«Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմին հետևած սուր ճգնաժամը Հայաստանի ներսում ստիպում է ռուսաստանյան ղեկավարությանը կրկին ուշադրություն դարձնել կովկասյան դաշնակցին այժմ արդեն նրա ներքաղաքական կայունության տեսանկյունից: Ավելի լայն առումով, ըստ երևույթին, խոսքն այն մասին է, թե Ռուսաստանի արտաքին քաղաքանության մեջ որն է հարևանների ներքին կյանքին չմիջամտելու և նրանց ներքին գործերին անտարբերությամբ վերաբերվելու սահմանը»,- գրում է մոսկովյան «Կարնեգի» կենտրոնի տնօրեն Դմիտրի Տրենինը (Между невмешательством и бездействием. Как России реагировать на кризис в Армении):
Նա նշում է Արցախյան պատերազմից հետո այն գլխավոր խնդիրները, որոնց լուծումն է հետապնդում Ռուսաստանը տարածաշրջանում իր ներկայությունն ամրապնդելու համար (ապահովել հրադադարի ռեժիմը Արցախում և ռուսական հովանու տակ պահել հայ-ադրբեջանական երկխոսությունը` թիրախավորելով տնտեսական և ենթակառուցվածքների նախագծերը, ինչպես նաև սահմանափակել Թուրքիայի դերը, որպեսզի նա չանցնի դիտորդական սահմանը): Այդ նպատակներին հասնելու համար, ինչպես նշում է հեղինակը, ամենահեշտ լուծումը կլիներ Երևանում իշխանության ղեկին Նիկոլ Փաշինյանի մնալը, քանի որ նրա տապալումը վտանգի տակ կդնի հրադադարի ռեժիմի պահպանումը և հետևաբար Արցախում ռուսական ռազմական ներկայությունը: Մանավանդ որ պատերազմի ավարտից չորս ամիս անց որևէ խնդիր չի առաջացել:
Սակայն քաղաքական անկայունությունը Հայաստանում, ինչպես երևում է, արդեն անհանգստացնում է ռուսական քաղաքական փորձագետներին. փակուղային իրավիճակ է առաջացել:
Այս անհանգստությամբ հանդերձ, սակայն, հեղինակը կա՛մ լրիվ չի տիրապետում այստեղ կատարվող իրադարձությունների մասին տեղեկություններին, կա՛մ, ըստ էության, բավական անհաջող սեթևեթում թե խուսանավում է, երբ Փաշինյանի այլընտրանք է մատնանշում միայն նախկին նախագահներ Քոչարյանին ու Սարգսյանին. «Վարչապետ Փաշինյանը, որ պարտված պատերազմի և Ղարաբաղի կորստյան պատասխանատուն է, վայելում է բնակչության փոքրամասնության աջակցությունը: Բայց նաև նրա այլընտրանքը՝ նախկին նախագահներ Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի այսպես կոչված անկախ ղարաբաղյան կլանը, մերժվում է քաղաքացիների մեծամասնության կողմից»:
Նա իրավացիորեն արդարացնում է Ռուսաստանի՝ մեր ներքաղաքական կյանքին չմիջամտելու և սոսկ սեփական շահերը հետապնդելու կեցվածքը՝ որակելով դա ռեալիստական: «Ռեալիզմ, սակայն, չի նշանակում հեռու մնալ, մանավանդ երբ խոսքը ռուսական շահերի մասին է: Ռազմական տապալման հարուցած նվաստացման և գործող իշխանություններից ու ընդդիմությունից հիասթափության խորապատկերում հայ հասարակության մեջ մեծանում է անվստահությունը Ռուսաստանի նկատմամբ»:
Սա է սոսկ ռուսական քաղաքականության էությունը՝ պաշտպանել սեփական շահերը և միաժամանակ վայելել հայ հասարակության վստահությունը: Բնական է, բայց ինչպե՞ս:
Մանրամասն նկարագրելով այս տարածաշրջանում Ռուսաստանի և Հայաստանի շահերն ու նրանց հարաբերությունների առանձնահատկությունները (որոշ թեզերին, իհարկե, կարելի է համաձայնել, մյուսներին ընդդիմախոսել), հեղինակն ամենակարևոր շեշտադրումն է անում, որը մենք պետք է այսօր ամեն վայրկյան մեր աչքի առաջ ունենանք. «Հարավային Կովկասի առնչությամբ, Հայաստանի հետ սերտ կապերով հանդերձ, որոնք պետք է պահպանել և զարգացնել, Ռուսաստանի համար կարևոր են հարաբերությունները հարևան Ադրբեջանի և տարածաշրջանային տերության՝ Թուրքիայի հետ: Թող որ դրանք որակապես այլ հարաբերություններ են, քան Հայաստանի հետ, բայց ակնհայտ է, որ պակաս կարևոր չեն»:
Եվ այս իրավիճակում հեղինակը հարցի լուծումը համարում է այսպես կոչված կոնստրուկտիվ միջամտությունը: Այսինքն՝ հարգել հայկական պետության ինքնիշխանությունը և ժողովրդի՝ սեփական քաղաքական ընտրությունը կատարելու իրավունքը, միաժամանակ իսպառ հեռու չմնալ այստեղ կատարվող գործընթացներից և մշտական ու ավելի գործուն կապ պահպանել բոլոր քաղաքական և հասարակական ուժերի հետ, ոչ թե միայն իշխանության ղեկին եղողների կամ Մոսկվայի հետ հատուկ կապեր ունեցողների հետ:
Հետևաբար Արցախյան պատերազմից հետո Հայաստանում ստեղծված իրավիճակը Հայաստանում, ըստ քաղաքագետի, պահանջում է վերանայել ռուս-հայկական հարաբերությունները: Իսկ դրա համար Մոսկվային անհրաժեշտ է հուսալի գործընկեր Երևանում:
«Հուսալի չի նշանակում դյուրաթեք կամ ամեն ինչում զիջող. նման մեկը չի կարող պահել երկիրը և միայն վնաս կբերի Ռուսաստանի շահերին: Պետք է հենվել միայն ամուր և դիմացկուն բանի վրա»,- շեշտում է հղինակը և ամփոփում:- «Ո՛չ Փաշինյանը, ո՛չ Քոչարյան-Սարգսյանը տարբեր պատճառներով, բարեբախտաբար թե դժբախտաբար, չեն կարող նման գործընկեր դառնալ: Կարո՞ղ է Հայաստանում հայտնվել մի ըմբռնելի ուժ, որը ունակ լինի համախմբելու պառակտված, հոգնած, հուսահատված հասարակությանը և միաժամանակ լուրջ գործընկեր և ռազմավարական դաշնակից դառնալու Մոսկվայի համար: Առայժմ այդ ուժը չի երևում, բայց այն պետք է համառորեն փնտրել և գտնելով, անհրաժեշտության դեպքում, օգնել նրան»:
Այն, որ այդ ուժը կա և արդեն մի քանի ամիս է, ինչ համախմբել է հասարակությանը, Հայրենիքի փրկության շարժումը, որը ներառում է բազմաթիվ քաղաքական ուժեր և փորձագիտական շրջանակներ, ներառյալ Քոչարյանին և Սարգսյանին, քաղաքագետի աչքին չի երևում: Չի երևում նաև այն հանգամանքը, որ Փաշինյանի այլընտրանքը մեկ-կամ երկու քաղաքական ուժեր կամ մեկ-երկու անձինք չեն, այլ շատ տարբեր ուժեր, որոնք մի կողմ են դրել իրենց քաղաքական շահերը և համախմբվել են մի հարցի շուրջը՝ վերացնել Հայաստանին սպառնացող թիվ մեկ վտանգը՝ Փաշինյանի հետագա պաշտոնավարումը և Հայաստանի վերջնական անկումը: Փաշինյանն այս պահին ձեռնտու է Ռուսաստանին, հեռանկարում՝ ոչ: Բայց առկա շարժումն էլ ձեռնտու չէ, ինչպես երևում է, ո՛չ ներկայում, ո՛չ հեռանկարում: Բայց դա իրենց «ռեալիստական» կամ «կոնստրուկտիվ» խնդիրն է: Մեզ մնում է միայն մեր վճռական գործողություններով հասկացնել նման մտածողներին, որ այս կամ այն պետության (թեկուզ դաշնակից) շահերը և մեր հայրենիքի պահպանությունը միանգամայն տարբեր հարթությունների խնդիրներ են: Մեր պայքարը քաղաքական չէ, այլ գոյատևման, հետևաբար չունի այլընտրանք:
