Անդրկովկասում կարող է սրվել  պայքարը քրիստոնեական ժառանգության համար, ինչը արտաքին և ներքին խաղացողներին կարող է որոշակի կանխարգելիչ միջոցառումների հրել: Այնպես որ շատ հավանական է՝  Ադրբեջանի Զաքաթալայի շրջանի հնագիտական գտածոներն ընդամենը ապագա ամպրոպի կայծակներն են:

Երբ վրացական Reportiori.ge կայքում, «Մթավարի» գործակալությանն արված հղումով, հաղորդագրություն հայտնվեց այն մասին, որ մի քանի օր առաջ Ադրբեջանի Զաքաթալայի շրջանի Ֆալդարլի գյուղում (ադրբեջանա-վրացական սահմանին մոտ) գանձարան է հայտնաբերվել «մեծ քանակությամբ ոսկով և այլ գանձերով», այդ նորությունը սկզբում զուտ ճանաչողական հետաքրքրություն առաջացրեց: Անդրկովկասում ամեն տարի գիտականների ձեռքն են ընկնում տասնյակ նոր գտածոներ, որոնք հնարավորություն են տալիս անդրադառնալու հին աշխարհին և լույս սփռելու այն գաղտնիքների վրա, որոնք հազարամյակներ շարունակ մնացել են չբացահայտված: Սակայն ոչ բոլոր գտածոներն են, որ սենսացիա են դառնում: Այդպես կարող էր լինել և այս անգամ, եթե չլինեին որոշ հանգամանքներ:

Ադրբեջանանական կողմը պաշտոնապես չհաստատեց Ֆալդարլի գյուղում գանձի հայտնաբերման լուրը՝ ընդունելով սոսկ այն, որ  տեղում կատարվում են «ինչ-որ հողային աշխատանքներ»: Մինչդեռ «Մթավարին», հղում անելով Վրաստանի ԱԳՆ-ին, պնդում է հակառակը: Բայց գլխավորը դա չէ: «Մեր տեղի բնակիչները պահանջում են, որ պեղումներում ընդգրկվեն նաև վրացի հնագետներ,- գրում է գործակալությունը,- քանի որ կարող են ջնջվել կամ ընդհանրապես ոչնչացվել պատմական հետքերը, իսկ խոսքը պատմական մեծ գյուտի մասին է»:

Հատուկ ուշադրության է արժանի նաև Reportiori.ge կայքը, որը հաճախ է տեղադրում այն վրացի պատմաբանների նյութերը, որոնք ակտիվ բանավիճում են ադրբեջանցի գործընկերների հետ ոչ միայն վրացական քրիստոնեական ժառանգության առնչությամբ, այլև դրա աշխարհագրական տարածվածության: Թբիլիսում վրդովվում են, որ Բաքուն «բարեկամաբար խորհուրդ է տալիս հաշտվել «իրականության» հետ», «ուրիշի» հողերի հավակնություններ չունենալ, այլ գոհանալ սոսկ «իրենցով»:

Մինչդեռ Թբիլիսին ոչ հրապարակային հրաժարվում է ադրբեջանական համարել այսպես կոչված Զաքաթալայի օկրուգը, որ կազմավորել է ռուսական իշխանությունը նախկին Ջարո-Բելոկանյան ազատ համայնքների և Իլիսուի սուլթանության տարածքում: Վրացի պատմաբանները ելնում են այն հանգամանքից, որ այդ տարածքը XI դարից մինչև XVII դարի սկիզբը ժամանակ առ ժամանակ մտել է Վրաստանի կազմի մեջ, թեև եղել է պատմական Կովկասյան Ալբանիայի (Աղվանք- ծնթ.թարգմ.) մարզ: Այս բանավեճի համատեքստում է նաև ադրբեջանա-վրացական սահմանային գոտում գտնվող Դավիդ-Գարեջի վանական համալիրի՝ վերջին շրջանում սրված խնդիրը, որը ադրբեջանցի պատմաբաններն անվանում են «Քեշիկչի» մենաստան: Ահա ինչու Բաքվի Haggin.az կալքէջը որոշել է հանդես գալ Զաքաթալայի շրջանի գանձի հատուկ մեկնաբանությամբ, որում հարցեր է առաջադրել «Վրաստանի ԱԳՆ-ի անհանգստության» պատճառների և «պեղումներում վրացի մասնագետների ընդգրկման» պահանջի վերաբերյալ:

Այս պատմության մեջ շատ բան թանձր քողի տակ է: Փորձագետները դա կապում են վրացա-ադրբեջանական սահմանի դեմարկացիայի հետ: Բանն այն է, որ 2020 թ. օգոստոսի վերջին Վրաստանի դատախազությունը հաղորդեց, որ քրեական գործ է հարուցված «երկրի տարածքի մի մասը Ադրբեջանին հանձնելու կապակցությամբ»: Նման հայտարարությունները պայմանավորված են նրանով, որ Թբիլիսին ինչ-որ նոր քարտեզագրական նյութեր է հայտնաբերել, որոնք փոխանցվել են Ադրբեջանի ԱԳՆ-ին: Այս կապակցությամբ վրացի քաղաքական գործիչ Գիա Վոլսկին ասել է, որ «Ադրբեջանի հետ սահմանի շուրջ բանակցությունները պատշաճ բարձր մասնագիտական մակարդակով չեն վարվել, որպեսզի պաշտպանվեին վրացական պետության շահերը»: Ի դեպ,  վեճը համընկավ Լեռնային Ղարաբաղի գոտում իրավիճակի հերթական լարման հետ, ինչը շատ հարցեր հարուցեց: (Ընդգծումը մերն է): Ինչո՞վ է այժմ պայմանավորված Զաքաթալայի գանձի շուրջ պատմության բորբոքումը: Գուցեև երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմի արդյունքների՞ և տարածաշրջանում Ռուսաստանի ու Թուրքիայի տակտիկական դաշինքի՞:

Բացառված չէ, որ որոշակի ուժեր Վրաստանում մտադրվել են գոյաբանական երկընտրանք առաջադրել՝ կա՛մ լինել Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ Արևմուտքի դեմ, կա՛մ լինել Արևմուտքի հետ տվյալ դաշինքի դեմ: Գաղափարական բովանդակությունը հասկանալի է, և այն դեր կխաղա ողջ տարածաշրջանի զարգացման հետագա վեկտորը որոշելիս: Բանաձևն այս դեպքում հետևյալը կլինի. «երեք ավտորիտար քաղաքական գործիչների՝ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի դաշինքը» ի հակակշիռ Թբիլիսիի և Երևանի «ժողովրդավարական քրիստոնեական դաշինքի» հոգուտ Արևմուտքի: Ամեն ինչ 1920-ական թվականների սկզբի նման է, երբ մենշևիկյան կառավարության նախագահ Նոյ Ժորդանիան հայտարարում էր, որ «Վրաստանը չպետք է անջատվի Եվրոպայից և ընկնի Ասիայի մոլեռանդների ճանկը»:

Այդ համատեքստում է, որ բացատրություն են գտնում նաև ներկայիս կռիվը Անդրկովկասի քրիստոնեական ժառանգության համար և վրացական քաղաքականության որոշ նրբերանգները տարածաշրջանային ուղղության վերադասավորման խնդրում: Այնպես որ հնարավոր է՝ հնագիտական գտածոները Ադրբեջանի Զաքաթալայի շրջանում սոսկ ապագա ամպրոպի կայծակներն են:

Ստանիսլավ Տարասով

Աղբյուրը՝ ИА REGNUM