Արդեն մի քանի ամիս է, ինչ Հայաստանի և Վրաստանի քաղաքացիները, ինչպես նաև օտարերկրյա լրատվամիջոցները փորձում են պարզել մի գաղտնիք. ինչո՞ւ երկու հարևան երկրներում, որոնք գրեթե ամեն տեսանկյունից համեմատելի են, Covid-19 վիրուսի համավարակը հակադիր պատկեր ունեցավ: Վրաստանը դարձավ տարածաշրջանի առաջատարն իր լավ, այսինքն ցածր ցուցանիշներով՝ թե' վարակվածների, թե՛ մահերի թվով, Հայաստանը՝ առաջատար ճիշտ հակառակ իմաստով:
Հայաստանի քաղաքացիների համար, որոնք անցած ամիսների ընթացքում ուշի-ուշով հետևում էին Վրաստանի անցուդարձին, արդեն գաղտնիք չկա: Գիտենք, որ Վրաստանի կառավարությունը հենց սկզբից հարցին լրջորեն վերբերվեց և կորոնավիրուսի դեմ պայքարի «հրամանատարներ» նշանակեց նրանց, ովքեր դա ամենից լավ էին հասկանում:
Պայքարի մարտավարությունը մշակելու, կառավարությանը հանձնարարականներ տալու, բացատրական աշխատանք վարելու և քաղաքացիներին պարբերաբար Covid-19-ի իրավիճակի վերաբերյալ տեղեկություններ հաղորդելու գործը ստանձնեցին երկրի Առողջապահության և հիվանդությունների վերահսկման ազգային կենտրոնի առաջատար գիտնականները: Կորոնավիրուսի համավարակի դեմ պայքարի հաջող մարտավարության համար վրացի հանրությունն իրեն երախտապարտ է համարում հատկապես երեք ծերուկների, որոնց կնքել է «երեք հրացանակիրներ» անունով: Խոսքը Առողջապահության և հիվանդությունների վերահսկման ազգային կենտրոնի ղեկավար Ամիրան Գամկրելիձեի, Լուգարի անվան լաբորատորիայի ղեկավար Պաատ Իմնաձեի և Վրաստանի գլխավոր վիրուսաբան, Թբիլիսիի ինֆեկցիոն հիվանդությունների, ՁԻԱՀ-ի և իմունաբանության կենտրոնի տնօրեն Թենգիզ Ցերցվաձեի մասին է: Ի դեպ, ասում են, այս խումբն ուներ նաև իր Դ՛Արտանյանը՝ Թբիլիսիի առաջին համալսարանական կլինիկայի տնօրեն Լևան Ռաթիանին, որը վարում էր ամենօրյա ճեպազրույցները: Բացի այդ, հանրաճանաչ դեմք է դարձել Թբիլիսիի ինֆեկցիոն հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Մարինա Էզգուբայան: Այս մասնագետներն իսկական հերոսի համբավ են ձեռք բերել Վրաստանում, որոնց խորհուրդներին բնակչությունը հետևում է ամենայն բարեխղճությամբ:
Սա է: Փաստորեն գաղտնիք չկա: Հանրահայտ է, որ յուրաքանչյուր գործում հաջողության հասնելու համար հարկ է, որ գործի գլուխ կանգնի մասնագետը, այլ կերպ ասած՝ գործը կազմակերպվի գիտականորեն: Մի բան, որ հեղաշրջումից հետո Հայաստանում, երկրի ղեկավարի թեթև ձեռքով, անհնարին է դարձել: Եթե նույնիսկ խոսքը բնակչության կյանքին է վերաբերում:
Ո՞վքեր են մեզանում կորոնավիրուսի դեմ պայքարի գլխավոր գործող անձինք. վարչապետ Փաշինյանը, առողջապահության նախարար Թորոսյանը և պարետ Ավինյանը: Երեքն էլ առնչություն չունեն վարակաբանության և համաճարակաբանության հետ: Մենք չունե՞նք համապատասխան մասնագետներ: Իհարկե ունենք, բայց նրանք խաղից դուրս են, համենայն դեպս քաղաքականությունը որոշելու հարցերում: Նույնիսկ կլինիկաները չեն կարող հիվանդ ընդունելու և բուժելու արտոնություն ստանալ, եթե առողջապահության նախարարի «սև ցուցակում» են:
Այսուհանդերձ Վրաստանի հանրությունը դեռ գաղտնիքը գտնելու որոնումների մեջ է: Մեր զրույցներից մի քանի մտավորականների հետ, որոնք, ի դեպ, բոլորն էլ ընդդիմադիր էին և համակրանքով էին խոսում մեր առաջնորդի մասին, ակնհայտ դարձավ՝ նրանց կարծիքով կա մի բան, որ մենք չգիտենք: Նրանցից մեկն այսպես ձևակերպեց իր միտքը: «Մեր կառավարությունը շատ լավ հասկացավ, որ եթե տապալի կորոնավիրուսի դեմ պայքարը, ապա դատապարտված է պարտվելու նաև առաջիկա ընտրություններում: Այս կորոնավիրուսը լրիվ նրանց օգտին էր: Իշխող կուսակցության վարկանիշը շեշտակիորեն բարձրացավ: Ձեր Փաշինյանը հո հիմար չի, որ չհասկանար՝ այսպես կորցնում է ժողովրդի վստահությունը: Ուրեմն կա մի բան, որ դուք չգիտեք»:
Տնտեսագիտության ոլորտում լավ կամ վատ կառավարման վերաբերյալ տարբեր տեսություններ կան, դրանցից մեկն էլ այսպես կոչված առաջնորդների տգիտության տեսությունն է, ըստ որի՝ աղքատ են այն պետությունները, որոնց վերնախավը ժամանակին հետևել է սխալ խորհուրդների ու հետագայում չի կարողացել փոխել իրավիճակը, իսկ հարուստ երկրների ուսյալ առաջնորդները կարողացել են ճիշտ քաղաքականություն վարել և ժամանակին հաջողությամբ շտկել խափանված մեխանիզմները: Այս տեսությունը հանրամատչելի բացատրելու համար սովորաբար բերում են Սինգապուրի ու Զիմբաբվեի օրինակը, որոնք XX դարի կեսերին ունեին միևնույն ելակետային տվյալները, սակայն Սինգապուրը թռիչքաձև զարգացում ապրեց, իսկ Զիմբաբվեն մատնվեց աստիճանական անկման:
Սակայն այս տեսության ընդդիմախոսները հարց են տալիս՝ Լի Քուան Յուն ավելի ուսյա՞լ էր, քան Ռոբերտ Գաբրիել Մուգաբեն, թե՞ պարզապես հենվում էր ավելի բանիմաց խորհրդականների կարծիքների վրա: Ըստ նրանց՝ Սինգապուրի հաջողության գաղտնիքը ոչ թե Լի Քուան Յուի կրթված լինելն էր, այլ այն, որ նա գիտակցում էր ներառական քաղաքական ինստիտուտների անհրաժեշտությունը և կարողանում էր համախմբել կարող ուժերին: Իսկ Մուգաբեն ձգտում էր միայն պահպանել իր միահեծան իշխանությունը և հարստություն դիզել, և այդ նպատակներին համապատասխան էլ կառուցում էր իր քաղաքական համակարգը:
Ուրեմն գաղտնիքն իշխանությունների մե՞ջ է: Դժվար է ասել՝ Վրաստանի իշխանությունները շա՞տ ուսյալ էին, թե այնուամենայնիվ առաջին հերթին մտածում էին իրենց երկրի բնակչության առողջության մասին և ցանկանում էին հնարավորինս հեռու պահել վտանգից: Այսպես թե այնպես փաստերը ցույց են տալիս, որ այդ երկրի բնակչությունը համավարակը հաղթահարում է նվազագույն կորուստներով:
Այն, որ Փաշինյանի (մեր դեպքում, իշխանություններ ասելով, իհարկե, պետք է հասկանանք Փաշինյան) կրթությունն ու գիտելիքները բավական համեստ են, գիտենք, որ ցանկանում է ամեն գնով պահպանել իշխանությունը, դա էլ գիտենք, բայց վրացու ասած՝ նա հիմար չէ և հասկանում է՝ ամեն ինչ անկման տանելով՝ ղեկին երկար չես մնա: Ուրեմն ի՞նչ է նրա ուզածը: Գուցե սա՞ չգիտենք, գուցե սա՞ է գաղտնիքը:
Առայժմ հստակ գիտենք մի բան. կորոնավիրուսի դեմ պայքարում մենք պարտվել ենք և պարտվել ենք չափազանց մեծ կորուստներով: Եվ այդպես կարող էր չլինել, եթե մեր «հրացանակիրներն» էլ շարքերում մնային:
