Հայ եկեղեցու պատմության մեջ բազում են դեպքերը, երբ առանձին գործիչներ կամ խմբավորումներ ծառայել են օտար պետությունների շահերին՝ դառնալով օտարի ներկայացուցիչը հայ եկեղեցում և գործիք, որ ծառայում է միմիայն հանուն օտարների մեծապետական շահերի: Ոմանք եկեղեցին են ծառայեցրել իրենց անձնական կամ նեղ խմբակային շահերին: Իսկ եթե իրենց անձնական շահերը համընկել են օտար պետությունների շահերի հետ, դա իսկական աղետ է դարձել հայության համար:

Կիպրոս կղզին գտնվում է Հայկական բարձրավանդակի հարևանությամբ, և հայ-կիպրական քաղաքական, ռազմական, մշակութային հարաբերությունները դեռևս միջնադարից շատ սերտ են եղել:

XIX դարի սկզբին Էջմիածնի կաթողիկոսական աթոռը դարձյալ կռվախնձոր դարձավ: 1801 թ. ռուսական բանակը գրավեց Վրաստանը՝ կործանելով Վրաստանի անկախությունը: Ռուսական զորքը Վրաստան առաջնորդողների թվում էր նաև ռուսահայերի առաջնորդ Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղությանը, որ իրեն մինչ այդ փառավորել էր Ղրիմի հայափաթման գործում ռուսական կաբինետի կամակատարը դառնալով:

Հայ մեծանուն գրող, հասարակական-քաղաքական գործիչ, ֆրանսերենից կատարած հրաշալի թարգմանությունների հեղինակ, հրապարակախոս, թարգմանիչ Զապել Եսայանի (Հովհաննիսյան) մահվան ճշգրիտ տարեթվի

«Ես հպարտ եմ, որ առանց գիտնալու հերոս մը մեծցուցի, բայց կը ցավիմ, որ շատ զավակներ չեմ ունեցած՝ ուրիշ զինվորներ ալ տրամադրելու համար իմ ազգիս:Հեղինե Քրջլյան՝ Արա Քրջլյանի մայրը

Սկիզբը` այստեղ

Զատիկի ակունքները գալիս են բնապաշտական ժամանակաշրջանից:

1441 թվականին բախտորոշ իրադարձություն եղավ հայության կյանքում: Ամենայն հայոց կաթողիկոսությունը Կիլիկիայի Սիս մայրաքաղաքից տեղափոխվեց Արևելյան Հայաստան, և Մայր Աթոռը հաստատվեց Վաղարշապատ քաղաքում՝ Էջմիածնում, որտեղ սկզբնավորվել էր դեռևս 301 թվականին: Գրիգոր Թ Մուսաբեկյանց կաթողիկոսը հրաժարվեց Արևելյան Հայաստան տեղափոխվելուց և մնաց Կիլիկիայում՝ հիմք դնելով, փաստորեն, Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությանը:

Դեռ պատանի էի, երբ առաջին անգամ ոտք դրեցի իմ ծննդավայր Ախթալան շրջապատող Վիրահայոց լեռների խորքերում թաքնված միջնադարյան լքված բնակավայրերն ու թավ անտառները:

XIV դարավերջը և XV դարի առաջին քառորդը հայության համար օրհասական տարիներ էին: 1375 թ. կործանվեց Կիլիկիայի հայկական թագավորությունը: Ապա հետևեցին Լենկ-Թեմուրի արշավանքները, որոնք ոչ միայն մարդկային ու նյութական հսկայական կորուստներ պատճառեցին հայությանը, այլև իսպառ խորտակեցին բուն Հայաստանում պահպանված մի քանի կիսանկախ իշխանություններ: