Հայաստանում հանդես են գալիս այն քաղաքական ուժերը, որոնք հարավային ուղղությամբ արտաքին քաղաքականության գործողությունների բոլոր ապագա սցենարները պատկերացնում են որպես Ռուսաստանի հետ համատեղ Թուրքիայի դեմ դիմակայություն, թեպետ Մոսկվան ակտիվ համագործակցում է Անկարայի հետ: Երևանում դեռ չեն կռահում, որ Էրդողանը կարող է հաջողությամբ խաղացնել «հայկական խաղաքարտը» քրդերի դեմ հակամարտությունում, բայց կանի դա բացառապես ղարաբաղյան դաշտում:

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտարարեց, որ Թուրքիան պատրաստ է «բացել դռները» Հայաստանի համար: Նրա խոսքով՝ «եթե Երևանը դրական քայլեր ձեռնարկի Անկարայի նկատմամբ, ապա մենք կբացենք սահմանները: Մենք Հայաստանի հետ սահմանները մշտապես փակ պահելու ցանկություն չունենք»: Նա նշել է նաև, որ «Թուրքիան խնդիրներ չունի հայ ժողովրդի հետ, այդ խնդիրները միայն Հայաստանի իշխանության հետ են կապված»:

Էրդողանի այս հայտարարությունը բազմիմաստ ծանրություն ունի: Առաջին միտքն այն է, որ Լեռնային Ղարաբաղում մարտական գործողությունները դադարեցնելու մասին Մոսկվայի, Բաքվի և Երևանի միջև նոյեմբերի 9-ին ստորագրված համաձայնության կետերից մեկը վերաբերում է Հայաստանի տարածքով Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև տրանսպորտային հաղորդակցության բացմանը, իսկ այնտեղից նաև Թուրքիայի հետ, բայց «Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության (ԱԴԾ/ФСБ) հսկողության տակ»: Այդպիսի իրավիճակում թե՛ Անկարան, թե՛ Բաքուն օբյեկտիվորեն շահագրգռված են Երևանի հետ հարաբերություններն աստիճանաբար կարգավորել ոչ միայն քաղաքական հռչակագրերի և հայտարարությունների մակարդակով, այլև  համաձայնությունները լրացնելով որոշակի բովանդակությամբ տարածաշրջանի տրանսպորտային,  իսկ հեռանկարում նաև որոշ էներգետիկ հաղորդակցությունների ապաշրջափակման մասով: Ի դեպ, այս համատեքստում ներառվում են նաև անհրաժեշտության դեպքում Անկարայի և Բաքվի կողմից Թբիլիսիի վրա ճնշման հնարավորությունները Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև Վրաստանի տարածքով հաղորդակցության հնարավորությունների ընդլայնման նպատակով:

Չէ՞ որ, բացի խաղաղապահներից, Ստեփանակերտում գործում է Լեռնային Ղարաբաղի հումանիտար արձագանքման միջգերատեսչական կենտրոն, որի կազմում են ԱԻՆ-ի ներկայացուցիչները, սահմանապահ ծառայությունները և մի շարք այլ գերատեսչություններ: Այս աշխատողներին անհրաժեշտ է նշանակալի նյութա-տեխնիկական և այլ կարգի ապահովում և մատակարարման տրանսպորտային լոգիստիկա: Հիշեցնենք, որ նախկինում այն հետևյալ պատկերն ուներ. Ռուսական ռազմա-տրանսպորտային ավիացիայի (ՌՏԱ)  ինքնաթիռները թռչում էին Երևանին մերձակա Էրեբունի ավիաբազան: Այնուհետև շարունակվում էր ցամաքով Երևան-Գորիս-Լաչին-Ստեփանակերտ երթուղին: Վերջերս բացվեց նաև ադրբեջանական միջանցք: Մինչ այս  Վրաստանն Ադրբեջանի և Հայաստանի խնդրանքով բացեց օդային տարածքը ռուսական ՌՏԱ-ի համար, բայց առայժմ հայտնի չէ, թե որքանով կայուն կլինի Թբիլիսիի այդ դիրքորոշումը, եթե Արևմուտքն իր խաղը սկսի տարածաշրջանում:

Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն, իր հերթին, նշել է, որ «ղարաբաղյան պատերազմի դադարեցումը և տրանսպորտային հաղորդակցությույնների ապաշրջափակումը նոր հնարավորություններ են բացում անդրկովկասյան բոլոր պետությունների համար»: Նման մի բան նոր պայմաններով և այլ մակարդակով կարող է տեղի ունենալ նաև իրանա-հայկական ուղղությամբ: Այսինքն՝ միանգամից բացվում են մի քանի ռազմավարական ուղիներ, որոնք չէին գործում գրեթե 30 տարի, ինչը շարժում է արտաքին խաղացողների հետաքրքրությունը տարածաշրջանի նոր միջանցքների նկատմամբ: Այնպես որ կարելի է համաձայնել  ռուսական այն փորձագետների հետ, որոնք կարծում են, թե «Լեռնային Ղարաբաղի շուրջը ձևավորվում է սկզբունքորեն նոր աշխարհաքաղաքական իրավիճակ, որը բավական հեռու է գնում Անդրկովկասի սահմաններից»: Բայց ինչպիսի՞:

Էրդողանի երկրորդ միտքն այն է, որ նա չի հավատում նշված սցենարի իրականացման հնարավորությանը, առայժմ Անակարայում «խնդիրներ կան Երևանի իշխանությունների հետ»: Ղարաբաղում մարտական գործողությունների դադարեցումից անցել է մեկ ամիս: Այնտեղ չեն կրակում, մարդիկ չեն զոհվում, բայց համընդհանուր հուսահատություն է տիրում և գուցե քաղաքական ապատիա: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա այնտեղ մոլեգնում է քաղաքական ճգնաժամը, ինչը կաշկադում է կառավարության՝ որևէ սկզբունքային արտակարգ որոշում կայացնելու հնարավորությունը, ուր մնաց՝ հայերի համար ցավոտ թուրքական ուղղությամբ: Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին արդեն հրաժարական տալու կոչ են արել Գարեգին II և Արամ կաթողիկոսները, նախագահ Արմեն Սարգսյանը, հանրապետության և արտասահմանյան բազմաթիվ նշանավոր անձինք: Թուրքիայում, իհարկե, դրան լավատեղյակ են:

Անկարան դժվար թե սպասումներ ունենա, որ պատերազմի դադարեցման համաձայնությունը ստորագրելուց հետո Փաշինյանը պատրաստ կլինի Թուրքիայի առնչությամբ որևէ ընդունելի հայտարարությամբ հանդես գալուն: Ասենք՝ նման մի բան, ինչ հայտարարել է նախկինում՝ նշելով «Անկարայի հետ առանց նախնական պայմանավորվածությունների հարաբերությունները կարգավորելու» մասին: Բայց այս առումով կարևոր նրբերանգներ կան, որոնք ի հայտ են եկել Ալիևի և Էրդողանի ելույթներում Բաքվի զորահանդեսի ժամանակ: Ալիևի խոսքն այն մասին, որ «Զանգեղուրը, Սևանն ու Երևանը ադրբեջանցիների պատմական հողերն են», պատմական անհեթեթություն են անգամ արևմտյան պատմագիտության չափանիշներով: Պատահական չէ քաղաքական լուրջ ջղաձգությունն Իրանում: Իսկ ահա Էրդողանը խոսում էր ուրիշ բանի մասին՝ հղում անելով Էնվեր փաշային, որը 1920-ական թթ. քիչ էր մնում խորհրդային ռազմական հետախուզության աշխատակից դառնար և ուղարկվեց Մոսկվայի կողմից Միջին Ասիա «այնտեղ խորհրդային իշխանություն հաստատեկու համար»:

Միայն այն բանից հետո, երբ Էնվերը թեքվեց անգլիացիների ու բասմաչների կողմը, խորհրդային չեկիստները հեռացրին նրան: Արժանահավատ տեղեկություններ կան այն մասին, որ նա արդեն Լոնդոնում ծառայելիս խորհուրդ է տվել Մուստաֆա Քեմալին Արևելյան Անատոլիայում հաստատել այսպես կոչված հայկական օջախ Օսմանյան կայսրությունում 1912-1913 թթ. թուրքական դաշնակներին խոստացված ինքնավարության փոխարեն, ինչը շուռ եկավ 1915 թվականի Ցեղասպանությամբ: Էնվերի կարծիքով՝ քեմալական Թուրքիայում «հայկական օջախի» երևան գալը կարող էր ոչ միայն վերացնել Անտանտի ճնշումը Անկարայի վրա, այլև նպաստել Քեմալի կողմնորոշվելուն մոսկովյան բոլշևիկներից Արևմուտքի կողմը: Ավելին, նա պնդում էր, որ «հայկական հարցը» վերաբերում է միայն Օսմանյան կայսրության հայությանը, իսկ այն ժամանակ արդեն խորհրդային Ադրբեջանի հետ որևէ առնչություն չունի:

Հայաստանում Էրդողանի այդ պատմական ենթատեքստի ընկալման իմաստը չորսացին, թեպետ ակնհայտ է Անկարայի և Բաքվի մոտեցումների տարբերությունը: Բաքուն ոչ ավելի, ոչ պակաս, հանկարծ ղարաբաղյան պատերազմի հաջողությունից հետո որոշեց խոսել Հայաստանի նկատմամբ ապագա տարածքային պահանջների հնարավորության մասին, ինչը ընկալվում է որպես տարածքում խաղին մասնակցելու հայտ, ուր նրան կարող են արդեն նաև չհրավիրել: Միաժամանակ Երևանում հանդես են գալիս այն քաղաքական ուժերը, որոնք սերտել են Համամիութենական կոմունիստական (բոլշևիկյան) կուսակցության համառոտ դասընթացը: Նրանք հարավային ուղղությամբ արտաքին քաղաքականության գործողությունների բոլոր ապագա սցենարները պատկերացնում են որպես Թուրքիայի դեմ Ռուսաստանի հետ համատեղ դիմակայություն: Հայաստանում դեռևս չեն կռահում, որ Էրդողանը կարող է հաջողությամբ խաղացնել «հայկական խաղաքարտը» քրդերի դեմ հակամարտությունում, բայց կանի դա բացառապես ղարաբաղյան դաշտում, ինչը կռահում է Ալիևը:

Մի հարցում միայն կարելի է համաձայնել հայ փորձագետների հետ, որ «աշխարհը փոխվել է, փոխվել է և Թուրքիան»: Այժմ պետք է փոխվի Հայաստանը, ոչ թե վախեցնի բոլորին «էրդողանյան պանթուրքիզմով»:

Ստանիսլավ Տարասով

Աղբյուրը՝ ИА REGNUM