Այս հոդվածը հրապարակվել է 2020 թ. դեկտեմբերի 13-ին և երեկ REGNUM գործակալությունը կրկին դրել է շրջանառության մեջ՝ հասկացնելով, որ ավելի քան մի ամիս է անցել, սակայն ճգնաժամը ոչ միայն դույզն-ինչ չի վերացել, այլև ավելի է խորացել: Հոդվածում հստակ նշված է, որ իրավիճակի փոփոխության երկու տարբերակ կա. կա՛մ Հայաստանի ներկայիս իշխանությունը կտապալվի, կգան ազգայնական, երկրի շահերը պաշտպանող ուժեր և կփորձեն իրավիճակում փոփոխություն մտցնել երկրի օգտին (ինչն անցանկալի է Ադրբեջանի և մանավանդ Թուրքիայի համար), կա՛մ Արցախի հարցը կլուծեն արդեն Մոսկվան և Բաքուն՝ առանց Երևանի մասնակցության: Այս երկրորդ հրապարակումով հեղինակը կարծես հասկացնում է, որ այսպես շարունակվելու դեպքում արդեն ուրիշները կլուծեն ոչ միայն Արցախի, այլև Երևանի հարցը: Էլ ինչպե՞ս զգուշացնեն, որ վճռական քայլեր պետք է անել, այլապես հետո ուշ կլինի և ոչ բնավ ավելի լավ, քան երբեք:
Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի արտաքին քաղաքականության հարցերի բաժնի վարիչ Հիքմեթ Հաջիևը հայտարարել է, որ «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտություն հասկացությունն» այլևս գոյություն չունի: Նա կրկնել է այն, ինչ ավելի վաղ ասել է Իլհամ Ալիևը ժողովրդին հղված իր ուղերձում, երբ մասնավորապես հայտարարել է «ղարաբաղյան կոնֆլիկտի վերջնական կարգավորման» մասին՝ նշելով, որ «այժմ Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտ չկա», իսկ «Լեռնային Ղարաբաղում ապրողները Ադրբեջանի քաղաքացիներ են»:
Պաշտոնական առումով սրան չես կարող առարկել: Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը ռուսական հեռուստատեսությամբ իր հայտնի հայտարարությունում նշել է, որ նույնիսկ Հայաստանն է հրաժարվել Ստեփանակերտի անկախությունը ճանաչելուց, ինչը նշանակում է՝ «Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի՝ միջազգայնորեն ճանաչված տարածք է»: Սակայն այդ մասին Հաջիևի հիշատակումը ուշագրավ է այն հանգամանքով, որ դա արվել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների ներկայացուցիչների Բաքու ժամանելու նախօրեին: Եվ անմիջապես լուրջ ինտրիգը: Ալիևի հետ հանդիպման ժամանակ Ֆրանսիայի համանախագահ Ստեֆան Վիսկոնտին հայտարարել է, որ խումբը ժամանել է Բաքու Ադրբեջանի ղեկավարության հրավերով, այլապես այդ այցը չէր կայանա, բացի այդ, խումբը «հասկանում է տեղի ունեցող իրադարձությունների նոր օրակարգը և կարող է առաջարկել գործողությունների իր նոր պլանը»: Դրան հետևել է Ալիևի կոշտ հակադարձումը. «Ես չեմ հրավիրել Մինսկի խմբին կատարել այս այցը: Բայց երբ ինձ տեղեկացրին, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ցանկանում է գալ, ես ասացի՝ թող գան, ես չեմ առարկում, գուցե նրանք ինձ ինչ-որ բան ունեն ասելու»: Իսկ ի՞նչ կարող են նրանք ասել:
Բաքվի, Երևանի և Մոսկվայի եռակողմ համաձայնությունը ղարաբաղյան պատերազմի դադարեցման մասին սկզբունքորեն փոխել է իրավիճակը տարածաշրջանում, գործնականում բացել է Մինսկի խմբի՝ կոնֆլիկտի կարգավորման բոլոր նախկին տեսական լուծումների փակագծերը: «Նրանք (Հայաստանը-Ս.Տ) երբեք կամավոր չէին ստորագրի դա,- ճշտել է Ալիևը:- Մե՛նք ստիպեցինք նրանց, ոչ թե Մինսկի խումբը: Մենք և նախագահ Պուտինը: Դա է իրականությունը: Եթե չլինեին Պուտինի միջամտությունն ու ջանքերը, այսօր հավանաբար իրավիճակն ուրիշ կլիներ»: Իսկ հիմա «կոնֆլիկտն արդեն պատմություն է դարձել»: Եվ մի բան էլ. «Մենք պարզապես ընդհանուր կարծիքներ ենք փոխանակել: Ինչպիսի՞ն կարող է լինել խաղաղապահների կազմը: Ի՞նչ երկրներ կարող են նրանք ներկայացնել: Հարևան երկրնե՞րը, թե՞ համանախագահների երկրները: Կարծիքները տարբեր էին: Անձամբ ես երբեք իմ կարծիքը չեմ հայտնել այդ մասին, որովհետև ասում էի, որ դեռ վաղ է: Սկզբի համար մենք պետք է կարգավորենք կոնֆլիկտը: Մենք երբեք դեմ չենք եղել խաղաղապահներին: Մենք ասել ենք, որ այո, թող խաղաղապահները գան և որոշ ժամանակ պաշտպանեն քաղաքացիական անձանց՝ հայերին և ադրբեջանցիներին: Դա էլ տեղի է ունենում: Ներկայումս խաղաղապահ գործողություններն իրականացնում է Ռուսաստանը: Իսկ Հայաստանն ու Ադրբեջանը կողմ են եղել դրան»:
Ճշմարտությունն այն է, որ ոչ բոլորն են կարծում, թե ղարաբաղյան կոնֆլիկտն ավարտված է: Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, որը որպես հյուր Բաքվում մասնակցում էր զորահանդեսին, հայտարարել է, որ «Ադրբեջանի և Հայաստանի կոնֆլիկտն այդ տարածաշրջանի շուրջն ավարտված չէ»: Նրա խոսքով՝ պայքարը, որ տարվում է քաղաքական և ռազմական ուղղություններով, կշարունակվի նաև շատ ուրիշ ճակատներում: Խոսքը, իհարկե, Լեռնային Ղարաբաղի ապագա կարգավիճակի մասին է: Ընդ որում, Էրդողանն ակնարկել է Երևանում «ռևանշի ուժերի» իշխանության գալու հնարավորությունը, որոնք, ինչպես ենթադրում է թուրքական Duvar պարբերականը, «կարող են արտաքին աջակցություն գտնել Արևմուտքում», և նշում է առաջին հերթին Ֆրանսիային, որի խորհրդարանը ուշացած, բայց որոշում ընդունեց Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը ճանաչելու մասին: «Բայց իհարկե դա կախված կլինի Փաշինյանի վարչակարգից կամ այն շրջանակներից, որոնք կտապալեն այդ վարչակարգը,- ասել է Ալիևը:- Կարծում եմ, որ միջազգային հանրությունը պետք է անմիջականորեն ուղերձ հղի Հայաստանին»:
Ուրիշ վարկած էլ կա: Նախկինում որպես հայ էթնոսի անվտանգության երաշխավոր Լեռնային Ղարաբաղում հանդես էր գալիս Հայաստանը: Հիմա փաստացի այդ առաքելությունը փոխանցվել է Ռուսաստանին: Որոշակի հանգամանքների պարագայում Մոսկվան և Բաքուն կարող են երկկողմ կարգով և հավանաբար Ստեփանակերտի իշխանությունների ներգրավմամբ որոշել այդ հարցն արդեն առանց Երևանի մասնակցության: (Ընդգծումները մերն են):
Առավել ևս, որ բացվում են հաղորդակցությունները Լեռնային Ղարաբաղի հետ Ադրբեջանի տարածքով: Ընդ որում, Ստեփանակերտի կարգավիճակի հնարավոր լուծումների մասին առայժմ դժվար է խոսել: Բայց կասկած չկա, որ այդ լուծումները սովորական չեն լինի, շատ բան կախված է տարածաշրջանի իրադարձությունների հետագա զարգացումներից, ընդ որում՝ ոչ միայն Անդրկովկասի:
Ստանիսլավ Տարասով
