Լեռնային Ղարաբաղում  վերջին ռազմական գործողությունների սկսվելուն պես ինտերնետի հայալեզու սեգմենտում արձանագրվեց ֆեյք օգտահաշիվների բռնկում, որոնցից ապատեղեկատվություն էր տարածվում և օգտատերերի համատարած թունավորում էր տեղի ունենում: Այդ մասին RT-ի հետ հարցազրույցում պատմել է ինտերնետում տեղեկատվության մոնիթորինգի, վերլուծության և մշակման DataLocator  նախագծի ղեկավար Էդգար Գրիգորյանը: Նրա խոսքով՝ ապատեղեկատվության տարածման գլխավոր աշխարհագրական աղբյուրները եղել են Ադրբեջանը, Թուրքիան և Մեծ Բրիտանիան:

- Ինչո՞ւ որոշեցիք զբաղվել սոցցանցերի մոնիթորինգով՝ օգտահաշիվների և դրանցում տեղադրվող բովանդակության արժանահավատության բացահայտմամբ:

- Ամեն ինչ սկսվեց հայկական  ArmFriend սոցիալական ցանցից: Տարբեր IP հասցեներից կարծես մի հրամանով սկսեցին զանգվածաբար գրանցվել նոր օգտահաշիվներ իբր հայկական օգտատերերի անունից: Այդ հաշիվներից սոցցանցի ներսում սկսեցին խուճապային տրամադրություններ տարածվել: Մենք որոշեցինք վերլուծել ոչ միայն ArmFriend-ը, այլև մյուս հարթակները:

- Հատկապես որո՞նք:

-  Facebook, Instagram, Telegram, «ВКонтакте», «Одноклассники»:

- Ինչպե՞ս էին բացահայտվում ֆեյք օգտահաշիվները:

- Ըստ էության, դրանով զբաղվել է արհեստական բանականությունը: Նա մշտապես փնտրում է տեղեկատվության նոր աղբյուրներ, վերլուծում է բոլոր գոյություն ունեցող Telegram ալիքները, օգտատերերի բոլոր ֆիզիկական էջերը «ВКонтакте»-ում, Facebook-ում, Instagram-ում:

- Ինտերնետի ի՞նչ սեգմենտներ եք աշխարհագրական սկզբունքով ուսումնասիրել:

- Առաջին հերթին վերլուծել ենք Հայաստանը, Ռուսաստանը և ԱՊՀ-ն: Այնուհետև սկսեցինք չափումներ անել աշխարհագրական տեղակայման կապի մեջ: Այսինքն՝ երբ օգտատերը մեկնաբանություն է թողնում, հայտնվում է մեր մշտադիտարկման ոլորտում: Ցանկացած ակտիվություն, որ դրսևորվել է ռուսալեզու և հայալեզու խմբերում, արձանագրվել է: Այնուհետև ուսումնասիրել ենք այն օգտահաշիվները, որոնք ցուցաբերում էին այդ ակտիվությունը: Հետագայում նկատեցինք, որ վեր հանված օգտահաշիվները հաղորդումներ և մեկնաբանություններ էին թողնում անգլալեզու հայկական շրջանակներում և խմբերում:

- Ֆեյք օգտահաշիվները ստեղծվել են Ղարաբաղի ռազմական հակամարտության սկզբի՞ց:

- Օգտահաշիվները հաճախ ստեղծվել են նախապես: Շատերը՝ մի քանի տարի առաջ: Դրանք նախապես աշխատացրել են, թարմացրել տեղեկատվությունը: Եվ անհրաժեշտ պահին գործի են դրել: Դա սկսվել է պատերազմի առաջին օրերից:

- Ընդհանուր քանի՞ ֆեյք օգտահաշիվ է հաջողվել բացահայտել:

- Սեպտեմբերից մինչև նոյեմբերի 9-ը ընդհանուր հաշվով բացահայտել ենք 6498 հաշիվ:

- Բացահայտված ֆեյք օգտահաշիվներն ու էջերն ի՞նչ IP հասցեներ են ունեցել: Ի՞նչ երկրներից են դրանք վարվել:

- Առաջին տեղում Ադրբեջանն է՝ 31 տոկոս: Երկրորդ տեղում Թուրքիան է՝ 21 տոկոս: Երրորդ տեղում անսպասելիորեն հայտնվեց Մեծ Բրիտանիան՝ գրեթե 19 տոկոս:

- Դրանք իրոք բրիտանական օգտատերե՞ր էին, թե՞ կարող էր օգտագործվել VPN տեխնոլոգիա իրական IP հասցեները փոխելու և քողարկելու համար:

- Անգլիական VPN հասցեներն ամենաթանկերից են: Բոտ ֆերմաների տերերի համար ավելի հեշտ է օգտագործել ուկրաինականները կամ  ասիականները: Դրանք 15 անգամ էժան են անգլիականից: Ասենք իրենք՝ բրիտանացիներն էլ խիստ հետևում են դրան: Ուստի մենք բոլոր հիմքերն ունենք ենթադրելու, որ դրանք պրոքսի կամ VPN տեխնոլոգիաներ չեն եղել:

- Ի՞նչ ընդհանուր բան կար բացահայտված ֆեյք օգտահաշիվներում:

- Օրինակ՝ կրկնօրինակվում էր բովանդակությունը: Ընդ որում, երբեմն  շատ սիրողական մակարդակով: Տարբեր օգտահաշիվներ տեղադրում էին միևնույն մեկնաբանությունները: Կարծես նույն առաջադրանքով: Ակնհայտ էր, որ նրանք աշխատում էին որոշակի կաղապարով: Միևնույն իմաստային ծանրությունը: Լեզվական վերլուծությունը նույնպես մեծ քանակությամբ կրկնություններ էր վեր հանում՝ միևնույն արտահայտությունները և մակդիրները:

- Ի՞նչ տեղեկատվություն էին տարածում ֆեյք օգտահաշիվները: Ո՞րն էր նրանց ընդհանուր գաղափարը, իմաստը:

- Առաջին իսկ օրից ներդրվեց այն գաղափարը, որ Հայաստանը Ռուսաստանի կարիքը չունի, որ հայկական բանակն ուժեղ է, հարկ է հրաժարվել Ռուսաստանի օգնությունից, Ռուսաստանը օկուպանտ է: Հիմնական նպատակն էր Ռուսաստանին ներկայացնել որպես մի բռնակալի: Այս ամենն ամրապնդվում էր կեղծ տեղեկատվությամբ, որ հայկական բանակն ամենուր հաղթում է, որ Ադրբեջանը գործնականում ջախջախված է: Այսինքն՝ լիակատար ապատեղեկատվություն:

- Ինչո՞ւ էր պետք համոզել հայ օգտատերերին, որ ադրբեջանական զորքերը գրեթե ջախջախված են:

- Դա առաջին հերթին մարդկանց զրկում է օբյեկտիվությունից: Երկրորդ վեկտորը ներքին քաղաքական օրակարգի հրահրումն էր, քննադատությունը և հայ քաղաքական ուժերը երկու ճամբարի բաժանելը: Այնուհետև նրանց սկսեցին հակադրել և բախում առաջացնել նրանց միջև: Դա իրավիճակի ճոճումն է: Օրինակ՝ մարտական գործողությունները սկսվելուց մի շաբաթ-շաբաթուկես անց նետվեց այն միտքը, որ Փաշինյանն արդեն ծախել և հանձնել է Ղարաբաղը, որ ամեն ինչ արդեն որոշված է:

- Մարտական գործողությունների ավարտից հետո ֆեյք օգտահաշիվների ակտիվությունը մարե՞ց:

- Ոչ: Աշխատանքը շարունակվում է: Հիմնական միտքն այն է, որ մեզ՝ հայերիս խաբել ու ծախել են: Նաև ամեն կերպ տարածվում է այն թեման, որ ամեն ինչ կազմակերպել է Ռուսաստանը Կովկասում իր ազդեցությունն ընդլայնելու համար:

- Ֆեյքերի կառավարման կենտրոնը մե՞կն է եղել, թե՞ մի քանի խումբ է եղել:

- Իմ 15-ամյա փորձը քաղաքական մարկետինգում թույլ է տալիս պնդել, որ ամեն ինչ արվել է կենտրոնացված, ողջ գործունեությունը վերահսկվել է երկու-երեք կենտրոնից: Իսկ ընդհանուր ամեն ինչ ղեկավարել է մեկ կենտրոն:

- Հաջողվե՞ց բացահայտել, թե հատկապես որտեղ է գտնվում այդ կենտրոնը:

- Դա գործնականում հնարավոր չէ անել: Ամենայն հավանականությամբ օգտվել են կապի ներքին համակարգից և դրա միջոցով տվել առաջադրանքները:

- Ի՞նչ վնաս է հասցրել Հայաստանին բոտերի և ֆեյք օգտահաշիվների այդ բանակը:

- Վնասը բավական մեծ է՝ սկսած հեղինակությունից և վերջացրած բարոյականով: Պատկերացրեք, լսարանը, միայն ըստ մեկնաբանությունների, կազմել է ավելի քան 20 միլիոն օգտատեր: Եթե չլինեին այդ արտանետումները, այդ տեղեկատվական պատերազմը, հայերն արժանահավատ տեղեկատվություն կստանային: Բացի այդ, մի ուրիշ հետաքրքիր փաստ էլ կա. պատահական չէր, որ բուն Ադրբեջանում այդ նույն ժամանակ սկսեցին արգելափակել ինտերնետը: Այսինքն՝ այն մարդիկ, որոնք այդ ամենը նախապատրաստել էին, սկզբում պաշտպանական գիծ ապահովեցին իրենց ցանցերի համար, հետո սկսեցին հարձակողական մասը:

- Ինչպե՞ս օգտատերերը պաշտպանվեն ինտերնետում ապատեղեկատվությունից:

- Պետք է օգտվել տեղեկատվության ստուգված աղբյուրներից: Եթե բաժանորդագրված եք սոցցանցերի տարբեր խմբերում, այդ խմբերի ադմինիստրատորները պետք է շատ թե քիչ հայտնի մարդիկ լինեն: Կարելի է վստահել այն աղբյուրներին, որոնք աշխատում են տարածաշրջանում արդեն երկար տարիներ: Չի կարելի վստահել այն Telegram ալիքներին, որոնք նոր են հայտնվել: