«Երբ երեխային մի բան ես տալիս, երես է առնում, մի հատ էլ է ուզում: Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում այդ պահն է: Մենք հողերը տվել ենք թուրքին, նրանք էլ ավելին են ուզում: Ղարաբաղը Հայաստանի դարպասն է: Տալը նշանակում է դարպասները բացել թշնամու առջև: Հետո միջանցք կուզի, հետո Երասխը կուզի, հետո մի ուրիշ տարածք կուզի, մեզ կմնա մի ոտքի վրա կանգնելու տարածք: Մեկը տաս, երկուսը կուզի: «Չարի վերջը» առակի պատմությունն է: Ճիշտը չտալն է: Հող տալով խաղաղ չենք ապրի»,- ասում է Արցախի Նոր Շահումյանի շրջանի Եղեգնուտ գյուղի բնակիչ, 62-ամյա Խանում Գրիգորյանը:
Նա համոզված է՝ ոչ միայն կարողանալու ենք Արցախի մեզ մնացած հատվածը հայկական պահել, այլև կգա օրը, երբ կորսված հողերը կազատագրվեն և ինքը կրկին Քարվաճառ կվերադառնա: «Եթե պատերազմ սկսվի, ես ու ամուսինս գնալու ենք: Միևնույն է, բոլորս էլ մի օր մեռնելու ենք: Ավելի լավ է հանուն հայրենիքի մահանալ»,- ասում է նա:
Գրիգորյանը շեշտում է՝ անգամ պատերազմից հետո մեր բանակն ու զինվորը կոտրված չեն, կարող են մարտնչել: «Մենք ունեինք հզոր բանակ, խիզախ զինվորներ և սպաներ, հիմա էլ ունենք, բայց մենք չունենք գերագույն հրամանատար»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ կարևոր է, որպեսզի հանրության միջից դուրս գա հայաստանցի-ղարաբաղցի տարանջատումը և միասնական լինենք՝ հանուն ընդհանուր ազգային նպատակի:
Խանում Գրիգորյանը ծնունդով Արցախի Մարտակերտի շրջանի Վաղուհաս գյուղից է: Ամուսնանալուց հետո ընտանիքով տեղափոխվել են Մինգեչաուր, որտեղից հետաղահանվել են 1988-ին: «Ամուսնուս ու 3 երեխաներիս հետ սկզբում Սևան եկանք, հետո տեղափոխվեցինք Վարդենիս, որտեղ ապրեցինք 10 տարի: Երբ սկսեցին Նոր Շահումյանը վերաբնակեցնել, որոշեցինք, որ պետք է ազատագրված հայրենիքը բնակեցնենք ու շենացնենք: 1999-ի ապրիլին հաստատվեցինք Եղեգնուտում: Եղել եմ Եղեգնուտ համայնքի ղեկավարը, ապա հաշվապահը, հետո զորամասում ճաշարանի պետ, խոհարար եմ աշխատել, եղել եմ գյուղի տատմերը, 20-ից ավել երեխաներ են իմ օգնությամբ լույս աշխարհ եկել»,- պատմում է նա:
Եղեգնուտը ճանապարհին մոտ էր գտնվում, ինչը հնարավորություն էր տալիս շփվել Նոր Շահումյան եկողների հետ: «Երբ տեսնում էի, որ մասնագետների ընտանիք է, լավ մարդիկ են, հենց ճանապարհից իմ գյուղ էի տանում՝ առաջարկելով, որ այնտեղ հաստատվեն»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ տարբեր տեղերից էին բնակիչները հավաքվել, բայց բնավորությամբ նմանվել էին ու ապրում էին «Մեկը բոլորի, բոլորը մեկի համար» կարգախոսով: Ասում է՝ Եղեգնուտը սկզբնական տարիների անլույս, անջուր վիճակից զարգացել ու խոստումնալից գյուղ էր դարձել, անգամ կատակով ասում էին՝ Քարվաճառի կենտրոնն է:
Հիշում է՝ Քարվաճառում առաջին հարսանիքը իր դստեր հարսանիքն է եղել. «1999-ին էր: Լույս չկար: Մեքենայի շարժիչը միացրել էինք, որ ակումլյատորը լիցքավորվի ու լույս ունենանք: Դստերս աղջիկը, որ 2000-ին Քարվաճառում ծնվեց, պատերազմի ժամանակ բժշկականի ուսանող էր, կամավորների խումբ էր ձևավորել ու Քարվաճառ եկել՝ վիրավորներին օգնություն ցուցաբերելու»:
Ասում է՝ այնտեղ ապրելու 21 տարիների ընթացքում տնտեսություն են ստեղծել ու զարգացրել, հնարավոր ամեն կերպ պիտանի են եղել համայնքին ու հայրենիքին:
«Հարսս դպրոցի փոխտնօրենն էր, տղաս սպա էր՝ կապիտան, ես ու ամուսինս էլ զորամասում էինք աշխատում: Ունեի խոշոր տնտեսություն՝ միայն 100 գլուխ խոշոր եղջերավոր անասուն, մեծ այգի՝ 500 ծառով, խանութ: Աղջկաս ընտանիքը հյուրանոց և ռեստորան ուներ «Օմարի լեռնանցք» էր կոչվում: Մենք մեր ապագան Քարվաճառում էինք տեսնում, դրա համար էլ ներդրում էինք անում ու տնտեսությունը զարգացնում»,- ասում է նա:
Հիշելով պատերազմի մեկնարկը՝ ասում է, որ այդ կիրակի նախատեսում էին ընտանիքով հավաքվել զինավանի հարևանությամբ գտնվող իրենց ամառանոցում: «Վստահ էի, որ մի քանի օր է տևելու: Ասացի՝ խուճապի չմատնվեք: Հարսիս ու երեխաներին դուրս բերեցինք, մենք մնացինք: Պատերազմի ողջ ընթացքում կերակուր եմ եփել և ուղարկել դիրքեր: Իմ անասուններից էլ մորթել, զորամասին եմ տվել: Զինվորների համար հագուստ եմ կարել: Ես ու ամուսինս անգամ մարտկոց ենք դիրքեր տարել, որ տղաները տեխնիկան լիցքավորեն»,- ասում է նա:
«Պաքայրեցինք ու մի թիզ հող չտվեցինք, բայց ամսի 9-ին, գիշերը ժամը մեկին ասացին՝ հողերը հանձնված են, լաց ու կոծ, ասում էի՝ դուրս չեմ գալու, թող գան: Այդ հողերը մենք 92-ին արյունով ենք ազատագրել, արյունով պահել ենք 2020-ին, բայց սինու վրա դրած տվեցինք իրենց: Նոյեմբերի 25-ին զորամասը դուրս եկավ, ռուսները մտան, ասացին՝ չենք կարող ձեր անվտանգությունն ապահովել, պետք է հեռանանք: Այդ ժամանակ ենք միայն ես ու ամուսինս դուրս եկել,- ասում է նա:- Եթե Քարվաճառի բնակիչները վերաբնակներ չլինեին, գուցե այդքան հեշտ դուրս չգային: Եթե բոլորով մնայինք, ի՞նչ պետք է անեին»:
Ասում է՝ իրենց տունը չեն այրել՝ համոզված լինելով, որ շուտով հետ են գնալու: «Ժամանակին թուրքերը խաչքարը ջարդել ու պարիսպ էին շարել: Ես այդ խաչքարը հանել էի ու մի փոքրիկ անկյուն էի սարքել: Իմ խաչքարը թաքցրել, նոր եկել եմ: Համոզված եմ՝ մի օր նորից հետ եմ գնալու ու այն թաքստոցից հանելու եմ»,- ասում է նա:
Հայրենազրկումից հետո տիկին Խանումն ամուսնու հետ հաստատվել է Սոտքում, որտեղ և զորամասն էր տեղակայվել: «2 ամիս այնտեղ մնացինք, բայց հետո հիասթափվեցինք ու դուրս եկանք: Ղեկավարությունը փոխվել էր: Զգացի, որ ծառայություն չկա, ամեն մեկն իր հափշտակությամբ է, ես էլ այն մարդն եմ, որ չեմ կարող կեղծ ապրել, թողեցի ու դուրս եկա»,- ասում է նա:
Այժմ ամուսիններով հաստատվել են Բյուրեղավանում. մի բարի մարդ իր ամառանոցը հատկացրել է, որ ապրեն: «Երկու ամիս է, ամուսինս թոշակ է ստանում: Ես էլ ժենգյալով հաց եմ թխում, Բանգլադեշում վաճառում եմ, ապրում ենք»,- ասում է նա:
Շեշտում է՝ իր ընտանիքի ապագան միայն հայրենիքում՝ Հայաստանում է տեսնում: «Ես ժամանակին էլ Ռուսաստան գնալու հնարավորություն ունեի, ծնողներս այնտեղ էին: Բայց ես չեմ ուզում գնալ: Ես անգամ հանգստանալու համար իմ հայ հողն եմ նախընտրում: Ես նախընտրում եմ ապրել իմ հայ հողում և հայերի մեջ»,- ասում է նա:
Տիկին Խանումը համոզված է՝ ներկայիս վիճակը մեր ազգի համար հնարավորություն է մտածելու, կոփվելու և ավելի խելացի դառնալու համար:
«Մենք դեռ Ղազանչեցոց եկեղեցում մոմ ենք վառելու: Համոզված եմ»,- ասում է նա:
Բայց մինչ հայրենիքի վերաազատագրման բաղձալի պահը՝ Գրիգորյանը, ինչպես և մյուս հայրենազրկվածները, նոր պայմաններում ապրուստ ստեղծելու և ապրելու խնդրի առջև է կանգնած: Ասում է՝ սերտիֆիկոտով առաջարկվող 10 մլն-ի սահմաններում տուն գտնել դժվարանում են, իսկ հավելյալ գումար էլ չունեն, որ ավելացնեն և բնակարան ձեռք բերեն: «Շատ-շատ մի կիսակառույց մարդ կարող է այդ գումարով առնել, հետո կառուցել ու տուն դարձնել: Բայց գնահատողը գալիս է, վաճառքի գնից ցածր է գնահատում: Լավ կլիներ, որ պետությունը հնարավորություն տար գոնե մի կիսակառույց գնեինք, այդ 10 մլն-ից ավելացած գումարն էլ հատկացներ, որ այդ կիսակառույցը բնակելի վիճակի բերեինք»,- առաջարկում է նա:
