Հունիսի 15-ին Հայաստանը նշում է ազգային տոն՝ պետական դրոշի օրը: Այս տարի դա կարող էր առիթ լինել մտորելու, թե ինչ գաղափարով և ինչ վեկտորով է հետագայում զարգանալու այդ անդրկովկասյան հանրապետությունը: Հունիսի 20-ին արդեն նրա քաղաքացիները կվերընտրեն խորհրդարանը, որը կկանխորոշի երկրի ճակատագիրը առաջին հինգ տարում: Արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններին նախորդել է տևական քաղաքական ճգնաժամ, որ առաջացել էր Լեռնային Ղարաբաղում Ադրբեջանի հետ պատերազմի պարտության հետևանքով: «Лента.ру»-ն փորձել է հասկանալ, թե ինչպես այդ պատերազմն ազդեց հանրապետությունում քաղաքացիների տրամադրությունների և նախընտրական դասավորությունների վրա:

Սահմանին և սահմանից անդին

Հայկական սփյուռքն ամենախոշորներից է աշխարհում: Բուն հանրապետությունում ապրում է մի քանի անգամ ավելի քիչ հայ, քան արտերկրում: Եթե Հայաստանում այժմ ապրում է 2.9 մլն մարդ, ապա ԱՄՆ-ում՝ մոտ 2 մլն, Ռուսաստանում հայերը մոտ 1.2 մլն են, ևս 700 հազար հայ Ֆրանսիայում է: Դա մեծ ազդեցություն է թողնում հայերի ազգային ինքնության վրա:

Հայկական սփյուռքին չափազանց բնորոշ է հայրենասիրությունը: Նրա ներկայացուցիչները, արտերկրում ապրելով անգամ տասնյակ տարիներ, շարունակում են ուշադիր հետևել հայրենի երկրի նորություններին: Դա շատ լավ երևան հանեց ղարաբաղյան կոնֆկիկտի աշնանային սրացումը: Սփյուռքի ուժերով նշանակալի նյութական օգնություն հավաքվեց (պատերազմից հետո հանգանակություն էին անում նաև Լեռնային Ղարաբաղի փախստականների համար): Հենց միայն Ռուսաստանի հայկական համայնքը հայտարարեց, որ մոտ 20 հազար հայ Ռուսաստանից պատրաստ է որպես կամավոր մեկնել հակամարտության գոտի:

Սակայն չհաջողվեց հասնել բեկման սփյուռքի օգնության շնորհիվ: Բանն այն է, որ Նիկոլ Փաշինյանի վարչապետության շրջանում, որը իշխանության եկավ 2018 թ. թավշյա հեղափոխության ալիքի վրա, պաշտպանության հարցը քաղաքականացվեց: Նրա օրոք փոխվել է հետախուզության երեք ղեկավար, որոնցից վերջինը, ռազմական փորձագետ Եվգենի Կրուտիկովի խոսքով, մաքուր քաղաքական նշանակում էր:

Բացի այդ, Կրուտիկովը նշում է, որ վերջին կես տարում Հայաստանի զինված ուժերի գլխավոր շտաբում սպաների զանգվածային ազատումներ են եղել, որոնք ժամանակին սովորել են Մոսկվայում: Առիթ է ծառայել գլխավոր շտաբի պետի դստեր  հարսանիքը, որի ընթացքում իբրև թե չեն պահպանվել կորոնավիրուսի համավարակի պայմաններում վարվելակերպի կանոնները:

«Վերջին տարում կորել է հայ զինվորականների կապը Մոսկվայի հետ, և դա արվել է Հայաստանի քաղաքական ղեկավարության նախաձեռնությամբ»: Ռազմական փորձագետ Եվգենի Կրուտիկով

Հարձակվել չի կարելի հանձնվել

Ընդ որում, չնայած պաշտպանության բյուջեի սղությանը, պատերազմից առաջ Հայաստանի զինված ուժերը լրիվ մարտունակ էին: Ըստ Global Firepower-ի վարկանիշի՝ թվաքանակը կազմում էր 45 հազար մարդ: Եվս 200 հազար մարդ պատրաստված պահեստազորում է: Եվ գրեթե 1,5 մլն հայ տարիքով ու առողջական վիճակով պիտանի է զինծառայության համար: Գործող իշխանությունների տրամադրության տակ եղել է 320 տանկ, 750 հետևակի մարտական մեքենա, ավելի քան 200 հրետանային սարքեր, 16 ցամաքային հրթիռային համալիրներ և 70 համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգեր:

Սակայն բանակի հավաքագրումը դադարեցվեց ռազմական գործողություններին երրորդ օրը, թեև այդ պահին բանակը համալրված էր ընդամենը կիսով չափ, իսկ նրանք, ովքեր հայտնվեցին ռազմաճակատում, Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության քաոսային և չհամակարգված որոշումների ականատես եղան: Ինչո՞ւ ամեն ինչ հենց այդպես տեղի ունեցավ. հարց, որ արդեն մի քանի ամիս զոհվածների ծնողները տալիս են Փաշինյանին և նրա կնոջը՝ Աննա Հակոբյանին:

Վարչապետի տիկինը հայտնվեց երկրի հիասթափված բնակիչների տեսադաշտում ոչ պատահաբար: Հայ գեներալների բազմաթիվ վկայությունների համաձայն՝ Աննա Հակոբյանը համարձակություն է ստանձնել որոշակի հրամաններ տալու բանակի պետերին: Երբ այդ փաստերի թեժ քննարկումը հասարակական դաշտում հասավ գագաթնակետին, իրավիճակը մեկնաբանեցին Հայաստանի քննչական կոմիտեում: Եվ ինչն է բնութագրական. այդ գերատեսչությունը դա պաշտոնապես չհաստատեց, բայց և որևէ հերքում էլ չեղավ:

Ռազմական փորձագետ Եվգենի Նորինը նույնպես նշում է, որ Փաշինյանն իր մինչպատերազմյան քաղաքականության և հասարակական կարծիքի պատանդն է դարձել: Նա հիմնականում իր կերպարը ներկայացնում էր այնպես, որ հայկական քաղաքականության մեջ չի պատկանում «ղարաբաղյան կլանին», քանի որ անձամբ կապված չէ Լեռնային Ղարաբաղին և ի վիճակի է կոնֆլիկտի խաղաղ լուծմանը: Ղարաբաղյան հարցերում ազատական Փաշինյանը պարադոքսալ կերպով ստիպված էր յուրաքանչյուր ազգայնականից ավելի արմատական դրսևորվել, այլապես նրա քաղաքական կարիերայի վրա կարելի էր խաչ դնել: Եվ որպես պոպուլիստ քաղաքական գործիչ՝ նա նախընտրում էր գործել՝ ելնելով սեփական վարկանիշի շահերից:

«Դիվանագիտության տեսանկյունից Հայաստանը նույնքան խոցելի էր, որքան զուտ ռազմական տեսանկյունից: Փաշինյանը, հասկանալի է, իրեն լավ կողմից էր ներկայացնում: 2018-ին նա հեծնեց ալիքը: Եվ այժմ դատապարտված էր հետևելու, թե ինչպես է այդ ալիքը տանում  իրեն զարնելու քարաժայռերին»: Ռազմական փորձագետ Եվգենի Նորին

Հետպատերազմյան համախտանիշը

Պարտված պատերազմը Հայաստանին հանգեցրեց ոչ միայն համազգային սուգի, այլև խայտառակությունների, որոնց արձագանքները դեռ երկար ժամանակ են խռովելու ժողովրդական գիտակցությունը: Մարտական բախումների ավարտից հետո Փաշինյանն անմիջապես որոշեց սեփական տակտիկական վրիպումների պատասխանատվության մի բաժինը բարդել Ռուսաստանի վրա: Նա հայտարարեց, որ ռուսական «Իսկանդեր» օպերատիվ-տակտիկական հրթիռային համալիրները նվազ արդյունավետ էին և «թիրախին հասնում էին կեսից էլ պակաս չափով»:

Իհարկե, հետագայում պարզվեց, որ այդ սպառազինության տեսակը Լեռնային Ղարաբաղում առհասարակ չի կիրառվել, ինչի մասին ուղղակի հայտարարեց գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ Տիրան Խաչատրյանը: Այդ հայտարարությունից հետո վարչապետը նրան հեռացրեց: 

Ի պատասխան հայկական զինված ուժերի ողջ ղեկավարությունը միահամուռ պահանջեց Փաշինյանի հրաժարականը՝ մեղադրելով նրան անձեռնհասության ու  անհամապասխանության մեջ: Նամակը ստորագրեցին 40 բարձրաստիճան զինվորականներ: Վարչապետը փորձեց ցրել գլխավոր շտաբը, սակայն նախագահ Արմեն Սարգսյանի միջամտության շնորհիվ դա նրան չհաջողվեց:

Նախկինում բացարձակապես ապաքաղաքական զինվորականների հետ բախման կրակի վրա ուրիշ գործոններ էլ էին յուղ լցնում: Իշխանությունները մինչև հիմա չեն կարողանում ասել զոհված և գերեվարված հայ զինվորների ճշգրիտ թիվը: Ըստ ամենայնի, ողբերգության մասշտաբները շատ ավելի մեծ են, քան հայտարարվեցին անմիջապես մարտական գործողությունների ավարտից հետո:

Մայիսի 31-ին Արցախյան պատերազմի ընթացքում անհետ կորած զինվորների հարազատները բողոքի ցույց արեցին՝ մատնանշելով գտնված աճյունների թվաքանակի մասին պաշտոնական տվյալների անհամապատասխանությունները: Անմիջապես համացանցում շրջանառվեց տեսագրություն Աբովյանի դատափորձագիտական կենտրոնից, որի նկուղում զոհված հայ զինվորները պոլիէթիլենային տոպրակներով նետված էին հատակին: Զոհվածների աճյունների նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունքի փաստեր արձանագրվել են նաև Հայաստանի այլ շրջաններում:

Սխալների ահռելի ծանրությունը, որոնք հանգեցրել են նաև տարածքային կորուստների, գործող վարչապետին դեռ չի սուզել հատակը: Նա դեռ առաջիկա արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում բարձր արդյունքների հույս ունի: Այդ թվում և ընտրական օրենսդրության փոփոխությունների շնորհիվ, որոնք նա փաստացի միանձնյա անցակցրեց խորհրդարանի միջոցով:

Փաշինյանը մշտապես իր ակտիվների հաշվին է գցել ժողովրդավարական բարեփոխումները, որոնք փաստորեն շուռ եկան, հենց որ իշխանությունը կորցնելու իրական վտանգ առաջացավ: Տնավարի կառավարում, պոպուլիզմ և իշխանության կենտրոնացում մեկ անձի շուրջը. այս ամենը, ինչի համար վարչապետը մեղադրում էր իր ընդդիմախոսներին, հիմա կարելի է ասել հենց իր մասին:

Նրա նախընտրական քարոզարշավն ընթանում է քաղաքական դաշնակիցների թվի կրճատման, ընտրողների շրջանում անվստահության և արտասահմանյան գործընկերների շրջանում ցածր հեղինակության խորապատկերում: Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն արդեն երեք անգամ հեռախոսազրույց է ունեցել Ռոբերտ Քոչարյանի՝ Փաշինյանի գլխավոր մրցակցի հետ, որի վարկանիշը շարունակում է բարձրանալ: Ինչպես պարզաբանեց ՀՀ նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի գրասենյակի ղեկավար Վիկտոր Սողոմոնյանը, զրուցակիցները քննարկել են տարածաշրջանի իրադրությունը և հայ-ռուսական հարաբերությունները: Հենց միայն այդ ձևակերպումը բավական է, որպեսզի հասկանանք, թե ում վրա են խաղագումար դնում Կրեմլում:

Ալեքսանդր Սերգեև