«Դեպի թանգարան» խորագրի շրջանակներում մեր հաջորդ հանդիպումը Հովհաննես Շարամբեյանի անվան Ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոնի մենեջմենթի գծով փոխտնօրեն Կարինե Միրզոյանի և գիտական գծով փոխտնօրեն, արվեստաբանական գիտությունների թեկնածու Եվգենյա Քալանթարյանի հետ է:

Զրույցի սկզբում տ. Միրզոյանը պատմում է, որ  կենտրոնը ստեղծվել է 2011-ին՝ Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստի թանգարանի ու Ժողովրդական ստեղծագործության և արհեստագործության կենտրոնի միավորմամբ. «Դա կառավարության որոշումն էր, որով ընդլայնվեցին կենտրոնի գործառույթները, կազմավորվեց ժողովրդական մշակույթի պահպանման և հանրահռչակման բաժինը, որն իր գործունեությունն իրականացնում է Հայաստանի մարզերում, մասնավորապես, սահմանամերձ շրջաններում: Հետևաբար, աշխատակիցներն էլ պիտի լինեն մարզաբնակ, որ մարզի պատանիներին (դասընթացներին ներգրավված են 500-ից ավելի տեղաբնակ պատանիներ) ուսուցանեին փայտի գեղարվեստական փորագրություն, մետաղի գեղարվեստական մշակում, խաչքարագործություն, ազգագրական երգ և պար: Մարզերում կազմակերպված այս դասընթացները նպաստում են սահմանամերձ շրջաններում էթնիկ մշակույթի զարգացմանը:  

Ի դեպ, մենք ունենք Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոնի Դիլիջանի ժողովրդական արվեստի թանգարան մասնաճյուղ, որի շատ ծրագրեր իրագործվում են մեզ հետ համատեղ»:  

Տ. Միրզոյանը նշում է, որ թանգարանի ու կենտրոնի գործունեությունը, իրենց առանձնահատկություններով հանդերձ, սերտորեն փոխկապակցված են: Թանգարանում ներկայացվում է փայտի, մետաղի (արծաթագործություն, ոսկերչություն), քարի գեղարվեստական մշակման, ասեղնագործության, գորգագործության, կարպետագործութան, խեցեգործության, գործվածքի (ասեղնագործություն և ժանյակ), գեղանկարչության և փոքրաթիվ տարազային նմուշներ, իսկ արդեն կենտրոնն իր բաժիններով իրականացնում է տարբեր միջոցառումներ ու դասընթացներ Երևանի ու մարզերի բնակիչների համար` օգտագործելով նաև թանգարանի ներուժը: Զրուցակիցս հավելում է, որ թանգարանը որպես պետական կառույց գործում է 1978-ից էթնիկ մշակույթի նվիրյալ Հովհաննես Շարամբեյանի ջանքերով, որը եղել է թանգարանի հիմնադիրն ու առաջին տնօրենը: Իսկ կենտրոնի Երևանի թանգարանի ու Դիլիջանի մասնաճյուղի հիմքը 1930-ականներին ազգագրագետ, բանահավաք Հաբեթնակ Բաբայանի ջանքերով հիմնադրված Ժողովրդական ստեղծագործության տան ցուցանմուշներն են:  

Զրույցի շարունակության մեջ տ. Միրզոյանը մանրամասնում է, որ կենտրոնն ունի տարբեր բաժիններ՝ ֆոնդերի պահպանման և հաշվառման բաժին, ավանդական արհեստների գիտական բաժին, հասարակայնության հետ կապերի բաժին, ժողովրդական մշակույթի պահպանման և հանրահռչակման բաժին:    

Հաջորդիվ արդեն տ. Քալանթարյանն անդրադառնում է թանգարանի սրահներին և ցուցանմուշներին. «Մեր թանգարանն ունի հինգ հիմնական ցուցասրահ, որտեղ ժողովրդական արվեստի հինգ հիմնական բնագավառները ներկայացնում ենք առանձնացված, որ ոչինչ չխառնվի իրար, քանի որ ժողովրդական մշակույթը շատ բազմաժանր է: Ունենք նաև երկու սրահ՝ ժամանակավոր ցուցահանդեսների համար, որ մեզ մոտ կազմակերպվում են ամսական 2-3 անգամ: Կենտրոնի ներքևի հարկն էլ հնարավորություն է տալիս ցուցադրելու հայկական գորգեր ու կարպետներ: Ներքևում ունենք նաև կենտրոնական սրահ, որտեղ փորձել ենք իրար միաձուլել արվեստի տարբեր բնագավառներ և ստանալ 19-րդ դարի վերջի, 20-րդ դարի սկզբի հայկական բնակելի տան էթնիկ պատկեր՝ իր հազարաշեն երդիկով, գորգի դազգահով, խեցեգործության ու փայտագործության նմուշներով և այլն:  

Մենք ունենք մոտ 10.000 առարկա ամբողջ թանգարանում, որոնցից այս պահին ներկայացված է 1580-ը: Բայց պարբերաբար կազմակերպում ենք ժամանակավոր ցուցահանդեսներ, ինչի շնորհիվ էլ ֆոնդերում եղած նմուշները ևս ներկայացվում են հանրությանը: Օրինակ՝ անցյալ տարի կազմակերպված գեղանկարչական աշխատանքների ցուցահանդեսին այնպիսի գործեր էին վերցված ֆոնդերից, որոնք չէին ցուցադրվել արդեն 30 տարուց ավելի:    

Այսօր թանգարանի ցուցանմուշները համալրվում են հիմնականում նվիրատվությունների շնորհիվ: Հավաքածուում առանձնակի տեղ են գրավում սփյուռքահայերի նվիրատվությունները:  

Մեր ցուցանմուշները 19-20-րդ դարերի աշխատանքներ են, սակայն մեզ մոտ, ի տարբերություն այլ էթնիկ թանգարանների, շատ են նաև  մերօրյա վարպետների գործերը: Այս ամենի զուգակցումը ցույց է տալիս ավանդականի ու ժամանակակիցի  չխախտվող և խիստ անհրաժեշտ կապը: Դա հետաքրքիր է նաև նրանով, որ մենք զուգահեռաբար տեսնում ենք, թե, օրինակ՝ նույն առարկան ինչպես է պատրաստվել հնում և այսօր: Ազգային արվեստը յուրահատուկ է նաև նրանով, որ բոլորիս տանն էլ կան ազգային արվեստի նմուշներ, որ օգտագործում ենք՝  չիմանալով ընդհանրապես այդ առարկան ինչ է նշանակում կամ ինչու է հենց այդ տեսքով պատրաստված: Մեր թանգարանում այցելուներն այդ առումով կարող են գտնել շատ հարցերի պատասխաններ»:  

Այս ամենը ներկայացնելուց հետո տ. Քալանթարյանը մանրամասնում է, որ թանգարանն ունի երեխաների համար նախատեսված ազգային դիմագիծը զարգացնող ավանդական խաղեր՝ համեմված երգ ու պարով: Օրինակ՝ կենտրոնում ժողովրդական մեկնաբանմամբ միշտ նշվում են Տեառնընդառաջին, Ս. Հարությանը նվիրված և այլ տոներ: Տարեցտարի նման արարողությունների մասնակցողների թիվն ավելանում է, ինչը նաև թանգարանում կազմակերպվող ժողովրդական տարբեր արհեստների դասընթացների (ասեղնագործություն, ժանյակ, գորգագործություն, կարպետ և այլն) դրական արդյունքն է: Բազում երիտասարդներ են ներկայումս մասնակցում նման դասընթացների, որը նրանց թույլ է տալիս դառնալ եթե ոչ մասնագետներ, գոնե ոլորտին ծանոթ մարդիկ՝ այդպիսով ազգային արժեքներն ու ժառանգությունը դարձնելով առավել կիրառելի: Նման դասընթացները նպաստում են նաև թանգարանի հանրահռչակմանը, քանի որ մասնակիցներն ակամայից ցանկություն են ունենում շրջելու թանգարանում, ծանոթանալու ներկայացված ցուցանմուշներին և այլն:  

Այնուհետև տ. Միրզոյանն է հավելում՝ նշելով, որ կենտրոնը համագործակցում է մշակութային ու կրթական շատ հաստատությունների, զբոսաշրջային գործակալությունների հետ՝ համատեղ իրականացնելով տարբեր ծրագրեր: Թանգարանի ներքևի սրահում հաճախ կազմակերպվում են տոնածիսական համակարգին առնչվող հանդիսություններ, ազգագրական երգ ու պարի համերգներ, գրքերի, ալբոմների շնորհանդեսներ, ֆիլմերի դիտում-քննարկումներ, ինչպես նաև, խմբերգային և ջազային արվեստի երեկոներ: Կենտրոնը նախաձեռնում է նաև հայ ժողովրդական վարպետների ստեղծագործությունների անհատական, ինչպես նաև թեմատիկ ցուցահանդեսներ:  

«Մեր կենտրոնի բացառիկ ցուցանմուշները ներկայացվել են Ռուսաստանում, Ֆրանսիայում, Իտալիայում, Բելգիայում, Ավստրիայում, Չինաստանում, Պորտուգալիայում, Հունաստանում, Սիրիայում, Լիբանանում, Իրանում և այլուր: Մեզ մոտ ևս կազմակերպվում են միջազգային նշանակության ցուցահանդեսներ՝ նոր լիցք հաղորդելով թանգարանի գործունեությանը:  Կարևորում եմ նաև կենտրոնի իրականացրած գիտակրթական աշխատանքը, դասախոսություններն ու գիտաժողովները: Նորանկախ Հայաստանի պատմության մեջ առաջին անգամ մեր կենտրոնի նախաձեռնությամբ և Մշակույթի նախարարության աջակցությամբ են կազմակերպվել գորգարվեստի հիմնախնդիրներին առնչվող երկու հանրապետական և մեկ միջազգային գիտաժողովները: Արդյունքում հրատարակվել են գորգարվեստի հարցերին առնչվող ժողովածուներ, գրքեր: Ասեմ, որ հրատարակչական գործունեությունը ևս մեր կենտրոնի գործունեության բաղկացուցիչներից է»,- պատմում է տ.Միրզոյանը:  

Տ. Քալանթարյանը, որ մասնագիտության բերումով կապ ունի մյուս թանգարանների հետ ևս, համոզված նշում է՝ Ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոնի թանգարանն ամենաջերմն է՝ իր յուրահատուկ աուրայով ու հուզականությամբ. «Այստեղ շրջելուց հետո սիրտդ կարծես  ամբողջովին լցվում է, և զգում ես, որ ինքդ էլ պատմության մի մասնիկն ես: Մեր թանգարանում ամեն ինչ այնքան զգացմունքային է ու խոսուն, որ ցուցադրված նմուշների մեջ բոլորս էլ գտնում ենք մեզ հարազատը, մեր անձնական ապրումներին զուգակցվողը: Այդ ամենը զգալուն աջակցում է նաև մեր թանգարանի հրաշալի անձնակազմը: Այդ տաքուկ տպավորությունները ստանալուն նպաստում է նաև թանգարանի չափերով փոքր լինելն ու իր ասելիքին լիովին համապատասխանելը: Եվ միայն մի քանի դեպքում ենք մենք մտածում ավելի մեծ տարածք ունենալու մասին: Առաջինը, որ ֆոնդերում եղած նմուշների պահպանման համար ավելի նպաստավոր պայմաններ ունենայինք, և երկրորդ՝ լիներ մի փոքրիկ բակ, որտեղ առավել  տեսանելի կցուցադրեինք մեր նմուշները:  

Ի վերջո, ժողովրդական արվեստն ամենահզորն է, բայց միևնույն ժամանակ այն գոռգոռացող չէ, ցուցադրական չէ, այլ՝ շատ անձնական: Մեծ թանգարաններում այդ բազմաթիվ նկարներն ու քանդակները դիտելուց հետո, որքան էլ հոգիդ հարստանում է, միևնույն է, հոգնում ես և տեսածդ բոլոր պատկերները վերջում ձուլվում են իրար մտքիդ մեջ: Իսկ մեր թանգարանում այդպես չէ. այստեղ յուրաքանչյուր նմուշ ունի իր դեմքը, պատմությունն ու ասելիքը: Դրա համար մեզ մոտ գալիս են անգամ նախադպրոցական տարիքից ու չեն հոգնում, նույնիսկ ավելի են ոգևորվում: Նրանց գրավում է թե´ թանգարանի աուրան, թե´ մեր ծրագրում ընդգրկված շատ հետաքրքիր խաղերը: Այս առումով ակտիվ ենք լինում հատկապես ամառային արձակուրդներին: Եվ ընդհանրապես յուրաքանչյուր տարիք այստեղ կարող է իրեն հարմար զբաղմունք գտնել: Ազգայինի հետ կապված այս բացահայտումները՝ որպես տվյալ երկրին բնորոշ ամենատիպական առանձնահատկություններ, գրավում են հատկապես զբոսաշրջիկներին: Ի վերջո, յուրաքանչյուր ազգի էթնիկ մշակույթը տվյալ ազգի դիմագիծն է: Զբոսաշրջիկներին հետաքրքիր է, թե աշխարհի հնագույն ժողովուրդներից մեկն ինչ աշխարհընկալումներ ունի և ինչպես է դա արտահայտում արվեստի տարբեր բնագավառներում»:      

Հանդիպման վերջում զրուցակիցներս կիսվեցին իրենց նվիրական ցանկություններով: «Թող հետագա տարիներին չպակասի թանգարան այցելող մեր հայրենակիցների ու զբոսաշրջիկների ոգևորությունը: Մաղթանքս ուղղված է ոչ միայն մեր, այլև բոլոր թանգարաններին: Ետխորհրդային դժվարին տարիներից հետո ցանկությունս է, որ թանգարաններն իրենց արժանի տեղը գտնեն մեր իրականության մեջ, չէ՞ որ դրանք հայ ազգի պատիվն ու դեմքն են: Պիտի հիշել, որ եթե մերը չճանաչեցինք ու չսիրեցինք, ուրիշինը երբեք չենք կարող սովորել ու գնահատել: Սեփական մշակույթի իմացությունը հնարավորություն կտա նաև հասկանալու մեր դերն աշխարհում, ինչն էլ կօգնի արժանավայել ապրել մեր երկրում ու նույնքան արժանավայել էլ ներկայանալ աշխարհին»,-ամփոփում է իր խոսքը տ. Քալանթարյանը:  

Տ. Միրզոյանն էլ այսպես է եզրափակում մեր զրույցը. «Այսօր աշխարհում ընթացող տեխնոլոգիական փոփոխություններն արագացնում են մշակութային ժառանգության շատ արժեքների դուրսմղումը կիրառությունից, և ահա Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոնի առաքելությունն է նյութական և ոչ նյութական ժառանգության արժեքների պահպանումը, շարունակականության ապահովումն ու հանրահռչակումը: Եվ այսօր մեր բոլոր աշխատակիցները՝ ի դեմս կենտրոնի տնօրեն, բանաստեղծ Հովիկ Հովեյանի, փորձում են այն ամեն գեղեցիկն ու լավը, որ հայ ժողովուրդը ձեռք է բերել դարերի ընթացքում, ըստ արժանվույն ներկայացնել այցելուներին: Երբ մեր թանգարան էր այցելել ՀՀ-ում Ֆրանսիայի արտակարգ և լիազոր նախկին դեսպան Անրի Կյունին, նա հայտնեց հետևյալ միտքը՝ սա այն մշակութային հաստատությունն է, որտեղ կարելի է շոշափել ազգի հոգին: Եվ դա իրոք այդպես է»:  

           Արփի Խաչատրյան