Հայկական բանակը եղել և մնում է վերջին 32 տարիներին ահռելի տառապանքներ ու զրկանքներ կրած անդրկովկասյան հանրապետության ժողովրդի հպարտությունը: Սկսած 1988 թ. Սպիտակի երկրաշարժից մինչև այս օրերը հայ ժողովրդին բաժին են հասել դաժան փորձություններ:
Պատերազմը Ղարաբաղում անցած աշնանը Հայաստանի համար ավարտվեց ցավոտ անհաջողությամբ, բայց մենք այն կարծիքին ենք, որ դա բացարձակ պարտություն չէր: Կանոնավոր հայկական բանակի (այսինքն՝ Հայաստանի և չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության միացյալ զինված ուժերի) շարքայինների և հրամանատարների այն ինքնազոհության պարագայում այնքան էլ ճիշտ չէ խոսել պատերազմում ջախջախման մասին: Առաջին հերթին՝ բարոյական տեսանկյունից: Այո, հայկական կողմը կորցրեց ղարաբաղյան կոնֆլիկտի գոտում 44-օրյա պատերազմի սկզբին իր հսկողության տակ եղած 12 հազար քկմ տարածքի 75 տոկոսը: Այո, զոհվեցին հազարավոր զինվորներ, սպայական կազմը լուրջ կորուստներ ունեցավ, ռազմական տեխնիկայի կորուստը հաշվվում է միլիարդավոր դոլարներով: Սակայն ինքնավստահությունը հայկական բանակում չի կոտրվել:
Այսօր Երևանում, հատկապես՝ տեղի ընդդիմության ճամբարում, շատ է խոսվում այն մասին, որ Հայաստանը կորցնում է իր պետականությունը: Ակնհայտ է, որ ցանկացած երկրում իշխանության ընդդիմախոսները միշտ էլ հակված են իրավիճակը ներկայացնելու ավելի վատ, քան այն կա իրականում: Հետպատերազմյան Հայաստանի պարագայում այդ օրինաչափությունը նույնպես գործնականում հաստատվեց:
Իրադրությունը հանրապետությունում իրոք շատ բարդ է, ամենից առաջ իշխանության մարմինների աշխատանքի արդյունավետության և կարգավորվածության առումով: Պետական կառավարման մեխանիզմը զգալիորեն խափանված է, երկիրը բյուրոկրատական ապարատի ապակողմնորոշման շրջան է ապրում: Նման պահերին հարկ է հենարան գտնել ամենակայացած և դեռևս հասարակության բարձր վստահությունը վայելող պետական ինստիտուտներում, որպիսին հանդես է գալիս հայկական բանակը: Մինչդեռ պատերազմի ավարտից հետո անցած չորս ամիսները նշանավորվեցին նաև զինված ուժերի՝ որպես հայկական պետականության երաշխավորի էական թուլացմամբ:
2016 թվականի ապրիլյան պատերազմից հետո հայկական բանակն ամրապնդեց իր տարածքային գործոնի դերը: Այդ կարգավիճակը հաստատվեց 2020 թ. հուլիսին կարճատև մարտական բախումով Ադրբեջանի հետ հյուսիսարևելյան սահմանին (հայկական Տավուշի մարզ-ադրբեջանական Թովուզի շրջան): 44-օրյա պատերազմի արդյունքները չխլեցին Հայաստանի զինված ուժերից այդ առանձնաշնորհը, թեպետ, անկասկած, զգալիորեն նվազեցրին սեփական ռազմա-քաղաքական օրակարգը տարածաշրջանում թելադրելու հնարավորությունները: Վատագույնը, մեր կարծիքով, տեղի ունեցավ պատերազմի արդյունքները նոյեմբերի 9-ին Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի եռակողմ հայտարարությունում ամրագրելուց ավելի ուշ:
Ներքաղաքական զարգացումները հանրապետությունում հայկական գլխավոր շտաբի հայտնի փետրվարի 25-ի հայտարարությունից հետո ներգրավեցին նաև զինված ուժերին, որոնց մինչև վերջերս հաջողվում էր պահպանել սահմանադրության պահանջը՝ ապաքաղաքական պահվածքը: Գեներալների արտահայտած դիրքորոշումից հետո, ըստ որի՝ գործող Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը այլևս ի վիճակի չէ որոշելու հանրապետության անվտանգության ապահովման հարցերը, վարչապետը հրաժարական չտվեց, ինչը ստեղծված քաղաքական իրականությունում անխուսափելի էր թվում: Բանն այն է, որ եթե բանակը կառավարությանը կտրական առարկություն է հայտնում, առավել ևս՝ Ղարաբաղի հարցին առնչվող, ինչպես որ եղել է 1998 թվականին՝ հանրապետության առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կառավարման ավարտին, ապա պետության առաջին դեմքը լքում է իր զբաղեցրած պաշտոնը: Սակայն գլխավոր շտաբի «մանիֆեստի» հրապարակման պահից անցել է արդեն 10 օր, իսկ վարչապետը ոչ միայն չի մտածում հրաժարականի մասին, այլև իր դրոշակի տակ հանրահավաքներ է անում և ամեն կերպ ցույց տալիս, որ դիմադրելու է մինչև վերջ: Այսպիսով հայկական բանակը փաստացի դադարել է վճռորոշ «արբիտր» լինելուց կանխատեսվող կամ արդեն ընթացող ներքին ճգնաժամերի դեպքում, և նրա խոսքը կորցրել է երբեմնի կշիռը:
Ոչ մի իշխանություն չի հեռանում, եթե իր թիկունքում դիմադրության որոշակի ներուժ է տեսնում: Բայց երբ քաղաքական ղեկավարության հրաժարականը պահանջող ճամբարին միացել է բանակը, չհասնելով ընդսմին առաջադրված խնդրի լուծմանը, հայկական քաղաքական մեխանիզմում փաստացի ինչ-որ բան «փչացել» է և այլևս նախկինի պես չի գործում: Նշված փետրվարի 25-ի «մանիֆեստում» ավելի շուտ ոչ թե պետական ղեկը թողնելու պահանջ էր ներկայացված վարչապետին, այլ հուսահատ ճիչ այն մասին, որ իշխանություններն իրենց հայտարարություններով և գործողություններով նպաստում են հայկական բանակի արժեզրկմանը և՛ տարածաշրջանում, և՛ երկրի ներսում: Քաղաքացիական վարչապետը պետք է մեկընդմիշտ հասկանա զինվորական ոլորտի առանձնահատկությունը, որը չի հանդուրժում մակերեսային հայտարարություններ և պարբերական քարոզչական շաղակրատանքներ: «Իսկանդեր» հրթիռային համալիրների հետ կապված պատմությունը, որի հրթիռները «չեն պայթում կամ պայթում են 10 տոկոսով», վերջին կաթիլը դարձավ՝ լցնելով հայկական գեներալիտետի համբերության բաժակը:
Ղարաբաղում Ռուսաստանի խաղաղապահ մանդատի գործողության առաջիկա չորսուկես տարիներին հայկական բանակը պետք է ոչ միայն իր մարտունակությունը վերականգնելու, այլև այն նախապատերազմյան շրջանի համեմատությամբ շատ ավելի ուժեղացնելու խնդիր դնի: Այդ ուղղությամբ աշխատանքը, ինչպես երևում է, արդեն տարվում է ռուսական կողմի ամենաակտիվ մասնակցությամբ: Առաջիկա «հնգամյակը» Հայաստանի զինված ուժերին խաղաղապահ դադար է տալիս ուժերը հավաքելու և տարածաշրջանային գործոնի դերին վերադառնալու համար: Եվ դա անհրաժեշտ է ոչ թե Ղարաբաղում ռևանշի, այլ հայկական պետականությունը ամրապնդելու համար:
Այս փուլը աշխարհաքաղաքական կոնյունկտուրայի լույսի ներքո շատ պատասխանատու և միաժամանակ խոստումնալից է Երևանի համար տեսանելի հնգամյա հեռանկարում: Հայկական բանակի մարտական և կադրային վերականգնման անհրաժեշտության, սպայական կազմում նրա կորուստների մասին մտածում են ոչ միայն Մոսկվայում: Տողերիս հեղինակը 2016 թ. ապրիլյան պատերազմից հետո զրույց է ունեցել Վաշինգտոնում առաջատար ռազմական վերլուծաբաններից մեկի հետ: Խոսակցությունը տեղի է ունեցել մինչև հայտնի դառնալը, որ իշխանության է գալիս հանրապետական նախագահ: Մեր զրուցակիցն այն ժամանակ հետևյալն ասաց՝ ընդգծելով, որ այդ գնահատականը որոշակի կոնսենսուս է պետդեպարտամենտի, Պենտագոնի և ԱՄՆ ԶՈՒ շտաբների պետերի կոմիտեի համակարգում.
«Վաշինգտոնում համոզված են, որ Թուրքիային պետք է շրջապատեն մարտունակ բանակներ այն երկրներում, որոնք պատմականորեն բարդ հարաբերություններ ունեն Անկարայի հետ»:
Այն ստուգողական հարցին, թե արդյոք դա չի հակասում Թուրքիայի՝ որպես ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրի կարգավիճակին, պատասխանը հետևյալն էր.
«Մեր միությունը թուրքերի հետ ավարտվում է այնտեղ, որտեղ նրա հետ կապված խնդիրներ են սկսվում, իսկ այդ խնդիրների հիմնարար բնույթը թելադրում է նրա սահմանների երկայնքով ուժեղ հարևանների առկայություն»:
Վաշինգտոնում կրկին դեմոկրատական վարչակարգ է, որը, ընդ որում, արդեն հասկացրել է, որ Անկարայի հետ ավելի խիստ ոճով է գործեր վարելու, քան Բարաք Օբամայի օրոք: Հետևաբար հայկական բանակը, բացի Մոսկվայի անմիջական աջակցությամբ և Վաշինգտոնի լուռ հավանությամբ ուժեղանալուց, ուրիշ ուղի չունի պարզապես: Իսկ անդրկովկասյան հանրապետության կառավարությունն այլևս չի կարող թույլ տալ իրեն այնպիսի շքեղություն, որպիսին Հայաստանի զինված ուժերի հրամանատարական կազմի համբերությունը սպառելն է:
Վյաչեսլավ Միխայլով
Քաղաքական վերլուծաբան
Աղբյուրը՝ EurAsia Daily
