«Դեպի թանգարան» խորագրի շրջանակներում այս անգամ զրուցել ենք Գիտության և տեխնիկայի թանգարանի տնօրեն Ժիրայր Սևոյանի հետ:

-Պարոն Սևոյան, Ձեր թանգարանը Երևանի ամենաերիտասարդ թանգարաններից է: Ե՞րբ և ինչպե՞ս է ծնվել նման թանգարան ունենալու գաղափարը:

-Ցավոք սրտի, խորհրդային շրջանում նման թանգարան ստեղծելու նախաձեռնություն չի եղել, իսկ արդեն անկախության տարիներին չկային հնարավորություններ: Իհարկե, տարբեր մասնագիտական ինստիտուտներին կից կամ գործարանների շրջանակներում եղել են մասնագիտական թանգարաններ, բայց դրանք չէին կարող համընդհանուր պատկերացում տալ Հայաստանի գիտատեխնիկական նվաճումների մասին: Այդ բոլոր նյութերը մեկ վայրում կենտրոնացնելու նախաձեռնությամբ ես և Արամ Սալաթյանը առաջինն ենք հանդես եկել՝ 2008-ին հիմնադրելով Գիտության և տեխնիկայի թանգարանը:

Մեր առաջնային նպատակը եղել է և կա՝ հավաքել ու ոչնչացումից փրկել հայկական տեխնիկական սարքերն ու սարքավորումները: Թանգարանը հիմնականում ընդգրկում է 1930-ական թվականներից առ այսօր Հայաստանում ստեղծված գիտաարդյունաբերական զարգացումը ներկայացնող նմուշներ՝ որպես հայ մարդու ձեռքբերումների ապացույցներ: Ուղղակի զարմանալ կարելի է ցեղասպանություն, ստալինյան բռնաճնշումներ, Հայրենական պատերազմ և այլ դժվարություններ տեսած մեր ժողովրդի կամքի ուժի վրա, որ կարողացել է այդ ամենից հետո Խորհրդային միության տարիներին հասնել գիտատեխնիկական նման նախանձելի ձեռքբերումների:

-Ինչպե՞ս եք իրականացրել ցուցանմուշների հավաքումը:

-Ցուցանմուշները հավաքել ենք տարբեր աղբյուրներից՝ անհատներ, նվիրատվություններ, խանութներ և այլն: Անգամ այցելել ենք շատ փակված գործարաններ, որտեղ դեն նետված իրերի միջից վերցրել ենք խորհրդային տարիների ընթացքում ստեղծված նմուշներ: Ժամանակ առ ժամանակ լինում ենք Վերնիսաժի բացօթյա տոնավաճառում, որտեղից ևս կարողանում ենք գտնել մեր թանգարանին հետաքրքրող իրեր: Նաև հայտարարություններով ենք հանդես գալիս: Շատ գիտնականներ կամ նրանց հարազատները, տեղեկանալով թանգարանի գործունեության մասին, այցելում են, ոգևորվում և ձեռքի տակ եղած համապատասխան նյութերն ու անձնական իրերը նվիրում թանգարանին: Մենք մշտապես երախտագիտությամբ ենք հիշում այն մարդկանց, որոնք նվիրատվություններ են անում, անգամ շնորհակալագրեր ենք տրամադրում:

Բնականաբար, իրերի հավաքման գործընթացը դեռ չի ավարտվել: Օրինակ՝ շատ ենք ցանկանում ձեռք բերել հայկական արտադրության էլեկտրոնային հաշվիչ սարքեր: Պատրաստ ենք նույնիսկ գնել չգործող սարքեր և հնարավորության դեպքում վերականգնել դրանք: Ցավոք, մինչև հիմա դրական արդյունքներ չունենք. մեզ հայտնի չեն Հայաստանի տարածքում հաշվիչ մեքենաների պահպանված նմուշներ:

-Թանգարանը գտնվում է Երևանի «Ճարտարագիտական քաղաք»-ի ներսում: Մի փոքր մանրամասնենք:

-Նոր Նորք վարչական շրջանում` Բագրևանդ փողոցի վրա, իհարկե, ոչ մեր նախաձեռնությամբ, ստեղծվում է «Ճարտարագիտական քաղաք», որի մի մասնիկն ենք մենք: Ծրագիրը նախնական փուլում է: Քաղաքն ընդգրկելու է ինչպես թանգարանը, այնպես էլ պատանի և երիտասարդ տեխնիկների համար նախատեսված կրթական համալիր, գրադարաններ, կիբերանվտանգության ոլորտը ներկայացնող տարբեր կազմակերպությունների գրասենյակներ, արտադրամասեր: Այստեղ հայ երիտասարդները հնարավորություն կունենան ստեղծել իրենց կազմակերպությունները, ծավալել գործունեություն՝ թեկուզ արտասահմանյան ընկերությունների հետ համագործակցելով:

-Ի՞նչ մասերից է բաղկացած թանգարանը: Քանի՞ ցուցանմուշ ունեք և ի՞նչ սկզբունքներով են դրանք ցուցադրված:

-Մեր թանգարանը պայմանականորեն բաժանված է երկու մասի՝ տեխնիկային և գիտությանը նվիրված բաժիններ: Տեխնիկական մասում ներկայացված են իրեղեն սարքեր ու սարքավորումներ՝ չափիչ և ստուգող սարքեր, հաստոցներ, տարբեր շարժիչներ և այլն: Գիտության բաժինը նվիրված է հայազգի խոշոր գիտնականներին՝անկախ նրանց գործունեության վայրից: Ներկայացնում ենք նաև ՀՀ-ում գործող այլազգի գիտնականներին:

Թանգարանի նմուշների ցուցադրությունը պայմանականորեն սկսվում է ամենապարզ սարքավորումներից՝ չափիչ սարքերից: Ինչպես մարդկության պատմության մեջ առաջին չափող սարքը ժամացույցն է, այնպես էլ մեր այցելուներն առաջինը տեսնում են հայկական արտադրության ժամացույցներ, որոնց հաջորդում են ավելի զարգացած չափող և ստուգող սարքերը, ավտոմատ կառավարման համակարգերը, էլեկտրական սարքերն ու սարքավորումները՝ նախատեսված արդեն գիտահետազոտական ինստիտուտների, լաբորատորիաների, գիտատեխնիկական ոլորտների աշխատողների համար: Տեխնիկական սարքերին հաջորդում է արդյունաբերական բաժինը՝ շարժիչներ, հաստոցներ, մեքենաշինական դետալներ, ավտոմեքենաների հանգույցներ, երաժշտական էլեկտրական գործիքներ և այլն: Այսինքն՝ բոլոր այն ոլորտները, որոնք արդյունաբերական աշխատանք են պահանջում: Կարող ենք ասել՝ թանգարանում պայմանականորեն ներկայացված են արդյունաբերական խոշոր ուղղությունները՝ քիմիական արդյունաբերությունը, մեքենաշինությունը, ծանր արդյունաբերությունը, հաշվիչ մեքենաների նախագծումն ու արտադրությունը, ատոմային ֆիզիկայի ոլորտը և տիեզերքի ոլորտը: Հաջորդ բաժինը ներկայացնում է այս ոլորտների ամենաբարձր աստիճանը՝ միկրոէլեկտրոնիկայի բաժինը՝ ռադիոէլեկտրոնիկային վերաբերող սարքեր ու սարքավորումներ, դետալներ, հանգույցներ, միկրոսխեմաներ, այդ թվում՝ նաև հաշվիչ մեքենաներ, հեռախոսային կապ, ռադիոկապ և ժամանակակից տեխնիկա:

Ընդհանուր հաշվով թանգարանի նյութերի թիվն անցնում է 600-ից, որոնց մի մասի նմուշներն այլևս գոյություն չունեն կամ դժվար են հայթայթվում: Ունենք նաև մեծ քանակությամբ լուսանկարներ այն իրերից, գործարաններից ու արտադրամասերից, որ ներկայացված են թանգարանում:

-Ի՞նչ արժեքավոր ցուցանմուշներ ունեք:

-Թանգարանի բոլոր ցուցանմուշներն էլ արժեքավոր են՝ պայմանավորված ոչ թե իրենց գնով, այլ եզակիությամբ, պատմական արժեքով, անցած ճանապարհով: Օրինակ՝ հաշվիչ մեքենան և ժամացույցը համարժեք չեն, բայց եթե չլիներ ժամացույցի արտադրությունը, մենք չէինք հասնի համակարգչի արտադրության:

Ընդհանրապես արժեքավոր է ցանկացած նմուշ, որը դեռ չեմ գտել: Եվ քանի որ թանգարանը չունի տարածքի խնդիր, միշտ ուրախանում ենք նոր ցուցանմուշների ձեռքբերումով: Օգտվելով մեր ունեցած հնարավորություններից՝ կկարողանանք տարածքը ձևափոխել և ցուցափեղկերը դասավորել այնպես, որ նոր նյութերն էլ իրենց տեղը գտնեն սրահում:

-Տարիքային ի՞նչ շեմ է ենթադրում թանգարանը: Եվ արդյոք ունե՞ք կրթական ծրագրեր՝ նախատեսված դպրոցահասակ երեխաների համար:

-Ցանկալի է, որ թանգարան այցելեն 5-6-րդ դասարանից բարձր աշակերտներ, որովհետև փորձը ցույց է տալիս, որ դրանից ցածր տարիքի երեխաների համար նման բովանդակությամբ նյութերը արդյունավետ է ներկայացնել ինտերակտիվ ռեժիմով, ինչի հնարավորությունը մենք չունենք: Պարզապես աշակերտները մեզ մոտ իրենց հետաքրքրող սարքավորումների ներքին կառուցվածքը կարող են տեսնել քանդված, բաց վիճակում: Ինչ վերաբերում է կրթական ծրագրերին, մեր անձնակազմը փոքր է նման գործունեություն ծավալելու համար: Հուսանք՝ թանգարանի հետագա զարգացումը կտա նման ծրագրեր իրականացնելու հնարավորություն:

-Որքանո՞վ է հասարակությունը հետաքրքրված թանգարանով:

-Նախ ասեմ, որ թանգարանը շահույթ չհետապնդող հասարակական կազմակերպություն է: Այստեղ տոմս չի վաճառում: Անվճար են նաև մեր էքսկուրսիաները:

Ես գոհ եմ մեր այցելուների քանակից: Աշակերտներն ու նրանց ուսուցիչները սիրով են գալիս թանգարան: Անգամ մարզերի դպրոցների աշակերտներն են լինում մեզ մոտ: Մենք էլ մեր հերթին ամեն կերպ փորձում ենք հանրայնացնել թանգարանի մասին տեղեկությունները՝ մասնակցելով միջազգային ցուցահանդեսների, ներկայանալով հեռուստատեսությամբ ու ռադիոյով: Օգտվում ենք նաև համացանցի ընձեռած լայն հնարավորություններից:

Եթե օրվա ընթացքում ունենում ենք փոքր թվով այցելուներ, չենք կաշկանդվում, նախ որովհետև մենք շահույթ չենք հետապնդում, և երկրորդ՝ ամեն մի այցելուի հետ այնպես ենք աշխատում, որ նա իր տեսածի մասին չմոռանա և այդ հետաքրքրությունը փոխանցի շրջապատող մարդկանց: Համոզված ենք՝ մեր որակյալ աշխատանքը կտա իր պտուղները:

Թանգարանը շատ կարևոր է հատկապես արտասահմանից եկած այցելուների համար, որոնք անցկացված էքսկուրսիայից հետո մշտապես խոստովանում են, որ Հայաստանն ընկալել են որպես գյուղատնտեսական հետամնաց երկիր, այնինչ շրջայցը թանգարանում լրիվ այլ իրականություն է բացում նրանց առջև: Մարդիկ զարմանում են մեր գիտատեխնիկական նվաճումների ու ձեռքբերումների քանակից, մեր ունեցած գիտահետազոտական ինստիտուտների թվից: Չկա մի ոլորտ, որտեղ հայ գիտնականներն իրենց ներդրումներն ունեցած չլինեն: Խորհրդային տարիներին Հայաստանը արդյունաբերական և գիտատեխնիկական շատ ոլորտներում է եղել առաջատար:

-Ի հեճուկս Ձեր թվարկածների՝ գաղտնիք չէ, որ այսօր Հայաստանում հետընթաց է թվարկած բոլոր ոլորտներում: Սերը դեպի գիտությունը ինքնին հազվադեպ իրողություն է: Թանգարանի գործունեության վրա այդ ամենն արդյոք չի՞ թողնում իր բացասական անդրադարձը:

-Որքան էլ ցավալի է, այդ ամենն իրականություն է, բայց մեր նպատակն է խթանել, որ հանրապետությունը դուրս գա այդ վիճակից, վերադառնա իր նախկին պոտենցիալին: Բոլորս կառավարության հետ համատեղ պիտի հասնենք նրան, որ մեր պատրաստած կադրերի արտահոսք տեղի չունենա: Հայ մասնագետները հենց մեր երկրի ներսում պիտի ներդրումներ անեն: Վերոնշյալ «Ճարտարագիտական քաղաքը» հենց այս խնդիրների լուծմանն է նաև ուղղված: Ես իմ հույսը չեմ կորցնում, մանավանդ որ ժամանակակից երիտասարդները հսկայական ներուժ ունեն, և մեր կրթական համակարգն էլ ոչնչով չի զիջում ո´չ ռուսականին, ո´չ եվրոպականին, ո´չ ամերիկյանին:

-Գիտության և տեխնիկայի թանգարանի st-museum.am կայքում նկատում ենք, որ Դուք «Կայծ» խորագրով հոդվածաշարի մեկնարկ եք տվել: Ի՞նչ միտում ունի նման նախաձեռնությունը:

-Այդ հոդվածները նպատակ ունեն մեր հասարակությանը ծանոթացնել հայկական գիտական մտքին և տեխնիկական առաջընթացին՝ ներկայացնելով արդյունաբերության զարգացման պատմությունը և հետաքրքրություն առաջացնելով Հայաստանի գործարանների հանդեպ: Մեր տեղեկություններով Խորհրդային Հայաստանում գործել են 12.000-ից ավելի խոշոր ձեռնարկություններ: Այսօր, իհարկե, դժվար է այդ ամենի վերականգնումը, բայց գոնե հնարավոր է գտնել որոշ նպաստավոր ոլորտներ և զարկ տալ դրանց զարգացմանը:

-Ի՞նչ հետագա նպատակներ ունի թանգարանը:

-Մեր թանգարանն ապացուցում է, որ հայ ժողովրդի փոքրաքանակ լինելը բնավ չի անդրադարձել մեր գիտական ձեռքբերումների վրա: Ուղղակի հպարտանալ կարելի է հայ գիտնականների ամենատարբեր ոլորտներում ունեցած նվաճումներով՝ մեքենաշինությունից մինչև տիեզերագիտություն: Ամեն ազգ չէ, որ ունի այս ամենով հպարտանալու հնարավորություն: Մեր նպատակներից է զարգացնել և ամբողջական տեսքով ներկայացնել հայ գիտությանն առնչվող տեղեկություններն ու նմուշները, որովհետև մենք դեռ շատ փոքր մասն ենք ընդգրկել՝ պայմանավորված շատ գիտական կառույցների գաղտնիությամբ: Օրինակ՝ Ռուսաստանում ապրող հայազգի գիտնականներ կան, որոնց մասին չենք կարողանում նյութեր ձեռք բերել, քանի որ նրանց գործունեությունն էլ է իրականացվել փակ միջավայրում: Անգամ Հայաստանում արտադրված սարքեր կան, որոնք գաղտնի են պահվել ռազմական նշանակության պատճառով:

Վերջում ուզում եմ ասել՝ շնորհակալ կլինենք, եթե ընթերցողների մեջ լինեն մարդիկ, որոնք կհետաքրքրվեն թանգարանով և կցանկանան իրենց ձեռքի տակ եղած համապատասխան նյութերը հանձնել մեզ...

Արփի Խաչատրյան