Հայաստանի վարչապետն առաջին անգամ խոստովանեց, որ Բաքուն և Երևանը տարածքային փոխանակում են քննարկում: Հատկապես ի՞նչ տարածքների մասին է խոսքը, ի՞նչ նշանակություն ունեն դրանք Հայաստանի գոյատևման համար, և ի՞նչ է մտածում այդ կապակցությամբ Ադրբեջանը:

Վերջին մի քանի օրերին Հայաստանի վարչապետը մի քանի զարմանալի հայտարարություններ արեց, որոնք վերաբերում են Հայաստանի ապագային և Ադրբեջանի հետ խաղաղ կարգավորմանը:

Նախ փաշինյանը հայտարարեց՝ «վստահ» չէ, որ Ադրբեջանը մտադիր է ստորագրել խաղաղության համաձայնությունը մի շարք համաձայնեցված սկզբունքների հիման վրա: Մինչ այդ նա ընդհակառակը՝ պնդում էր, որ հենց այն «երեք սկզբունքները» Բաքվի հետ համաձայնեցված են:

Սկզբունքները, փաշինյանի խոսքով, հետևյալն են. երկու երկրները ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը, Ադրբեջանը ճանաչում է Հայաստանի 29 800 քկմ մակերեսը, իսկ Հայաստանը՝ Ադրբեջանի 86 600 քկմ-ը: Այդ հաշվարկները Երևանում արվել են խորհրդային Գլխավոր շտաբի 1970-ական թթ. քարտեզների հիման վրա: Երկրորդ սկզբունքը սահմանազատումն է Ալմա Աթայի 1991 թ. հռչակագրի հիման վրա: Երրորդը՝ «տարածաշրջանային հաղորդակցությունները» բացելը ինքնիշխանության և հավասարության հիման վրա, ինչը տարբեր կերպ կարելի է մեկնաբանել:

Խնդիրն այն է, որ այդ «սկզբունքները» գոյություն ունեն միայն փաշինյանի շուրթերին: Բաքվում այդ սկզբունքների մասին ոչինչ չեն ասում:

Եվրոպայում փաշինյանի «երեք սկզբունքները» լուրջ են ընդունում, քանի որ ծրագիրը քննարկվել է հենց եվրոպացիների հետ, և այնուհետև այն տարել են Վաշինգտոն: Փարիզն ու Բրյուսելն ամենայն միջոցներով ջանում են ադրբեջանական կողմին խոսակցության մեջ քաշել, իսկ Բաքուն պարզապես անտեսում է այդ փորձերը: Վերջին երկու շաբաթվա ընթացքում Բաքուն անտեսեց անգամ Վաշինգտոնին: Արևմուտքի համար դա ցավոտ հարված է,  քանի որ Փարիզը «երեք սկզբունքները» իր անհատական ավանդն է համարում, և այդ պլանի անկատար մնալը կնշանակի եվրոպական դիվանագիտության բացահայտ տապալում:

Միակ կետը, որի շուրջ Բաքվի և Երևանի միջև դեռ պահպանվում են բանակցությունները, տարածքների փոխանակումն է: Խոսքը հին անկլավների մասին է: Հինգշաբթի փաշինյանը հայտարարեց, որ անկլավների փոխադարձ փոխանակման հարցը «քննարկվում» է:

Խոսքը մասնավորապես Հայաստանի տարածքում գտնվող Տիգրանաշեն բնակավայրի մասին է, որով անցնում է դեպի Թբիլիսի ռազմավարական մայրուղին: Տիգրանաշենի փոխարեն Հայաստանը կարող է ստանալ Ադրբեջանում գտնվող հայկական Արծվաշեն անկլավը: 30 տարվա ընթացքում այն լիովին ամայացել է, և այնտեղ լավագույն դեպքում այժմ ապրում է մի հարյուր ադրբեջանցի փախստական, և անգամ հայկական գերեզմանոցն է ջնջվել:

Փոխանակումը համաչափ չի թվում, սակայն Փաշինյանն ինքն է իրեն ծուղակը գցել չարաբաստիկ «երեք սկզբունքներով»:

Տարածքային ամբողջականությունը 1991 թ. սահմաններով և փաշինյանի նշած մակերեսի թվերով նշանակում է, որ անկլավների փոխանակումը տեղի կունենա: Այդ դեպքում Հայաստանը լիովին կհայտնվի մեկուսացած և արտաքին աշխարհից կտրված վիճակում, նրա բոլոր կարևոր հաղորդակցությունները Ադրբեջանը կփակի:

Ադրբեջանի համար դժվար չէ ֆիզիկապես, ռազմական ուժով գրավել այդ փոքր տարածությունը: Սակայն Բաքվում, ըստ երևույթին, ուզում են տեսնել, թե ինչպես Փաշինյանը կփորձի դուրս պրծնել:

Հայաստանի վարչապետը ստիպված կլինի բացատրվել երկրի ներսում և աղմկոտ հայտարարություններ անել: Կարելի ենթադրել, որ Փաշինյանը, ըստ եվրոպական կառույցների հետ ունեցած համաձայնությունների, գործը տանում է արտահերթ ընտրությունների Հայաստանում: Կանխատեսում են, որ նրա կուսակցությունը կարող է համոզիչ հաղթանակ տանել, ինչը հնարավորություն կտա այնուհետև փոխելու երկրի Սահմանադրությունը:

Նման հաղթանակի հիմքը ընտրություններում փաշինյանի նոր ուղղությունն է՝ Ռուսաստանի հետ համագործակցությունից հրաժարումը և եվրոպական կողմնորոշումը: Գաղափարապես դա բացատրվում է նրանով, որ «Ռուսաստանը մեզ գցեց», իսկ ֆրանսիացիները, իբր, մեզ կպաշտպանեն:

Հայ հասարակությունը կարող է հօգուտ դրա քվեարկել, բայց Ռուսաստանի հետ փոխհարաբերությունների պահպանման պայմանով տնտեսական առավելությունների հիման վրա: Սրանից էլ  բխում է ՀԱՊԿ-ից և մյուս հետխորհրդային կազմակերպություններից միանգամից դուրս չգալու մտադրությունը, որը վերածվել է գրեթե համատեղ միջոցառումների ծիծաղելի սաբոտաժի:

Հասկանալի է, որ Ադրբեջանը հավերժ չի սպասի: Հնարավոր է, որ Բաքուն հենց սպասում է Հայաստանի արտահերթ ընտրություններին, որպեսզի գործ ունենա մի փաշինյանի հետ, որը ավելի ամուր իշխանություն կունենա, քան հիմա: Թող հաղթի, ավելացնի իր լիազորությունները, թող թեկուզ դրոշն ու զինանշանը փոխի, եթե ուզում է: Իսկ հետո Բաքուն նորից նրան քաղաքավարի կհարցնի. բա Զանգեզո՞ւրը: Չէ՞ որ այդ հողում պատմականորեն ադրբեջանցիներ են ապրել: Էդ ինչպես էիք անվանո՞ւմ այդ լիճը, Սևա՞ն: Ոչ, այն հիմա Գյոյչա է կոչվում, դրա ափերին միշտ հին թուրքերն են ապրել: Դե այնուհետև ըստ ցուցակի:

Նման համատեքստում փաշինյանի հայտարարությունները անկլավների մասին քչերին է հետաքրքրում, բացի թերևս փախստականներից: Դա ընդամենը բանակցային ծուղակ է, որ լարել է հենց Փաշինյանը: Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը, թեպետ Բաքուն առայժմ խոսքով է ճանաչում, վաղուց  արդեն անխախտ չէ: Ղարաբաղի կորուստն իրոք ընդամենը դոմինոյի առաջին քարն էր: Բայց ինչպես հայտնի է, առաջինը ամենակարևորն է:

Աղբյուրը