Անկախ

Վաշինգտոնը պլաններ է մշակում Անդրկովկասում. Международная жизнь

Անդրկովկասյան մեծ խաղում Արևմուտքի հերթական խաղադրույքներն արված են. այս անգամ նա խաղագումարը դրել է Հայաստանի վրա: ԱՄՆ-ի Սենատը նոյեմբերի 15-ին ընդունեց «2023 թ. Հայաստանի պաշտպանության մասին ակտը» [1]: Փաստաթուղթը նախատեսում է Ադրբեջանին ռազմական աջակցության դադարեցումը և միաժամանակ նախկինի պես թույլ է տալիս Վաշինգտոնին Հայաստանին ֆինանսավորում հատկացնել ռազմական նպատակների համար[2]: Ըստ ամենայնի, ամերիկյան օրենսդիրները բացահայտ որոշել են նյութապես խրախուսել Երևանի՝ Մոսկվայից հեռանալու դիրքորոշումը:

ԱՄՆ-ն Հարավային Կովկասի ապակայունացման պլացդարմ է պատրաստում

Ընդամենը կես տարի առաջ ամեն ինչ ճիշտ հակառակն էր: Պետքարտուղարության ղեկավար Բլինքենը հայտարարում էր այն ժամանակ[3], որ Ադրբեջանը պաշտպանության կարիք ունի, նկատի ուներ նրան զենք մատակարարելու անհրաժեշտությունը: Բացի այդ, ԱՄՆ նախագահ Ջ. Բայդենի վարչակազմը օրենսդիրներից լրացուցիչ 700 հազար դոլար էր պահանջում միջազգային զորախաղերում Ադրբեջանի մասնակցությանն աջակցելու համար:

Հարկ է նշել, որ Պենտագոնի՝ անվտանգության ոլորտում Ադրբեջանի աջակցության ծրագիրը գերազանցում էր անգամ ֆինանսական ու ռազմական օգնությանը Վրաստանին: Օրինակ՝ 2018-2019 թթ.՝ Հայաստանի դեմ պատերազմի նախօրեին, Ադրբեջանը ԱՄՆ-ից ռազմական օգնություն է ստացել 100 մլն դոլարի ծավալով՝ ըստ ամերիկյան EurasiaNet [4] լրատվական և վերլուծական կայքի: Հոդվածում նշվում է՝ քանի որ ԱՄՆ-ն ուժեղացրել է Իրանի վրա դիվանագիտական ու ռազմական ճնշման ջանքերը, առանց ավելորդ հրապարակման նրա հարևան Ադրբեջանին հատկացրել է այդ միջոցները հատկապես Թեհրանին դիմակայելու համար:

Սակայն Իրանին և Ադրբեջանին հաջողվեց կարգավորել հարաբերությունները Ռուսաստանի և Թուրքիայի օգնությամբ, որոնք բնավ շահագրգռված չեն, որ Հարավային Կովկասում հակամարտություն բռնկվի:

Այդ ժամանակ ԱՄՆ-ն, չհրաժարվելով տարածաշրջանում անկայունություն սերմանելու ձգտումից, «թույլ օղակ» գտավ՝ ի դեմս Հայաստանի: ԱՄՆ Սենատի ընդունած վերոհիշյալ օրենքից հետո հասկանալի է դառնում, թե հատկապես ում է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը անվանել «անվտանգության նոր գործընկերներ»՝ հրաժարվելով նոյեմբերի 23-ին ՀԱՊԿ գագաթնաժողովին մասնակցելուց:

ԱՄՆ-ի խնդիրները Անդրկովկասում հրապարակվել են Կոնգրեսում

Սենատի հետ միաժամանակ Անդրկովկասի խնդիրները քննարկվում էին ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի կոմիտեի լսումներում, որոնց ընթացքում հանդես է եկել պետքարտուղարի՝ Եվրոպայի և Եվրասիայի գործերի գծով օգնական Ջեյմս Օ’Բրայենը[5]: Նա անկեղծորեն, «բոլշևիկյան ուղղամտությամբ» նշել է Միացյալ Նահանգների խնդիրները Հարավային Կովկասում: Նրա խոսքով՝ ԱՄՆ-ն, ամրապնդելով իր ներկայությունն այնտեղ, պետք է հասնի Ղարաբաղից ռուսական խաղաղապահների հեռացմանը հնգամյա ժամկետը լրանալուց հետո. «Եթե Հայաստանն ու Ադրբեջանը այլընտրանք ունենան [այլ խոսքով՝ ՆԱՏՕ-ական զորակազմի ներկայություն- ծանոթ. հեղինակի], ապա ռուսական խաղաղապահների անհրաժեշտություն այլևս չի լինի»: Անվտանգության ապահովումը տարածաշրջանային պետությունների՝ Ռուսաստանի և Իրանի կողմից (չհիշատակելով Թուրքիան) Օ’Բրայենը անցանկալի է համարել թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի համար և վստահություն է հայտնել, որ նրանք այժմ «այլ որոշումներ» կընդունեն:

Նա նաև պատմել է, որ ԱՄՆ-ն Հայաստանին աջակցելու և Ադրբեջանին իրենց [այսինքն՝ ամերիկյան- ծնոթ. հեղինակի] պայմաններով խաղաղության պայմանագիրը ստորագրելուն հարկադրելու պլան է մշակում: Այդ պայմանների թվում են ղարաբաղցի հայերի՝ միջազգային երաշխիքներով հայրենիք վերադառնալու իրավունքի ապահովումը, Հայաստանի տարածքով տրանսպորտային միջանցքի բացումը և նրա հսկողությունը դրա վրա:

Թվում էր, թե ամեն ինչ շատ մարդասիրական ու առաքինի է, սակայն պատմությունը քանիցս է ցույց տվել, որ «բարի նպատակներով է ծածկված դժոխքի ճանապարհը»: Հենց այդ մասին հիշեցրեց Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մ.Վ. Զախարովան. «Շատ տեղերում են ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ն հանդես եկել որպես երաշխավորներ: Շատ քիչ տեղերում է նրանց հաջողվել ինչ-որ լավ և դրական բան անել: Նրանք հաճախակի շատ բան խոստանում են, քիչ բան անում և իրավիճակն օգտագործուն են բացառապես իրենց նպատակներով»[6]:

Առաջին պայմանը (ըստ Օ’Բրայենի)՝ փախստականների վերադարձը Ղարաբաղ, նախատեսում է նրանց անվտանգության միջազգային երաշխիքներ: Ամերիկացի պաշտոնյայի սցենարով դրա համար հարկ է Ղարաբաղ ուղարկել Արևմուտքի վերահսկողությամբ զորակազմ ռուսականի փոխարեն: Նման սցենարի օրինականությունը պետք է ամրագրվի խաղաղության պայմանագրում: Ադրբեջանին բնավ ձեռնտու չէ արտատարածաշրջանային խաղացողների հսկողությունը իր տարածքի մի հատվածի վրա, որի վրա նոր-նոր է վերականգնել իր ինքնիշխանությունը: Ի տարբերություն ռուսական խաղաղապահների, որոնք տարբեր ազգությունների անվտանգության դիտորդի գործառույթ են կատարում՝ համաձայն Ադրբեջանի օրենքներին, արևմտյան զորակազմը կարող է ճնշման գործիք դառնալ:

Նախագահ Իլհամ Ալիևը շատ լավ է հասկանում կախված վտանգը, ուստի խուսափում է բանակցություններից արևմտյան հարթակներում, որտեղ կարող է ճնշման ենթարկվել: Կարելի է ենթադրել, որ հարկադրելու համար Ադրբեջանին, որպեսզի 2025 թ. ռուսական խաղաղապահների փոխարեն Ղարաբաղի տարածք միջազգային «խաղաղապահների» ներս թողնի, կամ որպեսզի նրանք մտցվեն առանց Բաքվի համաձայնության, Միացյալ Նահանգները կջանա օգտագործել լավ փորձարկված տեղեկատվական-դիվանագիտական զինանոցը: Արևմուտքը նախ անընդմեջ արհեստականորեն կբարձրացնի ղարաբաղցի փախստականների վերադարձի հարցի դրամատիկական աստիճանը, այնուհետև՝ քարոզչական մշակումներից հետո, կհասնի անհրաժեշտ որոշումների միջազգային կազմակերպությունների միջոցով: Հիշեցնենք, որ ղարաբաղյան հակամարտության ողջ դրամատիզմով հանդերձ՝ Արևմուտքը միանգամայն անտարբեր է վերաբերվել թե՛ մարտական գործողություններին անդրկովկասյան հանրապետությունների միջև, թե՛ Լաչինի միջանցքի շրջափակմանը: Նշենք նաև, որ Լոնդոնը 44-օրյա պատերազմի ժամանակ նույնիսկ արգելակեց ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի որոշումը ռազմական գործողությունների դադարեցման մասին:

Ադրբեջանի նախագահը պարզ ելք ունի՝ ամեն ինչ թողնել այնպես, ինչպես կա: Եթե Ադրբեջանը չպահանջի դուրս բերել ռուսական խաղաղապահներին մանդատի առաջին ժամկետի ավարտից հետո, ապա այն ինքնաբերաբար կերկարաձգվի առանց Հայաստանի համաձայնության, քանի որ նա, ըստ էության, ինքնակամ հեռացել է Ղարաբաղից: Այդ դեպքում, եթե ԱՄՆ-ն փորձի ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի միջոցով ճնշում գործադրել Ադրբեջանի վրա՝ անկասկած օգտագործելով փախստականների դրամատիկ վիճակը, Ադրբեջանը կկարողանա ապավինել Ռուսաստանի ձայնին: Առավել ևս, որ ըստ փորձագետների գնահատականների[7]՝ ղարաբաղցիների 35 տոկոսը առաջիկա տարում մտադիր է լքել Հայաստանը և հաստատվել Ռուսաստանում:

Ինչպես երևում է, Բաքուն ընտրել է ռուսական խաղաղապահների մանդատի երկարաձգման տարբերակը, այդ դեպքում անհասկանալի է դառնում Ադրբեջանի ԱԳՆ-ի խիստ արձագանքը (այդ մասին ստորև) պետքարտուղարության պաշտոնյայի ելույթին:

Խաղաղության պայմանագրի երկրորդ արևմտյան պայմանը, համաձայն Օ’Բրայենի, վերաբերում է Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև պարտադիր երթուղու բացմանը հենց Հայաստանի միջով: Այդ պայմանն անհրաժեշտ է գնահատել դրա բացատրության հետ միասին. «Տրանսպորտային միջանցքը, որը կստեղծվի այլ տարբերակով [այսինքն՝ ՈՉ Հայաստանի տարածքով] Իրանի ճնշմամբ կամ մասնակցությամբ, կբախվի վճռական պատասխանին»: Հետևաբար Միացյալ Նահանգներն արդեն Հայաստանը համարում է մի երկիր, որը գտնվում է իր արտաքին կառավարման տակ: Ենթադրվում է, որ Հայաստանի տարածքում Արևմուտքը կկարողանա վերահսկել տարածաշրջանով անցնող ողջ տրանսպորտային հոսքը: Եթե տրանսպորտային միջանցքն անցնի Իրանով, ապա Հարավային Կովկասի լոգիստիկան կարող է դուրս մնալ արևմտյան վերահսկողությունից:

Հայաստանի ղեկավարությունը ձգտում է արժանանալ Արևմուտքի խրախուսանքին

Տվյալ համատեքստում հասկանալի է դառնում Երևանի անակնկալ մետամորֆոզը իր հարավային սահմանի երկայնքով տրանսպորտային երթուղու՝ այսպես կոչված զանգեզուրյան միջանցքի բացման առնչությամբ: Մինչև վերջերս Հայաստանի ղեկավարությունը կտրականապես դեմ էր տվյալ նախագծին՝ համարելով դա իր տարածքային ամբողջականության խախտում: Սակայն Արևմուտքի ճնշման տակ Երևանը 180 աստիճանով փոխեց իր դիրքորոշումը: Դեկտեմբերի 26-ին Թբիլիսիում «Մետաքսի ճանապարհ» համաժողովում Փաշինյանը հայտարարեց[8], որ Հայաստանը ցանկանում է դառնալ «Խաղաղության խաչմերուկ» Անդրկովկասում: Հայկական վարչապետը նշեց, որ նախագիծը ընդգրկում է ավտոմեքենաների, երկաթուղու, խողովակների և էլեկտրամատակարարմկան գծերի վերանորոգում, կառուցում և գործարկում Հայաստանի, Թուրքիայի, Վրաստանի, Ադրբեջանի և Իրանի միջև: Աչքի է զարնում ռուսական կողմի հիշատակման բացակայությունը: Մինչդեռ հենց Ռուսաստանն է հայտնի պայմաններով կառավարում Հայաստանում գազափոխադրման, երկաթուղային, էլեկտրական ցանցերը: Այդ կապակցությամբ բնական հարց է ծագում. չի՞ պատրաստվում արդյոք Երևանը «դիվերսիֆիկացնել» տվյալ ոլորտները:

Արևմուտքի ճնշման տակ Երևանը որոշել է հրաժարվել 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետով ստանձնած իր պարտավորություններից, ըստ որի՝ Ադրբեջանից Նախիջևան տրանսպորտային հաղորդակցությունը Սյունքի մարզով պետք է վերահսկի Ռուսաստանի սահմանապահ ծառայությունը: Երթուղու բացումից հետո ռուսական սահմանապահները պետք է շարունակեն կատարել իրենց նախկին գործառույթները, քանի որ նրանք պահպանում են Հայաստանի արտաքին սահմանները ըստ ՀՀ կառավարության հետ ունեցած համաձայնության, ոչ թե որևէ միջազգային մանդատով:

Այժմ Երևանը պահանջում է, որ ռուսական սահմանապահների փոխարեն ապագա զանգեզուրյան միջանցքը Սյունիքի մարզով պահպանեն Հայաստանի ուժային կառույցները[9], քանի որ ռուսական վերահսկողությունը Արևմուտքի համար այդ կարևոր տրանսպորտային երակի վրա ոչ մի կերպ չի համապատասխանում իր պլաններին: Եվրամիության մտահղացմամբ զանգեզուրյան միջանցքը պետք է ավելի համընդհանուր նախագծի՝ Միջակա միջանցքի, մաս դառնա, որի հիմնական կոչումը ասիական ապրանքների, ինչպես նաև մերձկասպյան էներգակիրների արտահանումն է Եվրոպա: Քանի որ Ռուսաստանն այժմ գտնվում է եվրոպական պատժամիջոցների տակ, և նրա փոխհարաբերությունները ԵՄ երկրների հետ խիստ սահմանափակ է, Եվրամիության համար Չինաստանից ձգվող երթուղին, Ռուսաստանին շրջանցելով, սկզբունքորեն կարևոր է:

Մեկնաբանելով հայկական փոփոխված դիրքորոշումը՝ Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մ. Զախարովան նախազգուշացրել է, որ «Հայաստանը, գործելով ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի թելադրանքով, եռակողմ պայմանավորվածություններից դուրս, ապագա տարածաշրջանային հաղորդակցություններից կտրվելու շատ մեծ վտանգի տակ է դնում իրեն»[10]:

Հայկական ընդդիմության կարծիքով՝ Նիկոլ Փաշինյանը հանրապետությունը տանում է «ուկրաինացման» ճանապարհով, իսկ «պետականությունը մտցրել է քաղաքական տուրբուլենտության գոտի, որպեսզի թույլ չտրվի 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթի 9-րդ կետի իրականացումը, որը նախատեսում է հաղորդակցությունների ապաշրջափակում Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության (ФСБ) սահմանապահ զորքերի հսկողության տակ»[11]:

Առաջին հայացքից այսքան անակնկալ հայացքը, Հայաստանի շրջադարձը ԱՄՆ-ի կողմը վաղուց է նախապատրաստվել: Իշխանության գալով Արևմուտքի աջակցությամբ գունավոր հեղափոխության արդյունքով՝ Փաշինյանը և նրա կողմնակիցները, ըստ երևույթին, հարմար պահի էին սպասում Ռուսաստանից հեռանալը սկսելու համար: Ըստ ամենայնի, նրանց համակարգողների կարծիքով, այդ պահը հասունացել է: Այդ համատեքստում ցուցադրական է Փաշինյանի հարաճուն հակառուսական հռետորաբանությունը: Ընդ որում, նա իր պահանջները Ռուսաստանի նկատմամբ շարադրելու համար հատուկ ընտրում է նրան ոչ բարեկամ երկրների ամբիոններն ու ԶԼՄ-ները: Հայաստանի վարչապետը սկսեց բոյկոտել[12] տարբեր հանդիպումներ ՀԱՊԿ-ի և տնտեսական կազմակերպությունների շրջանակներում: Վաշինգտոնը որոշել է, որ Երևանը անցել է Մոսկվայի հետ բացասական հարաբերությունների ետդարձի կետը և նրան կարելի է վստահել միաժամանակ Իրանին, Ռուսաստանին և այնուհետև Թուրքիային զսպելու գործառույթը: Դա ևս մեկ անգամ ցույց է տալիս, որ հայ-ամերիկյան և հայ-եվրոպական հարաբերությունների հիմքում սկսել է գերակշռել հակառուսական գործոնը:

Դիմակայությունը Մոսկվային ավելի ու ավելի նոր ոչ բարեկամական դրսևորումներ է ձեռք բերում: Այսպես, վերջին շաբաթներին Նիկոլ Փաշինյանը հասցրել է հանդիպել Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկու հետ: ՀՀ Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Ա. Գրիգորյանը հասցրել է լինել Մալթայում, որպեսզի քննարկի «խաղաղության ուկրաինական բանաձևը», որը նախատեսում է ռազմական տրիբունալ ստեղծել Ռուսաստանի բարձրագույն ռազմա-քաղաքական ղեկավարության դեմ: Գրիգորյանը նաև հանդիպել է ԵԱՀԿ ԽՎ ուկրաինական պատվիրակության ղեկավար Ն. Պոտուրաևի հետ: Նրա հետ քննարկել է «տարածաշրջանային հարցերը» և Հայաստանի ուղղությունը՝ նշելով, որ «պաշտոնական Երևանը ճիշտ ուղու վրա է»:

Ադրբեջանի խիստ պատասխանը

Ի տարբերություն հայկական վարչապետի՝ ադրբեջանական նախագահը բավական ինքնուրույն քաղաքականություն է վարում, եթե դա չի հակասում Թուրքիայի հետ դաշնակցային հարաբերություններին: Իլհամ Ալիևը արևմտյան երկրների՝ «այս աշխարհի հզորների» հետ խոսում է առանց սենտիմենտների: Այսպես, Ալիևը դեռ մի տարի առաջ հրաժարվեց Հայաստանի հետ խաղաղության գործընթացում Ֆրանսիայի միջնորդությունից նրա «ապակառուցողական դիրքորոշման» համար [13] և ցուցադրաբար չի մասնակցում այն բանակցություններին, որոնցում ենթադրվում է Ֆրանսիայի մասնակցությունը: Նա աչքից բաց չթողեց նաև ամերիկյան օրենսդիրների ոչ բարեկամական ելույթները և « ծառս եղավ» հենց հեգեմոնի դեմ. Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն խստորեն կշտամբեց [14] ԱՄՆ-ին և կասկածի տակ դրեց նրա միջնորդական կարողությունները: Բացի այդ, Բաքուն մեղադրեց Վաշինգտոնին երկակի ստանդարտների կիրառման, տարածաշրջանի երկրների պառակտման մեջ տրանսպորտային անվտանգության ոլորտում և չեղարկեց բարձր մակարդակով բոլոր այցերը ԱՄՆ-ից Ադրբեջան:

Բաքվում նաև ընդգծեցին, որ ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականությունը վերջին տարիներին լիովին տապալվել է, հատկապես՝ Մերձավոր Արևելքում և Աֆղանստանում: Այդ պայմաններում հանրապետությունը նախապատվությունը տալիս է «3+2» ձևաչափով բանակցություններին Ադրբեջանի, Հայաստանի, Թուրքիայի, Ռուսաստանի և Իրանի մասնակցությամբ:

Թուրքիայի առաջնորդ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը, դիմելով ժողովրդին[15], պաշտպանեց Ադրբեջանին և կոչ արեց Հայաստանի իշխանություններին և նրա ժողովրդին անվտանգություն փնտրել հարևանների հետ խաղաղության ու համագործակցության մեջ, ոչ թե տարածաշրջանից «հազարավոր կիլոմետրեր» հեռվում: Նրա խոսքով՝ Արևմուտքի երկրների զենքի մատակարարումները չեն կարող կայուն խաղաղություն և անվտանգություն ապահովել: Թուրքիայի նախագահի վարչակազմի անվտանգության և արտաքին քաղաքականության հանձնաժողովի անդամ Այգուն Աթթարը մեղադրեց ԱՄՆ-ին երեսպաշտության և Հարավային Կովկասում իրավիճակն անկայունացնելու ձգտման մեջ[16]:

Ինչո՞վ և որտեղ կավարտվեն խաղաղության բանակցությունները

Վերջին ժամանակներս տպավորություն է ստեղծվում, որ անդրկովկասյան հանրապետությունների՝ Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարները կարծես խուսափում են իրարից: Իլհամ Ալիևը հրաժարվեց հոկտեմբերի 5-ին Գրենադայում Եվրոպական քաղաքական համայնքի գագաթնաժողովին մասնակցելուց, ինչպես հայտարարվեց, «Ֆրանսիայի ապակառուցողական դիրքորոշման» պատճառով»[17] և հոկտեմբերի վերջին էլ Բրյուսել չժամանեց: Բաքուն նաև չեղարկեց Վաշինգտոնում արտգործնախարարների մակարդակով Հայաստանի հետ հանդիպումը, որը նախատեսված էր նոյեմբերի 20-ին: Նիկոլ Փաշինյանը բաց թողեց հոկտեմբերի 13-ին ԱՊՀ գագաթնաժողովը Բիշկեկում: Երկուսն էլ հեռակա հայտարարեցին, որ խաղաղության պայմանագրի նախագիծը 70 տոկոսով համաձայնեցված է, և պատրաստ են ստորագրել այն մոտ ժամանակներս: Սակայն այն հարցը, թե ում պայմաններով կհամաձայնեցվի մնացած 30 տոկոսը, կախված է, ի թիվս այլոց, նաև այն հանգամանքից, թե որ բանակցային հարթակում ձեռք կբերվեն վերջնական պայմանավորվածությունները: Ինչպես երևում է, այժմ բանակցային գործընթացի գլխավոր դժվարությունները կապված են ոչ թե քննարկվող խնդիրների ու մոտեցումների էության, այլ Արևմուտքի՝ այդ բանակցային գործընթացն իրենց շահերին ծառայեցնելու փորձերի հետ:

Կոնգրեսում Ադրբեջանի նկատմամբ ԱՄՆ-ի դիրքորոշման հրապարակումից հետո նրա համար անընդունելի է դարձել վաշինգտոնյան հարթակը: Եվրոպական բանակցային հարթակը, հատկապես Ֆրանսիայի ներկայությամբ, այլևս Բաքվին ձեռք չի տալիս: Այդ պատճառով բրյուսելյան ձևաչափը նույնպես մեծ հարցականի տակ է:

Պաշտոնական Երևանը վերջին շրջանում հայտնի պատճառներով խուսափում է Ռուսաստանի առաջարկած հարթակներից: Այժմ, երբ Հայաստանը բացահայտ ապահովել է ամերիկյան և ֆրանսիական աջակցությունը, Փաշինյանին պետք է բանակցությունների արևմտյան հարթակը, որպեսզի փորձի իր պայմանները թելադրել Ադրբեջանին և զիջումների չգնա:

Որքան էլ պարադոքսալ է, բայց բոլորովին վերջերս հենց արևմտյան ձևաչափով Ալիևը, որպես խորհրդային դպրոցի փորձառու դիվանագետ, ապշեցուցիչ հաջողությունների հասավ: Բրյուսելում, Պրահայում և Վաշինգտոնում Փաշինյանը ստիպված էր իր արևմտյան գործընկերների ճնշման տակ, որոնք այն ժամանակ խաղագումարը դնում էին Բաքվի վրա, ճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնիշխանությունը, ներառյալ՝ Ղարաբաղը: Հասնելով իր նպատակներին՝ Ալիևը կորցրեց հետաքրքրությունը արևմտյան ձևաչափի նկատմամբ և առաջարկեց բանակցություններ արդեն առանց միջնորդների, ցանկացած փոխընդունելի վայրում կամ պայմանական պետական սահմանի վրա:

Փաշինյանն արդեն Ալիևի հետ տետ-ա-տետ բանավեճի տխուր փորձ ունի, երբ ձախողվեց 2020 թ. Մյունխենի խորհրդաժողովում նրա հետ բանավեճում: Այդ կապակցությամբ չափազանց կասկածելի է, որ Փաշինյանը վճռի բանակցությունների գնալ առանց իր հավատարիմ միջնորդների, թեպետ հնց ինքը ժամանակին Ստեփանակերտին հրում էր անմիջական՝ մեկը մեկի դեմ բանակցությունների Ադրբեջանի հետ:

Ի պատասխան Ադրբեջանի երկկողմ գագաթնաժողովի առաջարկին՝ հայկական կողմը հայտարարեց, որ պատրաստ է պետական սահմանի վրա անցկացնել միայն 2022 թ. մայիսին ստեղծված սահմանազատման և սահմանագծման պետական հանձնաժողովների ղեկավարների նիստը: Ընդ որում, ոչ մի կերպ չարձագանքեց Բաքվի՝ սահմանի վրա առանց միջնորդների խաղաղության բանակցությունները վարելու առաջարկին: Ըստ ամենայնի, նման դիրքորոշումը հերթական անգամ հաստատում է Երևանի ձգտումը, այն է՝ բանակցությունները վարել ԱՄՆ-ի և Եվրամիության միջնորդությամբ, որոնց Երևանը ներկայումս համարում է իր դաշնակիցները:

Հայաստանում և Արևմուտքում սկսել են հռչակել այն պայմանավորվածությունների կատարման երաշխիքների անհրաժեշտության գաղափարը, որոնք կրող են ձեռք բերվել բանակցային գործընթացում: Ցանկալի է հիշեցնել 2014 թ.՝ Ուկրաինայում հակասահմանադրական հեղաշրջման ժամանակ ընդդիմության և նախագահի խաղաղության համաձայնության երաշխավորների (Ֆրանսիայի, Գերմանիայի և Լեհաստանի արտգործնախարարների) անգործությունը: Եվ այս անգամ էլ Արևմուտքը ձգտում է Ադրբեջանի և Հայաստանի խաղաղության պայմանագրի երաշխավորը դառնալ, որպեսզի Հարավային Կովկասում իր աշխարհաքաղաքական գերազանցությունը հաստատելու զորեղ լծակ ստանա:

Այժմ հարցն այն է, թե որքանով Բաքուն հաստատակամ կդիմադրի Արևմուտքին, որը պարտադրում է իր միջնորդությունը:

Ալեքսանդր Անանև

Ռուսաստանի ԱԳՆ նախկին ավագ խորհրդական

Աղբյուրը՝ Международная жизнь

[1] Text of S. 3000: Armenian Protection Act of 2023 (Passed the Senate version) - GovTrack.us

[2] В 1992 г. был принят Закон США о поддержке свободы - для всех бывших республик СССР. Со времен первой карабахской войны армянское лобби в США добилось запрета на любую помощь Азербайджану (единственному на постсоветском пространстве), но с 2001 г. сенат принял поправку, которая позволяет президенту отказаться от запрета на помощь Азербайджану (раздел 907 закона о поддержке свободы). С тех пор каждый год и делали – на год отказывались от запрета ( и оказывали военную помощь) до ноября 2023, когда сенат принял законопроект о приостановлении военной помощи Азербайджану на 2024-2025 финансовые годы.

[3] https://regnum.ru/article/3792599?ysclid=lpf9c4fpo7973646330

[4] https://eurasianet.org/amid-iran-crisis-us-offers-big-military-aid-boost-to-azerbaijan

https://securityassistance.org/publications/security-assistance-in-focus-azerbaijan-state-border-service-and-state-customs-committee/

[5] https://www.youtube.com/watch?v=EuEhHnwTlAg&t=2s The Future of Nagorno-Karabakh - YouTube

[6] Брифинг официального представителя МИД России М.В.Захаровой, Москва, 15 ноября 2023 года - Министерство иностранных дел Российской Федерации (mid.ru)

[7] https://www.caucasianknot.eu/blogs/83772/posts/60334

https://caliber.az/post/200347/?ysclid=lp9ksqhpgu569159543

[8] https://www.primeminister.am/ru/statements-and-messages/item/2023/10/26/Nikol-Pashinyan-Speech/

[9] https://news.ru/world/armeniya-otstranit-fsb-ot-zangezurskogo-koridora-pochemu-on-vazhen-dlya-rossii/?ysclid=ln7uf379e4775364674

[10] Брифинг официального представителя МИД России М.В.Захаровой, Москва, 15 ноября 2023 года - Министерство иностранных дел Российской Федерации (mid.ru)

[11] https://www.golosarmenii.am/article/196456/stavshij-kievom-moj-erebuni-pochemu-protiv-armenii-formiruetsya-regionalnaya-koaliciya

[12] ВЗГЛЯД / Прогулом саммита ОДКБ Пашинян подыгрывает Турции :: В мире (vz.ru)