Անկախությունից ի վեր հայագիտության և առհասարակ հայ մշակույթի նվաճումներից մեկը Հայաստանի ազգային գրադարանի գրացուցակների և հայատառ գրականության թվայնացումն էր, որ ավելի քան մեկ տասնամյակի անգնահատելի, տքնաջան աշխատանքի արդյունք էր: Կարելի է շնորհավորել ներկայիս իշխանություններին, մի հարվածով ոչնչացրեցին այդ հարստությունը: Սրա՞ համար էին ահռելի պարգևավճարներ ստանում նորելուկ իշխանավորները:
Մայիսի 9-ին մերթ ընդ մերթ ահազանգեր էին լսվում, որ հնարավոր չէ օգտվել Հայաստանի ազգային գրադարանի կայքից, մարդկանց գիտական աշխատանքն այդ պատճառով խափանվում է: Ի պատասխան գրադարանի ֆեյսբուքյան էջում տեղեկություն տեղադրվեց, ըստ որի՝ գրադարանի առցանց էլեկտրոնային շտեմարանները ժամանակավորապես անհասանելի են տեխնիկական պատճառներով, որոնք շուտով կշտկվեն: Եվ մի քանի օր անց արդեն «Արևելքի» ուղիղ հարցին ստիպված եղան հայտնել եղելությունը. շտեմարանի սերվերները, այսինքն՝ սպասարկող կայանները, որոնք պահում են ողջ տեղեկատվությունը, այրվել են:
Որոշ աղբյուրներ ասում են՝ այրվել է օդորակիչը, որից հրդեհը տարածվել է դեպի սերվերները և համակարգիչները: Այդ նույն սենյակում են գտնվում նաև ջեռուցման կաթսաները, որոնց խողովակները հալվել են, դրանցից հոսող ջուրը մարել է կրակը: Եթե այդ բարեբախտությունը տեղի չունենար, սարսափելի է մտածել, թե ինչ կարող էր լինել: Բավական է ասել, որ տվյալ սենյակը գտնվում է անմիջապես անձեռնմխելի պահոցի տակ, մոխրանալու էր ազգային ողջ հիշողությունը:
Ի՞նչ անուն տալ այս իրողությանը, անփութությո՞ւն: Իհարկե ոչ, սա հանցավոր անգործության և տգիտության հետևանք է, ինչը ցույց է տալիս՝ այն մարդը, որը ստանձնել է տվյալ կարևոր գիտական հաստատության գործառության պատասխանատվությունը, մեղմ, շատ մեղմ ասած, իր տեղում չէ, և պետք է պատասխան տա ոչ միայն նա, այլև նրան նշանակողները: Ո՞վ է ասել, որ յուրաքանչյուր գրող կամ գրականագետ կարող է ազգային գրադարան կառավարել: Գրադարանագիտությունը մասնագիտություն է, որում կարելի է խորանալ, իհարկե, ոչ միայն հատուկ բուհ ավարտելով, այլև այդ գործը սիրելով, փորձ ձեռք բերելով ու ինքնակրթվելով: Տվյալ դեպքում, ինչպես տեսնում ենք, դա տեղի չի ունեցել:
Տնօրենի պաշտոնակատար Հրաչ Սարիբեկյանն «Արևելքին» ասել է, որ իրենց համար անհասկանալի է, թե ինչը կարող էր հրդեհի կամ սարքերի տաքացման պատճառ դառնալ, և չի բացառել նաև դիտավորությունը: «Չգիտեմ, գուցեև որոշ մարդկանց ձեռքը գնա նման արժեքներ փչացնելու, մենք ամեն օր տեսնում ենք՝ ոնց են մարդիկ իրենց ձեռքով Հայաստանում ոչնչացնում հուշարձաններ և այլն»,- ասել է ՀՀ ԿԳՄՍ փոխնախարար Նարինե Խաչատուրյանը: Ապշել միայն կարելի է, եթե մարդիկ ամեն օր ոչնչացնում են հուշարձանները, այդ դեպքում ինչի՞ համար է այդ նախարարությունը, որպես դիտորդ առկա իրողություններն արձանագրելու և կրած կորուստներն էլ անհայտ չարանենգ մարդկանց դիտավորությանը վերագրելո՞ւ համար:
Իսկ գրադարանի տնօրենի պաշտոնակատա՞րը: Պարզվում է՝ նա սպասում է, որ արտակարգ իրավիճակների նախարարությունը գնահատի, թե ինչ կորուստ են կրել ազգային գրադարանն ու նրա առցանց շտեմարանից օգտվող ակադեմիական շրջանակները: Ուրեմն ինքը չգիտի՞, դեռ պետք է իրեն բացատրե՞ն, թե պիտի խրատ տան, որ չի կարելի այսպիսի ռազմավարական նշանակություն ունեցող հաստատությունն արտակարգ դրության պայմաններում թողնել միայն ոստիկանների հսկողությանը, այլ ամեն օր հերթապահություն ու հսկողություն սահմանել: Ոստիկաններն ի՞նչ գիտեն, թե որ սենյակում ինչ արժեքներ են պահվում, կամ նրանք այդ սենյակները մտնելու ի՞նչ իրավունք ունեն: Փաստը մնում է փաստ, եթե չլինեին ընթերցողների ահազանգերն ու դժգոհությունները, հնարավոր է, որ մինչ օրս էլ չիմանայինք վրա հասած փորձանքի մասին: «Գրադարան են բերել աշխատողներ, որոնք գործից շատ հեռու են»,- ասում է գրադարանի նախկին տնօրեն Տիգրան Զարգարյանը, որի տնօրինության օրոք ու ղեկավարությամբ են կատարվել գրադարանի գրացուցակների և պահոցների թվայնացման աշխատանքները: Սա է մեխը, ամեն տեղ ղեկավարներին հեռացնելու և նրանց իշխող քաղաքական ուժի ներկայացուցիչներով կամ համակիրներով փոխարինելու մոլուցքն աստիճանաբար քայքայեց ամեն ինչ, ընդհուպ գիտությունն ու մշակույթը, որոնք առանց այդ էլ առանձնապես արտոնյալ վիճակում չէին:
«Արևելքի» հրապարակումից մի քանի ժամ անց հրապարակվեց «Արմենպրեսի» հաղորդագրությունը, ըստ որի՝ գրադարանի տնօրենի պաշտոնակատար Սարիբեկյանը հայտնել է, թե «սերվերային սարքերում առկա թվայնացված և արխիվացված նյութերը պահպանված են նաև առանձին կրիչներով, հետևաբար սերվերների վնասվելու հետևանքով անգամ արխիվացված նյութերի կորուստ տեղի չի ունեցել և թվային նյութերի ամբողջականությանը վտանգ չի սպառնում»: Հարց է ծագում՝ դրանից մի քանի ժամ առաջ նա չգիտե՞ր այդ կրիչների մասին:
Տա Աստված, ուզում ես գոնե հույս ունենալ, որ թեպետ գրադարանն արդեն մի քանի տարով հետ է շպրտվել, կորուստն անվերադարձ չէ: Բայց այդ հույսն ունենալու համար պետք է երաշիք ունենանք, որ թե՛ գրադարանի ներկայիս տնօրինությունը, թե՛ նախարարության ղեկավարությունը շուտափույթ հրաժարական կտան: Սա անձերի հարց չէ, նրանք պետք է հասկանան, որ իրենց անպատասխանատվության հետևանքով տեղի է ունեցել մի բան, որն ուղղակի հնարավոր չէ ներել: Դրանից հետո առաջին քայլն այն պիտի լինի, որ ստեղծվի բանիմաց հայագետներից ու տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի մասնագետներից բաղկացած մի հանձնախումբ, որը կստանձնի հնարավորինս կարճ ժամկետում շտեմարանի վերականգնման և առհասարակ գրադարանի զարգացման հայեցակարգի ու ռազմավարության մշակման գործը: Այլապես մեզ կմնա եզրակացնել, որ այս ամենի հիմքում իրոք դիտավորություն կա, և այդ դիտավորությունը որոշակի հասցեատեր ունի՝ ներկայիս իշխանությունները:
Անահիտ Հարությունյան
