ИА Реалист-ի գլխավոր խմբագիրը խոսում է ՀԱՊԿ-ի անգործության, Կրեմլի ադրբեջանամետ դիրքորոշման և Հարավային Կովկասում Իրանի նոր դերի մասին:

Այն հարցին, թե Հայաստան ադրբեջանցիների ներխուժումից և ՀԱՊԿ-ին Հայաստանի դիմելուց 20 օր հետո էլ ինչու որևէ արձագանք չկա, քաղաքագետը պատասխանում է, որ Բաքուն այս սադրանքը համաձայնեցրել է Մոսկվայի, Անկարայի, Երուսաղեմի և Լոնդոնի հետ, քանի որ այդ մայրաքաղաքներն ունեն սեփական շարժառիթները:

Ադրբեջանի դրդապատճառը ակնհայտ է. պետք է հարկադրել Հայաստանին նոր  տարածքային զիջումների, տվյալ դեպքում՝ Սյունիքում, և ստիպել, որ Հայաստանը թույլ տա Մեղրիով դեպի Նախիջևան և այնուհետև Թուրքիա տանող միջանցք բացել: Դա, ըստ Ծատուրյանի, բավական վտանգավոր է ոչ միայն Հայաստանի ազգային շահերի, այլև Արցախի ապագայի հարցի տեսանկյունից, քանի որ եթե ստորագրվի Ադրբեջանի հետ սահմանագծումը, ապա ինքնաբերաբար դե ֆակտո Արցախը կճանաչվի Ադրբեջանի կազմում, քանի որ Արցախի միջազգային-իրավական կարգավիճակը մինչև հիմա ճանաչված չէ թե՛ Հայաստանի, թե ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի երկրների կողմից:  Սա է Ալիևի շարժառիթը, որը շատ հստակ է:

Ինչ վերաբերում է Մոսկվային, ապա, ըստ քաղաքագետի, նրա շարժառիթը նույնպես տեսանելի է. հնարավորինս մեծ թվով թեմաներ ստեղծել ամերիկացիների հետ առևտրում: Օրինակ՝ պատահական չէ, որ իրադարձությունների ամենաթեժ պահերից մեկը Սյունիքում համընկավ Լավրովի և Բլինկենի հանդիպման հետ, որի ընթացքում քննարկվեց նաև Արցախի հարցը: Մյուս թեժ պահը սպասվում է հունիսի 16-ին, երբ կհանդիպեն Պուտինն ու Բայդենը, և Ալիևն այդ ժամանակ նոր սադրանքներ կձեռնարկի, որպեսզի լուրջ նյութ լինի խոսակցության համար, քանի որ ուրիշ լուրջ, առարկայական թեմա չկա: Ուստի Մոսկվան, ինչպես համոզված է քաղաքագետը, կփորձի հայկական թեման որքան հնարավոր է թանկ ծախել:

Ինչ վերաբերում թուրքերին, ապա նրանց շարժառիթները նույնպես ակնհայտ են: Էրդողանը մեծ ներքին դժվարություններ ունի, բացի այդ, ամերիկացիներին ձեռնտու է նրա թուլացումը, այժմ նրանք աշխատում են Թուրքիայի այն ուժերի հետ, որոնք թուլացնում են Էրդողանին:

Ինչ վերաբերում է Իսրայելին, ապա այս դեպքում իրավիճակը շատ հետաքրքիր է: Զրուցակիցը հիշեցնում է, որ  ադրբեջանցիների զինված սանդրանքը Սյունիքում ճիշտ և ճիշտ օրերով համընկավ Իսրայելի օպերացիայի հետ Գազայում: Նման զուգադիպությունները պատահական չեն լինում: Նաթանյահուն հասկանում էր, որ Իրանը կարող է ներգրավվել Գազայի իրադարձություններում: Ուստի ադրբեջանցիների սադրանքը Սյունիքում հրացանի փող էր՝ ուղղված ոչ միայն հայրերի դեմ, այլև առաջին հերթին Իրանի դեմ: Հայաստանի ղեկավարությունն էլ խստագույնս հետևում էր Բաքվի և Մոսկվայի հետ պայմանավորվածություններին:

Քաղաքագետը ցավով ու ափսոսանքով է նշում այս հանգամանքը, որին չէր ուզենա  հավատալ, բայց առկա փաստերը այլ ենթադրության տեղ չեն թողնում: Այն փաստը, որ ոչ մի կրակոց  չի եղել ադրբեջանցիների դեմ, որոշ հատվածներում զինվորները լքել են հենակետերը, որոշ հատվածներում ընդհանրապես հենակետեր չեն եղել, խոսում է այն մասին, որ ամեն ինչ նախապես պայմանավորված է եղել, և Հայաստանը եղել է  այդ սադրանքի մասնակիցը ընդդեմ ոչ միայն Հայաստանի և հայ ժողովրդի կենսական շահերին, այլև ընդդեմ Իրանին, Եվրոպային, Չինաստանին և իհարկե ՄիացյալՆահանգներին:

Այն հարցին ի պատասխան, թե արդյոք ներկայումս  Մոսկվան շահագրգռված է ներգրավելու Ադրբեջանին ՀԱՊԿ-ում կամ պատժել Փաշինյանին, արդյոք վերջին իրադարձությունները պայմանավորված են նաև այդ հանգամանքներով, քաղաքագետը նախ շեշտում է, որ Ռուսաստանին ամենից առաջ հետաքրքրում են սեփական շահերը: Ինչ վերաբերում է ԵԱՏՄ-ին կամ ՀԱՊԿ-ին, ապա Մոսկվան ՀԱՊԿ-ի անգործությամբ արժեզրկում և բացառում է ընդհանրապես հետխորհրդային տարածքում ամեն տեսակ ինտեգրացիոն գործընթացները: Եվ Ադրբեջանը դա շատ լավ հասկանում է և չի ձգտում ո՛չ ԵԱՏՄ, ո՛չ ՀԱՊԿ, որովհետև դրանք ֆեյք կազմակերպություններ են, դրանք իրենց տակ ոչինչ չունեն: Եվ դրա մեղքը իհարկե Մոսկվայինն է, որը չի փորձում դրանց տակ բովանդակություն դնել:

Ինչ  վերաբերում է Փաշինյանին պատժելու շարժառիթին, ապա չկա նման նպատակ: Փաշինյանը խստորեն հետևում է այն ցուցումներին, որոնք գալիս են Մոսկվայից: Ուստի Մոսկվայի տրամաբանությունը զուտ անհատական բնույթ ունի:

Բայց շատ կարևոր է հասկանալ այն աշխարհաքաղաքական համատեքստը, որում հայտնվել են Հայաստանը և Արցախը: 32 տարի առաջ, Ադրբեջանում հայերի ջարդերից հետո քաղաքագետի զրուցակիցներից մեկը հանդիպել է Խորհրդային Միությունում Չինաստանի դեսպանության բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկի հետ: «Եթե Խորհրդային Միությունը Մեղրիի միջանցքը հանձնի Թուրքիային ու Ադրբեջանին,- ասել է չինացին,- մենք ամեն ինչ կանենք, որ դա տեղի չունենա, որովհետև կարճ ժամանակ անց թուրքերը կլինեն արդեն Չինական պարիսպի մոտ»: Եվ այսօր, ըստ քաղաքագետի, տեղի է ունենում հենց այն, ինչ կանխատեսել է այդ իմաստուն չինացին: Սակայն այն, ինչ տեղի է ունենում այժմ, ուղղված են նրան, որ խափանվեն այն լոգիստիկ նախագծերը, որոնք ծրագրել է Չինաստը Իրանի հետ միությամբ, այդ թվում և Հայաստանի տարածքով:  Իրանը ազատվում է պատժամիջոցներից, նա հստակ մտադրություն ունի երկաթուղի կառուցել Հայաստանով դեպի Վրաստան, ամրապնդել իր հարաբերությունները Եվրոպայի և Միացյալ Նահանգների հետ, ինչը կխափանեն ենթադրյալ միջանցի ստեղծած պայմանները: Հետևաբար Մեղրիի միջանցքը Հայաստանի համար հավասար է աշխարհաքաղաքական ինքնասպանության: Պատահական չէ, որ Իրանի տասը գեներալները այցելեցին Երևան և երկրի ղեկավարությանը հստակ ասացին, որ եթե Հայաստանը հանձնի Մեղրիի միջանցքը, ապա իրավիճակին կմիջամտեն իրենք և կանեն այն, ինչ ձեռնտու է իրենց:

Հայաստանի ղեկավարությունը կեղծավորություն է անում, երբ ասում է, թե թույլ չի տա Մեղրիի միջանցը, քանի որ այնուհետև ասում է, որ պետք է վերականգնեն Խորհրդային Միության ժամանակների երկաթուղիները: Ո՞ւմ են ապուշի տեղ դնում: Միության ժամանակ չկար հաղորդակցություն Թուրքիայի հետ: Իսկ հիմա Ադրբեջանն ունի երկաթուղի Թուրքիայի հետ: Խոսքը միանգամայն տարբեր իրավիճակների մասին է: Այն ժամանակ առկա հաղորդակցությունը չէր սպառնում ո՛չ Սյունիքին, ո՛չ Իրանին: Իսկ հիմա, երբ վաճառքի են հանվում հետխորհրդային տարածքները, միանգամայն այլ իրավիճակ է: Հայաստանի ղեկավարությունն ունի թշնամի Ադրբեջան, թշնամի Թուրքիա, անհասկանալի դաշնակից Ռուսաստան և այս ծանրագույն իրավիճակում պատրաստ է ոչնչացնել Իրանի հետ հարաբերությունների մնացորդները: Դա խելագարություն է, և դրան պետք է վերջ դրվի:

Ի՞նչ է անում Իրանը, որ հայտարարել է, թե Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունն իր համար կարմիր գիծ է:

Քաղաքագետը պնդում է, որ Իրանի ղեկավարությունը շատ ավելի է շահագրգռված Հայաստանի տարածքային ամբողջականությամբ, քան Հայաստանի ղեկավարությունը: Իրանը հյուսիսային՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ սահմանին մեծ զորք է տեղակայել, ամենահամեստ հաշվումներով՝ ավելի քան 80 հազար: Իրանը և Չինաստանը կանեն ամեն ինչ, որպեսզի այդ միջանցքը չկայանա, պնդում է քաղաքագետը՝ հիմնավորելով  դա ներկայիս բեռնափոխադրումների վիճակագրական տվյալներով: Բացի այդ, նրա կարծիքով, եթե Ադրբեջանը Արևմուտքից չմիջամտելու երաշխիքներ ստանար, ապա վաղուց արդեն ռազմական ճանապարհով գրաված կլիներ Սյունիքը: Մյուս կողմից Իրանի և Չինաստանի սպառնալիքը: Ուստի այն պնդումները, թե Հայաստանն անելանելի վիճակում է Սյունիքի հարցում խաբեություն և հիմարություն է:

Հայաստանը ոչ մի կերպ սահմանագծման որևէ փաստաթուղթ չպետք է ստորագրի մինչև Արցախի կարգավիճակի որոշումը: Կարգավիճակը, հետո նոր մնացած հարցերը: Սա պետք է լինի, ըստ քաղաքագետի, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում բանակցությունների հիմքը:

Ո՞ւմ վրա է խաղագումար դնում Մոսկվան ներկայիս արտահերթ ընտրություններում: Ծատուրյանի խորին համոզմամբ, Մոսկվան պաշտպանում է Փաշինյանին՝ անկախ այն հանգամանքից, թե ինչ են խոսում Մոսկվայում: Մոսկվան լիովին վերահսկում է Երևանի իրավիճակը, թե՛ իշխանություններին, թե՛ ընդդիմությանը, իսկ հայ հասարակության համար սա ստեղծում է շինծու ընտրության իրավիճակ: Այսինքն՝ Հայաստանի հասարակությանը հարկադրում են «ընտրություն անել կոկա-կոլայի և ֆանտայի միջև»: Քաղաքական դաշտը Հայաստանում իսպառ ամայացած է, այն պատկանում է օլիգարխներին, որոնք այս կամ այն կերպ կապված են Մոսկվայի հետ: Ով էլ որ հաղթի Հայաստանում, կլինի Մոսկվայի լիակատար հսկողության տակ:

Մանրամասն տեսանյութում