100 տարի առաջ այս նույն օրը՝ 1921 թվականի մարտի 15-ին, Բեռլինի Շարլոտենբերգ թաղամասի Հարդենբերգշտրասսե փողոցում Սողոմոն Թեհլիրյանը օրը ցերեկով սպանեց հայկական Մեծ եղեռնի գլխավոր կազմակերպիչներից մեկին՝ ներքին գործերի նախարար Թալեաթ փաշային:
Սողոմոնը կոփված էր, մասնակցել էր կամավորական շարժմանը, կռվել՝ Անդրանիկի գնդում, Կայծակ Առաքելի հետ: 1915 թվականին վերապրել էր ցեղասպանությունը, 85 հոգանոց գերդաստանից կենդանի էին մնացել միայն երեքը, որոնց թվում էր ինքը՝ ապագա վրիժառուն:
Նկարում Բեռլինի այն փողոցն է, որտեղ Թեհլերյանը իրականացրեց Թալեաթի դատավճիռը
1921 թվականին Թեհլիրյանը մասնակցել է Դաշնակցության Նեմեսիս գործողությանը՝ առաջադրանք ստանալով սպանել Եղեռնի գլխավոր կազմակերպչին՝ Թալեաթ փաշային, որն իրականացրել է նույն տարվա մարտի 15-ին: Սպանությունից հետո Թեհլիրյանը ձերբակալվել է, սակայն 1921 թվականի հունիսի 2-ին գերմանական դատարանը նրան ազատ է արձակել։
Նկարում դատարանի շենքն է, որտեղ Թեհլիրյանը արդարացվեց
Սողոմոն Թեհլիրյանը մահացել է 1960 թվականի մայիսի 23-ին։ Թաղվել է Ֆրեզնոյի հայկական «Արարատ» գերեզմանոցում։
***
<<Դիմացի մայթով հավասարվեցի Թալեաթին, արագ քայլերով բավական առաջացա, անցա նույն մայթը, որտեղով գնում էր նա: Հետ դարձա: Մոտենում էինք իրար: Նա գալիս էր ճեմելու ձևով` ձեռնափայտը անփույթ ճոճելով: Մի կարճ տարածություն մնացած` զարմանալի անդորրություն համակեց էությունս: Հավասարվելու վրա Թալեաթը շեշտակի նայեց ինձ. աչքերի մեջ առկայծեց մահվան սարսուռը: Վերջին քայլը բեկվեց. մի քիչ թեքվեց, որ խուսափի, բայց զենքը դուրս քաշելս ու գլխին պարպելս մեկ եղավ: Թալեաթը հարվածից կարծես ցցվեց ու մի ակնթարթ հզոր մարմինը պրկվեց ձիգ, բայց երերուն, ապա, սղոցված կաղնու բնի պես թնդյունով երեսի վրա տապալվեց»:
Դատարանի նախագահ- Դուք ձեզ ինչո՞ւ հանցավոր չեք համարում:
Թեհլիրյան- Ինքս ինձ հանցավոր չեմ համարում, որովհետև խիղճս հանգիստ է:
Նախագահ- Խիղճդ ինչո՞ւ է հանգիստ:
Թեհլիրյան- Մարդ եմ սպանել, բայց մարդասպան չեմ:
Նախագահ- Թալեաթ փաշային ուզում էի՞ք սպանել:
Թեհլիրյան- Այս հարցը չեմ հասկանում: Ես նրան արդեն սպանել եմ:
Նախագահ- Ուզում եմ ասել` նրան սպանելու ծրագիր ունեի՞ք:
Թեհլիրյան- Ես որևէ ծրագիր չունեի:
Նախագահ- Ե՞րբ արթնացավ այդ գաղափարը:
Թեհլիրյան- Դեպքից մոտ երկու շաբաթ առաջ ինձ շատ վատ էի զգում, ջարդերի պատկերները աչքերիս առաջ էին: Մորս դիակը տեսա: Այդ դիակը ոտքի ելավ, կանգնեց առջևս և ասաց ինձ. դու տեսար, որ Թալեաթը այստեղ է ու անտարբե՞ր ես մնում:
Նախագահ- Իսկ դուք ի՞նչ արեցիք:
Թեհլիրյան- Հանկարծ արթնացա և որոշեցի այդ մարդուն սպանել>>: