Ռուսաստանցի պատմաբան Օլեգ Հայրապետովը ծավալուն հարցազրույց է տվել EADaily-ին՝ փորձելով ցույց տալ, որ ներկայիս քաղաքական իրավիճակը հետխորհրդային տարածությունում պայմանավորված է այն անձանց ապիկար ու դավաճանական քաղաքականությամբ, որոնց ընդունված է անվանել «ռուսական էլիտա»: Նրա կարծիքով՝ 30 տարվա ընթացքում հենց նրանց գործողությունները, ավելի ճիշտ՝ անգործությունն է հանգեցրել հակամարտությանը Ուկրաինայում և նախկին խորհրդային հանրապետությունների օտարմանը Ռուսաստանից: Ներկայացնում ենք մի քանի հատված, որոնք վերաբերում են Հայաստանին:
Վաշինգտոնի քաղաքականությունը հետխորհրդային հանրապետություններին որևէ օգուտ չի՞ տալիս
Օգուտ իհարկե տալիս է: Այ, օրինակ՝ Հայաստանը: Նա մեծ օգնություն արդեն ստացել է: Նախկինում նա նախագահ ուներ, որը հեծանիվ քշել չգիտեր, իսկ հիմա կա վարչապետ, որը կարող է: Ահռելի տարբերություն: Մեծ օգնություն: Նախկինում Հայաստանի նախագահը պարծենում էր, որ ֆուտբոլային դիվանագիտության վարպետ է… Իսկ հիմա Նիկոլ Վովաևիչը հեծանիվների մասնագետ է: Չնայած, կարծեմ հիմա արդեն հեծանիվ չի քշում… Դեմագոգները սովորաբար շատ արագ են տեղափոխվում զրահապատ լիմուզիններ:
Անդրկովկասի գործընթացները կհանգեցնե՞ն պատերազմի
Պատերազմն Անդրկովկասում արդեն տեղի է ունեցել: Այդ պատերազմում Հայաստանը պարտություն է կրել: Ոչ միայն Ադրբեջանից, այլև մեծ կոալիցիայից. Ադրբեջան, Թուրքիա, Իսրայել… Չէ՞ որ Նիկոլ Վովաևիչը հենց այնպես զրահապատ լիմուզին չտեղափոխվեց: Հայաստանը նրա օրոք՝ դեռ մինչև 2020 թվականը, շատ արագ սկսեց վերակառուցվել մի բանի, որը կոչվում է «պոլիցայշտաատ» [ոստիկանապետություն- ծնթ. թարգմ]: Ամենամեծ ներդրումներն արվել են հենց ոստիկանությունում, ոչ թե բանակում: Ոստիկանությունը Հայաստանում ստացել է ամենաժամանակակից սպառազինություն, հատուկ միջոցներ: Այնտեղ ներդրել են ու ներդնում են մեծ գումարներ: Այսինքն՝ ԱՄՆ-ի ֆինանսավորմամբ ժողովրդավարության մասին խոսակցությունների տակ մերձավորարևելյան օրինակով դիկտատուրայի ձևավորում է ընթանում, որտեղ միակ իրական գործող կառույցը, ինչպես արաբական պետություններում, քաղաքական ոստիկանությունն է՝ ինչ-որ մուհաբարաթ [Իրաքի հետախուզական ծառայության համառոտ անվանումը - ծնթ. թարգմ.]:
Այդպիսի կառույցների գլխավոր խնդիրը իշխող վարչակարգի ապահովումն է: Այդ թվում այդ վարչակարգի հակառակորդների բացահայտման, ճնշման, իսկ հետո թերևս ոչնչացման միջոցով: Կարծում եմ՝ Նիկոլ Վովաևիչը հենց դրան էլ պատրաստվում է՝ Հայաստանի վերածմանը Թուրքիայի պրոտեկտորատի: Պարզ է, որ շատերը դրանից դժգոհ կլինեն: Ավելին, կարծում եմ՝ հիմա արդեն շատերն են դժգոհ այդ հեծանվորդի նշանավոր ձեռքբերումներից: Եվ ահա նա էլ պատրաստվում է: Որոշ մարդկանց հաշիվները կմաքրեն ֆիզիկապես: Դա բնորոշ է նրանց, ովքեր հետխորհրդային տարածությունում իրենց ժողովրդավար են հռչակում: Մենք փաստացի ամենուրեք նույն բանն ենք տեսնում. նրանք խոսում են խաղաղության մասին, ժողովրդավարության ու առաջընթացի օգտին, իսկ երբ իշխանության են գալիս, դիկտատուրա են հաստատում և վայելում ամերիկացիների լիակատար աջակցությունը: Որովհետև այդ դիկտատուրաները գործում են ոչ թե իրենց ժողովրդի, այլ միանգամայն ուրիշ ուժերի օգտին:
Ահա աշխատանք էլիտաների հետ, աշխատանք՝ ուղղված հասարակական կարծիքի ձևավորմանը. բավական հաջող: Բայց հարկ է խոստովանել, որ այդ հաջողություններն անհնարին կլինեին կամ ոչ այդքան մասշտաբային, եթե այնպես ապաշնորհ չգործեին ռուսական կազմակերպությունները: Ախր չի կարելի չնկատել, որ ռուսական կառույցները հաջորդաբար պարտություն են կրել ամենուրեք: Նույնիսկ այնտեղ, որտեղ անհնարին էր թվում: Սկզբունքորեն: Բայց նրանք կարողացան:
Ահա, օրինակ, Ուկրաինան, որտեղ 1990-ական թթ. բնակչության երեք քառորդը ռուսալեզու էր: Նրանք չէին ցանկանում կռվել Ռուսաստանի դեմ, դա գիտեին բոլորը: Ուկրաինայի բնակչության մի մասն էր միայն ուլտրանացիոնալիստական տրամադրված: Բայց ամեն ինչ փոխվեց: Եվ այլ կերպ չէր էլ կարող լինել:
Եթե մի կողմից հետևողական աշխատանք է կատարվում կրթության, մշակույթի ոլորտում, իսկ մյուս կողմից նստած են մարդիկ, որոնք առհասարակ չեն հասկանում, որ դա նշանակություն ունի, և մշակութային աշխատանքը հանգեցնում են զանգվածային գինարբուքի, ապա ի՞նչ արդյունք պետք է լինի: Դե դա ընդհանուր օրինաչափություն է: Այնինչ նրբություններ էլ կան: Նույնպես ակնառու: Որովհետև երբեմն մեծ նշանակություն են ձեռք բերում, ինչպես ընդունված է ասել սպորտում, օրինակելի-ցուցադրական ելույթները: Ահա, ի դեպ, օրինակ վերցնենք Հայաստանը:
Գաղտնիք չէ, որ Ռուսաստանը բոլոր հետխորհրդային հանրապետություններից շատ թե քիչ հսկողության տակ է ունեցել երկուսին՝ Հայաստանին և Բելառուսին: Եվ հասկանալի է, որ ԱՄՆ-ի համար կարևոր է, որ հենց այդ հանրապետություններում Ռուսաստանը պարտություն կրի: Քանի որ դա կլինի օրինակելի-ցուցադրական օրինակ: Դա կլինի խորհրդանիշ: Ընդ որում, ոչ միայն Հայաստանի, այլև մնացած բոլորի համար: Ահա, դուք աշխատում եք ռուսների հետ և տեսեք, թե ինչով կարող է դա ավարտվել: Աղետով, եթե չընտրեք ձեր սեփական հեծանվորդին, ալ լյա Լուկաշենկո սարսափելի դիկտատուրայով (նրան արդեն դարձրել են պարզապես դժոխային խորհրդանիշ): Կարելի է մտածել, թե Ուկրաինայում դիկտատուրա չկա:
Այդ տրամաբանությամբ Հայաստանը պետք է պատժված լիներ, որպեսզի ցույց տրվի՝ ահա, կա մի ժողովուրդ, որը 300 տարի Ռուսաստանի կողմնորոշում է ունեցել, իսկ հիմա նա չկա: Դա պատմական սխալ էր, և այդ ժողովուրդը հատուցեց դրա համար: Դա արդեն տեղի է ունեցել Ուկրաինայի պարագայում:
Եվ դա տեղի է ունեցել ոչ միայն այն պատճառով, որ լավ ու հետևողական է աշխատել ամերիկյան դեսպանությունը Ուկրաինայում, ինչպես նաև եվրոպական և ամերիկա-կանադական համապատասխան կառույցները: Ուր էր, թե ամեն ինչ այդքան պարզ լիներ… Դա տեղի է ունեցել նաև այն պատճառով, որ Ռուսաստանում՝ Մոսկվայում, այն մարդիկ, որոնք պետք է զբաղվեին Ռուսաստանի ազդեցության համար պայքարով առանձին երկրում, այդ մարդիկ պարզապես չեն հասկանում, թե ինչ է այդ պայքարը, ինչպես է մղվում ժամանակակից աշխարհում: Սարսափելի է, որ 30 տարում ոչինչ չի փոխվել: Այդ միկրոցեֆալները չեն հասկանում բուն հասարակության համակրանքի համար տարվող պայքարի բնույթը, նրանք անտեսում են հասարակական կարծիքի զարգացման դինամիկան: Նրանք, ինչպես Բուրբոնները Ռեստավրացիայից հետո, ոչինչ չեն սովորել և ոչինչ չեն մոռացել:
Դե ինչպե՞ս բացատրես սոցիոլոգիական հարցումների անցկացման անհրաժեշտությունը, մշակութային և պատմական առանձնահատկությունները հաշվի առնելը, ինչպե՞ս մարդուն հասցնես «սուբէթնոս» տերմինի հասկացողությունը, եթե նա պատսպարվել է փաստաթղթի ձևակերպման հրահանգների տակ և սկզբունքորեն ուրիշ ոչինչ չի ուզում իմանալ: Եվ դա դեռ լավագույն դեպքում:
Դե ինչպե՞ս բացատրես, որ ընդհանուր կայսերական ինքնություն գոյություն չունի անգամ Ռուսաստանում և հաստատ գոյություն չունի Ուկրաինայում: Այնտեղ գոյություն է ունեցել ընդհանուր խորհրդային ինքնություն: Եվ դա մի կողմից ջախջախեց պաշտոնական Կիևը, մյուս կողմից՝ պաշտոնական Մոսկվան: Այդ պատճառով էլ Մոսկվան ոչ թե ոչինչ չարեց գոնե Արևելյան Ուկրաինայի ու Ռուսաստանի կապերը ամրապնդելու համար, այլ պարզապես ոչնչացրեց այդ կապերը: Միայն թե չգիտեմ՝ չհասկանալո՞վ, թե՞ վնասակար դիտավորության հետևանքով:
Չոր փաստն ակնբախ է. հետխորհրդային որևէ հանրապետությունում Մոսկվան չկարողացավ շատ թե քիչ լուրջ ռուսամետ շարժում ձևավորել:
Հնարավո՞ր է նոր ռազմական առճակատում Սյունիքում կամ հենց Արցախում, բայց արդեն Իրանի մասնակցությամբ
Իսկ դա Իրանի ինչի՞ն է պետք: Թեհրանը պարզապես ցույց է տալիս, որ իր հետ նույնպես պետք է հաշվի նստեն: Դա բնական է: Իրանցիներին դուր չի գալիս Իսրայելի, Թուրքիայի և այլոց չափից ավելի ուժեղացումը: Իրանն իր տարածաշրջանային շահերն ունի: Նա ուզում է, որ այդ շահերը հաշվի առնվեն: Բայց որ բանն այդքան հեռու՝ պատերազմի հասնի, խիստ կասկածում եմ:
Հայկական քաղաքական էլիտան վաղուց ի վեր և մեծ հաջողությամբ ցույց է տալիս լիակատար անհեթեթություն և սնանկություն: Կարծես ճակատագրական անըմբռնողություն այն խնդիրների, որոնք ծառացած են հանրապետության առջև: Իմ կարծիքով՝ նա ցույց է տալիս իր լիակատար գավառականությունը: Եվ դա վիթխարի հայկական համայնքի առկայությամբ, ինտելեկտուալներով փաստացի աշխարհով մեկ, որոնք կարող էին համագործակցել: Բայց դա երևանցի քաղաքական գործիչներին չի հետաքրքրում: Ո՛չ ֆուբոլային դիվանագետներին, ո՛չ հեծանվորդներին: Հայաստանի քաղաքական դաշտը խիստ դեգրադացվել է Սերժ Սարգսյանի ժամանակներից, դա շատ տեսանելի է: Կարծես տեղի քաղաքական գործիչներին իրոք, բացի ֆինանսներից, ոչինչ չի հետաքրքրում: Իսկ Նիկոլ Փաշինյանը քաղաքական նարցիս է, մանր մարդ, որ ակնհայտ ցանկանում է մտնել պատմության մեջ: Չնայած, իմիջիայլոց, նա արդեն մտել է պատմություն: Հիմա նրա խնդիրը, իմ կարծիքով, ուրիշ է՝ ինչպես անվնաս կրակից դուրս գա, ինչի մեջ ընկել է:
Իսկ Հայաստա՞նը
Կկործանվի: Փաշինյանի կառավարմամբ ուղղակի դատապարտված է կործանման: Նա, ուղիղ ասած, իր կառավարման այդ հեռանկարը չի էլ թաքցնում:
Կարծում եմ՝ ներկայիս իրողությունների պարագայում Հայաստանը կարող է դառնալ նաև Ադրբեջանի պրոտեկտորատը: Այդպիսի գործընկերոջ մասին, որպիսին Նիկոլ Վովաևիչն է, Հայաստանի հակառակորդները երազել միայն կարող էին: Սա ախր… Բիսմարկն ասում էր. «Ես փիսիկ չեմ, որը մլավում է, երբ իրեն շոյում են»: Մի՞թե սա օրինակ է այնպիսի մասշտաբի անձնավորությունների համար, որպիսին Նիկոլ Վովաևիչն է: Նրա համար կենսականորեն կարևոր է, որ շոյեն: Ընդ որում, ցանկալի է՝ հրապարակայնորեն: Որ ԱՄՆ-ի ներկայացուցիչը գա և հայտարարի, թե իրենք իբր ողջունում են ժողովրդավարությունը Հայաստանում Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ: Հանուն դրա նա պատրաստ է ամեն ինչի:
Խեղճ Հայաստան: Տեղի ապուշները չճում են. «Մենք վերապրել ենք բոլոր կայսրությունները»: Մտածեք. եթե որպես օրինակ վերցնենք վերջին 100-150 տարին, ապա Հայաստան էր կոչվում մի ահռելի տարածք՝ բնակեցված մեծ զանգվածով: Հայերը փաստացի կազմում էին Օսմանյան կայսրության բնակչության մեկ քառորդից մինչև մեկ երրորդը: Իսկ բանսարկուների ու խելապակասների կառավարման հետևանքով Հայաստանից փոքրիկ կտոր մնաց: Եվ դա էլ է արդեն կրճատվում:
Հայկական քաղաքական էլիտայի՝ ժամանակին որոշումներ ընդունելու անկարողությունը, հատկապես դժվարին իրավիճակներում, անընդհատ հանգեցնում է աղետների: Դրանք անընդմեջ հաջորդում են իրար: Եվ ամեն անգամ այդ աղետները կապված են այն հույսի հետ, որ Արևմուտքը կգա ու կօգնի:
Եվ ներկայիս պայմաններում դա դարձյալ հավանական սցենար է: Նիկոլ Վովաևիչը առհասարակ որպես քաղաքական գործիչ բացառիկ է: Երեսին թքես՝ կասի՝ անձրև է գալիս: Նրա հայտարարություններն ուղղակի ինչ-որ ծուռ հայելիներ են: «Թող սպանեն իմ սահմանապահներին, իսկ ես դրա վրա ուշադրություն չեմ դարձնում»: Եվ էլի ու էլի մոտավորապես այս ոճով. «Մենք ծնվել ենք, որպեսզի Կաֆկան իրականություն դարձնենք…»: Կամ ցավ… Բայց երևում է, որ նա չի տանջվում ամեն տեսակ բարդույթներից, այլ բավականություն է ստանում: Մի տեսակ քաղաքական սադոմազոխիզմ:
Էլ որտե՞ղ կարող ես տեսնել այսպիսի առաջնորդ: Ո՞ր երկրում: Եվ այս «արարածի» օգտին ժողովուրդը քվեարկել է երկու անգամ: Եվ նրա կառավարման հետևանքը լինելու է Հայաստանի անկախության լիակատար կորուստը: Հարցը միայն այն է, թե ով կլինի այդ անկախությունը ստացողը: Ո՞վ կստանձնի այդ ավերակների կառավարումը, որոնք կմնան (եկեք իրերն իրենց անուններով կոչենք) ոչ միայն Փաշինյանի, այլև Փաշինյանի ու Սարգսյանի կառավարումից հետո: Նրանք իրականում հակադրված չեն կիրար, այլ անքակտելիորեն կապված են: Երևանում նանայցի տղաների կռիվը* քաղաքական դաշտում ավարտվեց այնպես, ինչպես սովորաբար ավարտվում է:
Աղբյուրը՝ EurAsia Daily
* Նանայցի տղաների կռիվը խորհրդային կրկեսի հանրահայտ պարային համարներից է, որը կատարել է Ա. Մատուս-Մարչուկը: Երկու տղա նանայցու ազգային հագուստով և տիկնիկի դիմակով սկսում են բավական իրական կռվել իրար հետ: Տևական պայքարից հետո արտիստը նետում է դիմակն ու արտահագուստը, և պարզվում է, որ երկու տղայի հագուստի տակ թաքնված էր մի մարդ՝ «չորեքթաթ»: Շատ շուտով այդ բառակապակցությունը սկսեցին գործածել փոխաբերական իմաստով, հիմնականում՝ քաղաքական պայքարի համատեքստում: Երբ կողմերի պայքարը սոսկ խաբկանք է որոշակի նպատակի հասնելու համար, կամ էլ երբ երկու կողմերի հետևում կանգնած է մեկը, որ բոլոր դեպքերում շահում է՝ ով էլ որ հաղթի:
