«Դեպի թանգարան» խորագրի շրջանակներում այս անգամ զրուցել ենք Արամ Խաչատրյանի տուն-թանգարանի տնօրեն, դաշնակահար, «Արամ Խաչատրյան» եռյակի անդամ, Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայի պրոֆեսոր, միջազգային մրցույթների դափնեկիր Արմինե Գրիգորյանի հետ:

-Տիկին Գրիգորյան, ո՞րն է Արամ Խաչատրյանի տուն-թանգարանի առաքելությունը:

-Մեր առաքելությունը խաչատրյանական հարստությունը հավաքագրելը, պահպանելը և ուսումնասիրելն է: Մենք պիտի դառնանք խոշորագույն մշակութային կենտրոն՝ հանրահռչակելով ամբողջ աշխարհին հայտնի մեծ մաեստրոյի կյանքն ու գործունեությունը: Կարծրացած կարծիք կա, որ թանգարանները մեռյալ տարածք են, բայց վերջին տարիներին բոլորն էլ ստեղծագործաբար են մոտենում իրենց առօրյային՝ թանգարանային հիմնական գործունեությանը զուգահեռ զարկ տալով կրթական ու մշակութային կյանքին:

-Մի փոքր զրուցենք տուն-թանգարանի ստեղծման նախապատմությունից:

-1947-ին խորհրդային կառավարության որոշմամբ այս առանձնատունը հանձնվեց Արամ Խաչատրյանին: Նա շատ էր սիրում այս տունը, որտեղ Հայաստան կատարած այցելությունների ժամանակ սիրով էր բնակվում և հյուրեր ընդունում: Հատկապես սիրում ու խնամում էր տունը շրջապատած պտղատու այգին: Այս տանը նա գաղափարական ու ստեղծագործական նոր լիցքեր էր ստանում: Եվ Խաչատրյանի անձնական ցանկությունն է եղել, որ հենց այս տունը դառնա տուն-թանգարան, ոչ թե իր մոսկովյան բնակարանը, որտեղ ապրել է անընդմեջ: Մաեստրոն անգամ հասցրեց ծանոթանալ թանգարանի նախագծին՝ հայտնելով իր կարծիքը: Այդ մակագրված նախագիծն առաջիններից է, որ ներգրավվել է թանգարանի հավաքածուում և շատ թանկ արժեք ունի մեզ համար:

-Ընդհանրապես ինչպե՞ս են հավաքվել թանգարանի ցուցանմուշները սկզբնական փուլում: Եվ հետագայում, ինչու՞ չէ, նաև այսօր ինչպե՞ս է տեղի ունենում համալրման ընթացքը:

-Թանգարանի ստեղծման սկզբնական տարիներին կոչ էր արվել հարազատներին, գործընկերներին և բոլոր այն մարդկանց, ում հետ նա շփվել էր, թանգարանում հավաքել Խաչատրյանի հետ կապված մասունքները: Տարիների ընթացքում մարդիկ ավելի պատրաստակամությամբ սկսեցին գնալ այդ քայլին, և մինչ այսօր թանգարանի հավաքածուն դեռ ընդլայնվում է: Լինում են անհատներ, որ անձամբ են գալիս և հանձնում, ասենք, որևիցե մակագրված լուսանկար կամ համերգի ծրագիր: Ճիշտ է, մարդիկ սրբորեն տարիներ շարունակ պահպանել են այդ ամենը, բայց ամենաճիշտ որոշումը դրանք թանգարանին հանձնելն է:

-Արամ Խաչատրյանի ժառանգները որքանո՞վ են կապված թանգարանին և որքանո՞վ են աջակից ցուցանմուշների համալրմանը:

-Արամ Խաչատրյանն առաջին կնոջ հետ ամուսնությունից ունեցել է Նունե անունով դուստր, որն այսօր արդեն կենդանի չէ: Բայց մենք պահպանում ենք կապը նրա դստեր՝ Օլգա Պավլովնա Կուզինայի հետ: Նա, կարելի է ասել, մեր աշխատանքային գործընկերն է, որովհետև որպես ֆոնդապահ երկար տարիներ աշխատում է Մ. Գլինկայի անվան հանրաճանաչ մոսկովյան թանգարանում: Նրա միջոցով մենք ստացել ենք նյութեր՝ առաջին հերթին կապված իր տատիկի՝ Ռոմելա Բարսեղյանի հետ, ում մասին մինչ այդ շատ տեղեկություններ չունեինք: Օլգան նաև մի քանի անգամ այցելել է մեր թանգարան:

Արդեն երկրորդ կնոջից ծնված որդու՝ Կարենի հետ, երկար տարիներ է, որ համագործակցում ենք: Նա թանգարանին է նվիրել Խաչատրյանին պատկանող բազմաթիվ առարկաներ, նյութեր և անձնական իրեր: Մեզ հետ շատ մտերիմ էր նաև մաեստրոյի երջանկահիշատակ եղբորորդին՝ Կարեն Սուրենի Խաչատրյանը, որը կրկին ճանաչված կոմպոզիտոր էր և մեզ է հանձնել Խաչատրյանի ջութակի համար գրած կոնցերտի արժեքավոր ձեռագիրը:

-Ցուցադրությունն ի՞նչ սկզբունքով է կազմակերպված թանգարանում, և ի՞նչ նորամուծություններ եք կիրառում՝ առավել երիտասարդ այցելուներին գրավելու համար:

-Թանգարանի հուշային մասում հիմնականում ցուցադրված են Խաչատրյանի անձնական կամ այն իրերը, որոնք անմիջական առնչություն են ունեցել իր և ընտանիքի հետ: Ցուցասրահներն էլ ներկայացնում են մաեստրոյի կյանքի և ստեղծագործական գործունեության կարևորագույն հատվածները՝ ըստ ժամանակագրության:

Տարիների ընթացքում շատ արագ քայլերով թանգարանի կյանքի բաղկացուցիչ է դառնում ինտերակտիվ աշխարհը: Մենք ի սկզբանե շատ զգուշորեն ենք մոտեցել այդ հարցին, որովհետև տուն-թանգարանը, որքան էլ ունենա ժամանակակից այցելուին գրավելու խնդիր, առաջին հերթին պիտի պահպանի թանգարանին հատուկ մթնոլորտը: Ուստի այդ բոլոր ինտերակտիվ նորամուծությունները մեզ համար ոչ թե ինքնանպատակ են, այլ ավելի շատ մարդկանց հավելյալ տեղեկատվություն փոխանցելու հնարավորություն: Օրինակ՝ մեր նախասրահում ներկայացված է «Ճամփորդենք Խաչատրյանի հետ» ծրագիրը, որին կարող են մասնակցել նաև սահմանափակ կարողություններով մարդիկ, որ չեն կարող բարձրանալ ցուցասրահներ: Ցուցասրահներից մեկում ներկայացված է նաև մեր ինտերակտիվ ձայնադարանը՝ ներբեռնված դեռևս Խաչատրյանի և այլ հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններով:

-Տիկին Գրիգորյան, կարո՞ղ ենք առանձնացնել թանգարանի ցուցանմուշներից ամենաարժեքավորները:

-Առաջին հերթին ես կնշեի հուշային մասում ներկայացված Արամ Խաչատրյանի անձնական ռոյալը, որն անմիջական կապ ունի մաեստրոյի գլուխգործոցների ստեղծման հետ: Շատ կարևոր են նաև մեզ մոտ պահպանվող Խաչատրյանի ձեռագրերը: 2013-ին՝ երկարատև գործընթացից հետո, դրանք համալրեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի անհապաղ պաշտպանության տակ առնված արժեքների ցանկը, ինչն այնքան կարևոր է մեզ համար:

-Միջազգային ինչպիսի՞ համագործակցություններ ունի թանգարանը:

-Հինգ տարի առաջ Մ. Գլինկայի անվ. երաժշտական մշակույթի համառուսաստանյան թանգարանային միավորման հետ մենք ստորագրել ենք պայմանագիր, որի շրջանակներում էլ թանգարանում ներկայացրինք «Երկու հսկա՝ Սերգեյ Ռախմանինով և Ֆեոդոր Շալյապին. հայացք XXI դարից» ցուցահանդեսը: Որոշ ժամանակ անց արդեն Մ. Գլինկայի անվան թանգարանի համերգասրահում «Արամ Խաչատրյան» եռյակը հանդես եկավ հայ և ռուս կոմպոզիտորների ստեղծագործություններով:

Մենք բավական երկար համագործակցում ենք նաև գերմանական տուն-թանգարանների հետ՝ կազմակերպելով հետաքրքիր երաժշտական երեկոներ: Նախատեսում ենք նմանատիպ ծրագրեր իրագործել նաև ֆրանսիական և ռուսական թանգարանների հետ:

Մեր թանգարանի աշխատակիցները մասնակցում են տարբեր կոնֆերանսների, միջազգային սեմինարների, որոնց արդյունքում ծնվում են համագործակցության նոր գաղափարներ և կրթական ծրագրեր:

-Մի փոքր մանրամասն անդրադառնանք թանգարանի կրթական ծրագրերին:

-Մենք ունենք տասից ավելի կրթական ծրագրեր: Դրանցից ամենաառաջինը՝ «Դպրոցին հյուր», հասցրել է սիրվել և արժևորվել: Թանգարանի աշխատակիցները նախնական պայմանավորվածությունից հետո այցելություններ են կազմակերպում տարբեր դպրոցներ՝ աշակերտներին ծանոթացնելով Արամ Խաչատրյանին: Դրանից հետո ծրագրին մասնակցած դասարանը պատրաստ է լինում հաջորդ քայլին՝ այցելությանը թանգարան:

Մենք աշխատում ենք նաև մանկապարտեզային տարիքի երեխաների հետ: «Մեր Խաչատրյանը» ծրագրի շրջանակներում նրանք 5-6 այցի ընթացքում իրենց տարիքին բնորոշ պատկերացում են կազմում մաեստրոյի մասին:

Մեծ հետարքրություն է առաջացնում նաև «Ինչպե՞ս են ծնվում երաժշտական գործիքները» ծրագիրը, քանի որ թանգարանում է գտնվում հայաստանյան հազվագյուտ աղեղնային գործիքների հավաքածուն: Հմուտ վարպետների միջոցով երեխաներին հաղորդակից ենք դարձնում այդ հետաքրքիր ընթացքին:

Թանգարանում գործում է նաև ամառային դպրոց:

-Ի՞նչ միջոցառումներ և գիտաժողովներ են կազմակերպվում թանգարանում:

-Հենց Խաչատրյանի ցանկությամբ թանգարանում միշտ հնչում է կենդանի երաժշտություն, և մեր համերգասրահը գրեթե ամեն օր զբաղված է լինում: Այն կարծես թանգարանի բաբախող սիրտը լինի: Մենք կազմակերպում ենք ամենատարբեր երաժշտական միջոցառումներ՝ անդրադառնալով թե´ Խաչատրյանին, թե´ խաչատրյանական դպրոցի հետնորդներին, թե´հոբելյանական տարբեր ամսաթվերի, թե´ արտասահմանյան կոմպոզիտորների և ոչ միայն կոմպոզիտորների: Արդեն 6-րդ տարին է՝ կազմակերպում ենք «Երաժշտական հինգշաբթիները Արամ Խաչատրյանի տանը» խորագրով համերգներ, որտեղ ելույթ են ունենում և´ հայաստանյան, և´ տարբեր երկրներից հրավիրված երաժիշտ կատարողներ: Այս երեկոներն առանձնանում են նրանով, որ հանդիսատեսը ձեռք բերված մեկ տոմսով ընդմիջման ժամանակ հնարավորություն է ունենում թեկուզ կարճ ժամանակահատվածով, բայց ծանոթանալ մեր ցուցասրահներին: Այսպիսով, համերգային գործունեությունը միշտ զուգահեռ է ընթանում թանգարանի հիմնական գործունեությանը, ինչն աշխուժացնում է մեր առօրյան:

Ինչ վերաբերում է գիտաժողովներին, առաջինը կազմակերպվել է 2013-ին, երբ տոնում էինք Խաչատրյանի 110-ամյա հոբելյանը: Երկրորդը կազմակերպեցինք 2018-ին՝ այս անգամ ընդգրկելով ավելի շատ երկրներ և մասնակիցներ: Հյուրընկալված երաժշտագետների, կոմպոզիտորների շարքում կային մարդիկ, որ անձամբ շփվել էին Արամ Խաչատրյանի հետ: Մասնակցում էր նաև թոռնուհին: Առաջին գիտաժողովի նյութերն արդեն լույս ենք ընծայել ժողովածուի տեսքով: Երկրորդը պատրաստ կլինի տարեվերջին:

Թանգարանը զբաղվում է նաև հրատարակչական գործունեությամբ: Վերջին տարիներին մի քանի անգամ հրատարակվել են իր նամականիները հայերեն և ռուսերեն լեզուներով, որ ընդգրկում են 50 տարիների ընթացքում (1928-1978 թթ) գրված նամակներ: Հրատարակման ենք պատրաստում մեկ այլ շատ հետաքրքիր գիրք՝ «Խաչատրյանը ժամանակակիցների հուշերում:

-Տիկին Գրիգորյան, լինելով շատ ակտիվ գործունեություն ծավալող երաժիշտ, ինչպե՞ս եք կարողանում դա ծառայեցնել տուն-թանգարանի գործունեությանը:

-Ինձ համար մեծ պատիվ է և պատասխանատվություն, որ կարողանում եմ ոչ միայն աշխարհի տարբեր բեմերում հնչեցնել Խաչատրյանի ստեղծագործությունները, այլև ներկայացնել նրա տուն-թանգարանը: Այս տարի լրացավ 15 տարին, ինչ ծառայում եմ այս թանգարանին: Թե´ որպես երաժիշտ, թե´ որպես թանգարանի տնօրեն, այս տարիների ընթացքում ճանաչեցի ու շարունակում եմ ճանաչել Խաչատրյանին որպես անձ և որպես հայ մշակույթի խորհրդանիշ: Երբ իմ գործընկերների հետ կամ անձամբ ներկայացնում եմ մաեստրոյի ստեղծագործությունները, զգում եմ հանդիսատեսի կողմից եկող հզոր լիցքերը, և դրանից պատասխանատվությունս ավելի է մեծանում որպես տուն-թանգարանի տնօրեն:

Այս տարի լրանում է «Արամ Խաչատրյան» եռյակի հիմնադրման 20-ամյակը, որի կապակցությամբ համերգներով հանդես ենք եկել ոչ միայն Հայաստանում, այլև եվրոպական երկրներում, ինչը Խաչատրյանին ներկայացնելու ևս մի հրաշալի առիթ է:

Ուրախ եմ, որ անցյալ տարի վերջապես կարողացա թողարկել Արամ Խաչատրյանի միայն դաշնամուրային ստեղծագործություններն ընդգրկող երկրորդ ձայնասկավառակը: Պետք է տարածվի նաև Խաչատրյանի կամերային ժառանգությունը, որն ունի աշխարհի մեծ բեմերին արժանի գոհարներ:

-Ի՞նչ կասեք Խաչատրյանի տուն-թանգարանի այցելուների մասին:

-Մեր այցելուների թիվը տարեցտարի մեծանում է: Մեզ այցելում են ոչ միայն տեղացիներ, այլև արտասահմանցի զբոսաշրջիկներ, որ ծանոթ են Արամ Խաչատրյանին: Նախապես պայմանավորված լինելու դեպքում մենք նաև համերգային երեկոներ ենք կազմակերպում թանգարանի արտասահմանյան հյուրերի համար: Արդյունքում բոլորը շատ ոգևորված ու լիցքավորված են հեռանում մեր թանգարանից՝ հետագայում ուղղորդելով իրենց բարեկամներին ու ընկերներին:

-Շա՞տ են արդյոք թանգարանի խնդիրները:

-Թանգարանը կենդանի օրգանիզմ է, որ միշտ թարմացումների կարիք ունի, հետևաբար այն չի կարող խնդիրներ չունենալ: Բայց պիտի ասեմ, որ այս տարիների ընթացքում բոլոր մեծ խնդիրները պետական միջոցներով և հովանավորների օգնությամբ կարողացանք լուծել: Առաջացող նոր հարցերին մենք համբերատար փորձում ենք լուծում տալ: Երբ այցելուն մտնում է շենք, նա պիտի զգա, որ թանգարանը գտնվում է հոգատար ձեռքերում: Սա ոչ միայն թանգարանի ղեկավարության, այլև երկրի կառավարության հեղինակության մասին է խոսում. չի կարելի թույլ տալ, որ Արամ Խաչատրյանի պես մեծությունն ունենա ոչ ներկայանալի տուն-թանգարան:

-Տիկին Գրիգորյան, ի՞նչ խոհերով կամփոփեք զրույցը:

-Առաջին հերթին կցանկանայի, որ մեր հայրենակիցներն ավելի մեծ ուշադրություն դարձնեին ոչ միայն Արամ Խաչատրյանի, այլև բոլոր թանգարաններին: Երբ մենք գտնվում ենք Հայաստանից դուրս որպես զբոսաշրջիկ, միշտ ձգտում ենք լինել տվյալ երկրի թանգարաններում, այն դեպքում, երբ լավ ծանոթ չենք հայկական թանգարաններին:

Շատ եմ սիրում, երբ թանգարան են գալիս ընտանիքներով, ինչը վերջին տարիներին առավել հաճախ հանդիպող ողջունելի երևույթ է: Փոքր հասակից թանգարան այցելելու դեպքում մարդը հետագա ողջ կյանքում նույն ձևով է մոտենում իր երկրի հոգևոր-մշակութային արժեքներին:

Արփի Խաչատրյան