Մուսթաֆա Քանթին նստած է Հորադիզի մերձակայքում՝ ցեխոտ փոսում, մինչ երկու վայրկյանը մեկ արկեր են արձակվում: Նա հոկտեմբերի սկզբին նկարահանում է հազվագյուտ կադրեր խրամատներից, որոնք ամեն օր տասնյակ մարդկանց են կլանում: Բոլորից հեռու: Ղարաբաղյան ճակատում: «Աստված, պաշտպանիր մեզ: Նրանք բոլորիս սպանեցին: Էդ հայ շները… Նրանք սպանեցին տղաներին…»:
23-ամյա Մուսթաֆա Քանթին վարձկան է, նախկին սիրիացի ապստամբ Հալեպից հյուսիս գտնվող Հայան ավանից, որը կրկին անցել է Դամասկոսի հսկողության տակ: Նա հայտնվել է տարերային ճամբարներից մեկում, ուր հավաքվում են տասնյակ ընտանիքներ, և հավաքագրվել է «Համզա» ապստամբ խմբավորման կողմից, որը վերաորակավորվել է որպես Թուրքիայի օժանդակ ուժեր: Նա կարծում էր, որ մեկնելու է Լիբիա, բայց հայտնվեց Ադրբեջանում, ինչպես իր ավելի քան հազար հայրենակիցները: Ձմռանն Անկարան այդ ջոկատներն օգտագործել է Լիբիայի մայրաքաղաքը մարշալ Հավթարից պաշտպանելու համար, իսկ հիմա ուղարկել է Կովկաս, որպեսզի աջակցի ադրբեջանական բանակին: Հոկտեմբերի 5-ին Jesrpres տեղեկատվական կայքը, որին հաջողվել էր ստանալ «Սուլթան Մուրադ» բրիգադի մի քանի զինյալների գիշերային թաղման կադրերը, ընդամենը 10 օրում ճակատում զոհված մարտիկների թիվը գնահատել է 85 մարդ: Հարցը չափազանց զգայուն է. անհետ կորած մարտիկների մերձավորները հրաժարվում են քննարկել այդ թեման նույնիսկ այն դեպքում, երբ խոստովանում են, որ նրանք զոհվել են: Ավելի թարմ, բայց դեռ չստուգված տեղեկություններով՝ կորուստները 150 մարդուց ավելի են:
«Նահատակները»
«Հրամանատարությունը ցանկանում է մինչև հրադադարը հնարավորինս արագ առաջ շարժվել»,- ասում է Մոհամմեդը ղարաբաղյան ճակատի հարավային գծից: Այդ 24-ամյա վարձկանը չի ցանկանում խոսել հավաքագրման պայմանների մասին: Բայց և այնպես պատմում է արյունահեղ մարտերի («պետք էր գրավել բարձունքները», «կայծակնային հարձակումներ առանց գեթ մի օր հանգստի») և իրենց շարքերի «նահատակների» մասին:
Ոչ բոլորի սրտով է այդ բառը: «Թող Աստված ողորմի ընկածներին և նզովի նրանց արյունով առևտուր անողներին»,- հառաչում է նախկին ապստամբի հարազատը, որին թաղել են ամսվա սկզբին Աազազում: Կատաղած ակտիվիստ Ահմեդ Ֆերզանը (որ ծնունդով Ռաստանից է, ինչպես և Ադրբեջանում սպանված առնվազն կես դյուժին մարտիկները) սրա մեջ հերթական դավաճանությունն ու մարդկային կյանքի կործանումն է տեսնում: Նրա ֆեյսբուքյան էջում տեղադրված տեսանյութը պատմում է այն մասին, թե ինչպես են իրենք, չգիտակցելով էլ դա, ներքաշվում մի լրիվ օտար պատերազմում:
«Զինված խմբերի հրամանատարները խաբել են երիտասարդներին: Նրանք ասել են վերջիններիս, որ ծառայելու են որպես ոստիկան և սահմանապահ, ոչ թե մասնակցելու են մարտերին»: «Նրանք, ովքեր գնացել են, չեն կարողանում կերակրել երեխաներին: Ձմեռն անցավ, հետո ամառը, իսկ նրանք չեն կարողանում օգնել ընտանիքին»,- շարունակում է նա: Եթե հավատանք նրան, խոստացված փողերը (բավական գումար սիրիական ավերված պայմաններում տասը տարվա պատերազմից հետո) հաճախ հանգրվանում են ագահ հրամանատարների գրպաններում: «Իրականում նրանք ստանում են հասանելիքի ընդամենը 20 տոկոսը: Թուրքերը վճարում են 800-900 դոլար մի զինյալին, իսկ հրամանատարները վերցնում են դրա 700-ը»:
«Երիտասարդներն իրենք իրենց ասում են, որ գնում են երկու-երեք ամսով, որ դա այնքան էլ վտանգավոր չէ և վերադառնալով 2000-3000 դոլար կվաստակեն: Բայց նրանք առաջին իսկ օրը հայտնվում են առաջնագծում… Իսկ հավաքագրողներն այդ ընթացքում Սիրիայում մեքենաներ ու տներ են առնում»:
«Սա մեր պատերազմը չէ: Եվ դուք այնտեղ (Ադրբեջանում) փառք չեք գտնի: Միայն մահ»,- ավելացնում է Ահմեդ Ֆերզանը՝ դիմելով նրանց, ովքեր կարող են նման արկածախնդիր մտքեր ունենալ:
Ծախված քարոզիչները
Զինյալների տեղափոխումը Լիբիա և Ադրբեջան վկայում է սիրիացիների չքավոր վիճակի մասին, և ոմանք հարստանում են դրա հաշվին: Երեք թուրքամետ խմբավորումների («Համզա» դիվիզիան, «Սուլթան Մուրադ» բրիգադները և «Սուլթան Սուլեյման Շահը») առաջնորդների թեթև ձեռքով ձևավորվել է վարձկանների և մուշտարի կանչողների ծաղկող վարձկանական տնտեսությունը: Դրա գլխավոր կենտրոններից մեկը մի մեծ շենք է սիրիա-թուրքական սահմանին՝ Հիվար Քիլիսում: Այնտեղ տասնյակ նորակոչիկները՝ ադրբեջանական սահմանապահների համազգեստով, կարճատև պատրաստություն են անցնում Բաքու մեկնելուց առաջ:
Զինված ջոկատներին ծախված քարոզիչներն այս ամենին կրոնական փայլ են տալիս: Նույնիսկ թույլ են տալիս իրենց որոշ ստեր, երբ խոսքը հասնում է հնարավոր նորակիչների նշանակման վայրին: Սիրիայի հյուսիսում հաճախ են կրոնը որպես գործիք օգտագործել, երբ հարկ է եղել մարդկանց ոտքի հանել Դամասկոսի կամ Թեհրանի կողմից սատարվող շիիթ ջոկատների դեմ կռվելու համար: «Մեր պատերազմն Ադրբեջանում նույնքան կարևոր է, որքան այստեղինը: Ադրբեջանը սուննի երկիր է: Այնտեղ 50 տոկոսը շիիթ է, 50 տոկոսը՝ սուննի»,- ճչում էր իմամը Աաազազում հոկտեմբերի 8-ին: Իրականում, ըստ պաշտոնական վիճակագրության, ադրբեջանցի մուսուլմանների 85 տոկոսն է շիիթ:
Մաջիդ Զարրուկի (Madjid Zerrouky)
