Հետխորհրդային տարածությունում թյուրքական պետությունների միավորումը դարձել է քաղաքական գործընթացների անքակտելի մասը: Եվ փաստորեն Թյուրքական պետությունների կազմակերպության մասնակիցները սկսել են ազդեցություն ունենալ ԱՊՀ ոչ թյուրքական պետությունների ռազմավարության վրա:

Տվյալ դեպքում մեզ հետաքրքրում է կենտրոնասիական Ղազախստանը, որը նկատելի դեր է խաղում Հարավային Կովկասում: Վերջին իրադարձությունները հաստատում են դա: Մարտի 11-ին Ղազախստանի նախագահ Քասիմ-Ժոմարտ Տոկաևը պաշտոնական այցով ժամանեց Ադրբեջան: Նույն օրը Տոկաևը Իլհամ Ալիևի հետ մասնակցեց Ղազախստանի և Ադրբեջանի բարձրագույն միջպետական խորհրդի առաջին նիստին: Երկու նախագահները ելույթ ունեցան նիստերում՝ հրապարակելով այն, ինչին հարկ է ուշադրություն դարձնել հետխորհրդային տարածության գործընթացները վերլուծելիս: Ահա Ալիևը հայտարարեց.

«Ղազախստանը և Ադրբեջանը երկու եղբայրական պետություններ են: Երկար դարերի ընթացքում մեր ժողովուրդներն ապրում են խաղաղությամբ, եղբայրությամբ, համագործակցությամբ՝ անկախ հասարակական-քաղաքական ֆորմացիայից, իսկ որպես անկախ պետություններ ավելի քան 30 տարի ակտիվ փոխգործակցում են թե միջազգային կառույցներում, թե՛ երկկողմ ձևաչափով: Բայց վերջին ժամանակներս մեր փոխադարձ այցերի դինամիկան շատ պատկերավոր է և վկայում է այն մասին, որ հարաբերություններին նոր դինամիզմ է հաղորդվել: Մենք ուրախանում ենք Ղազախստանի հաջողություններով: <…> Մենք այսօր մանրամասն քննարկեցինք տարածաշրջանային խնդիրները: Ես տեղեկացրի Քասին-Ժոմարտ Քեմելովիչին Ադրբեջանի և Հայաստանի խաղաղության բանակցությունների գործընթացի մասին և հույս հայտնեցի, որ այդ գործընթացը կավարտվի խաղաղության պայմանագրի ստորագրումով և մեր պատմության այդ ծանր ու սև էջը շրջելով… Մենք երախտապարտք ենք Ադրբեջանի ինքնիշխանության վերականգնման գործում համերաշխության խոսքերի համար: Եվ իհարկե Ադրբեջանում, ես կարծում եմ, բոլորը գիտեն, որ Ղազախստանը մեր հուսալի ընկերն ու դաշնակիցն է»:

Ուշադրություն դարձնենք՝ Ալիևը տեղեկացնում է Տոկաևին հայ-ադրբեջանական բանակցությունների մասին: Դա շատ ուշագրավ է, քանի որ թյուրքական Ղազախստանը Հայաստանի հետ ՀԱՊԿ-ի կազմում է, իսկ Ադրբեջանը՝ ոչ: Առավել ևս, որ Տոկաևը նույնպես ցուցադրեց Ղազախստանի առաջնահերթությունները, երբ իր ելույթում ասաց.

«Դուք ադրբեջանական ժողովրդի համընդհանուր ճանաչված առաջնորդն եք, և հենց այդ որակով են Ձեզ ընկալում միջազգային ասպարեզում: Բացի այդ, մենք անկեղծ ուրախանում ենք Ադրբեջանի պատմական հաղթանակով և սեփական տարածքի վրա ինքնիշխանության վերականգնումով»:

Հայտնի է, որ ադրբեջանական տեսակետի համաձայն՝ մինչև 2020-2023 թթ. Ղարաբաղը գտնվել է Հայաստանի և նրա զինված ուժերի հսկողության տակ: Համապատասխանաբար պաշտոնական Բաքուն համարում է, որ 2020 թ. 44-օրյա պատերազմի և 2023 թ.սեպտեմբերի 19-20-ի ռազմական օպերացիայի ժամանակ Ադրբեջանը հաղթել է Հայաստանի զինված ուժերին: Երբ Տոկաևը շնորհավորում է Ադրբեջանին 2020-2023 թթ. ղարաբաղյան իրադարձությունների կապակցությամբ, նա փաստացի ուրախանում է Հայաստանի պարտությամբ, որը ՀԱՊԿ-ի անդամ է:

Մյուս հետաքրքիր պահերից արժի նշել, որ կողմերը ստորագրեցին 14 համաձայնագիր, որոնք ընդգրկում են տարբեր ոլորտներ, այդ թվում և տրանսպորտայինը: Դրա մասին Ալիևը համատեղ մամլո ասուլիսի ժամանակ ասաց.

«Մեզ բաժանում է միայն Կասպից ծովը: Բայց այսօր դա խոչընդոտ չէ: Հակառակը՝ Կասպիցը կամուրջ է ոչ միայն մեր երկրների միջև, այլև շատ այլ երկրների միջև, որովհետև Անդրկասպյան տրանսպորտային երթուղին այսօր լիովին բացում  իր հնարավորությունները»:

Անդրկասպյան տրանսպորտային երթուղին սկսվում է Չինաստանից՝ անցնելով Ղազախստանով, Կասպից ծովով, Ադրբեջանով, Վրաստանով և Թուրքիայով և  հասնելով եվրոպական երկրներ, շրջանցելով Ռուսաստանը: Այդ երթուղու շահառուներից մեկը Եվրամիությունն է:

Հաջորդ օրը՝ մարտի 12-ին, Տոկաևը ծանոթացավ 2020 թ. հոկտեմբերի 17-ին Ադրբեջանի հսկողությանն անցած Ֆիզուլի քաղաքի զարգացման գլխավոր պլանին: Այնտեղ էլ երկու նախագահները մասնակցեցին ղազախ կոմպոզիտոր Կուրմանգազիի անվան մանկական ստեղծագործության կենտրոնի բացմանը: Ընդ որում, այդ կապակցությամբ Տոկաևն ասաց ֆիզուլցիներին.

«Սա մեր նվերն է Ղազախստանի ժողովրդի անունից: Իմ կարգադրությամբ այդ նվերը մատուցում է BI Group մասնավոր ընկերությունը, և դա ամբողջ սրտով, ամբողջ ժողովրդի կողմից… »:

Տոկաևի հիշատակած BI Group-ը մասնակցելու է նաև Ֆիզուլիի կենտրոնական քաղաքային հիվանդանոցի շինարարությանը: Ինչ վերաբերում է Ղազախստանի նախագահին, ապա նա նույն օրը գնաց Ղարաբաղի մարգարիտ Շուշի:

Ղազախա-ադրբեջանական հարաբերությունների հետագա ամրապնդումն ակնառու է՝ հիմնված ազգային-մշակութային առնչությունների և ընդհանուր տնտեսական շահերի վրա, որոնք վառ կերպով դրսևորվում են Անդրկասպյան տրանսպորտային երթուղու իրականացմամբ:

Բայց ինքնանպատակ չէր մեր ուշադրություն հրավիրելն այն հանգամանքի վրա, որ Ղազախստանը նկատելի դեր է խաղում Հարավային Կովկասում: Աստանայի ազդեցությունը տարածվում է ոչ միայն Ադրբեջանի, այլև Հայաստանի վրա: Բանն այն է, որ Հայաստանում ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու կողմնակիցները մատնանշում են առանձին մասնակից երկրների դիրքորոշումը, որոնք շատ ամուր կապեր են հաստատել Ադրբեջանի հետ: Ղազախստանն այդպիսի երկրներից մեկն է, ընդ որում, Տոկաևը դեռ 2023 թ. նոյեմբերի 3-ին շնորհավորեց Ալիևին Ղարաբաղը նվաճելու համար  (տե՛ս Казахстан и урок тюркского единства для России). Իսկ 2023 թ. դեկտեմբերի 8-ին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հեռախոսազրույց ունեցավ Տոկաևի հետ: Ըստ ղազախական վարկածի՝ Տոկաևը գնահատել է Ակտաու-Երևան-Ակտաու ավիաչվերթների գործակումը, զրուցակիցները նաև անդրադարձել են համագործակցության զարգացմանն այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են տրանսպորտը, լոգիստիկան և առևտուրը:

Այս բանակցությունների առնչությամբ նաև մի տարբերություն կա: Եթե ղազախական կողմը պնդել է, որ Տոկաևի այցը Հայաստան ընդամենը քննարկվում է, ապա Փաշինյանի մամլո ծառայության համաձայն՝ Ղազախստանի նախագահը համաձայնել է այցելել Երևան: Ինչո՞ւ ուշադրություն դարձրինք այս տարընթերցմանը:

Հայաստանի ներկայիս վարչապետը և նրա թիմը եվրոատլանտիստների համբավ ունեն, ձգտում են հաշտվել Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ, որպեսզի դուրս գան Ռուսաստանի մասնակցությամբ միավորումներից: Ղարաբաղյան կոնֆլիկտը և առհասարակ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները հիմնարար են Հայաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ: Ղազախստանը չի թաքցնում, որ հայ-ադրբեջանական հակամարտությունում իր համակրանքը Բաքվի կողմն է: Այսուհանդերձ, եթե Երևանը հիմնավորապես փչացնում է Մոսկվայի հետ հարաբերությունները (փաշինյանականները մեղադրում են Ռուսաստանին Հայաստանի ռազմա-քաղաքական անհաջողությունների համար), ապա Աստանայի դեպքում դա տեղի չի ունենում:

Հակառակը, մենք տեսնում ենք, որ նույն այդ Տոկաևը Հայաստան է այցելել 2 անգամ (2019 թ. սեպտեմբերին և 2022 թ. հոկտեմբերին): Համեմատենք՝ Նուրսուլթան Նազարբաևը, երկար տարիներ լինելով իշխանության ղեկին, այդ հարավկովկասյան երկիր է այցելել ընդամենը 2 անգամ (2001 թ. մայիսին և 2010 թ. օգոստոսին):

Ուրիշ ոլորտներ էլ կան, որոնցում նկատելի է Երևանի և Աստանայի մերձեցումը: 2023 թ. դեկտեմբերի 7-8-ը Հայաստանի Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի նախագահ Վահագն Հովակիմյանը և նրա խորհրդական Անդրանիկ Տերտերյանը ղազախական կողմի հրավերով Աստանայում մասնակցեցին միջազգային «Սահմանադրական բարեփոխումները և ընտրական համակարգը» խորհրդաժողովին: Այդտեղ երկու երկրների ԿԸՀ-ները փոխըմբռնման հուշագիր ստորագրեցին: Երևանի և Աստանայի մերձեցումն առնչվում է նաև ռազմական ոլորտին: Այս տարվա հունվարի 23-ին պաշտպանության նախարար Սուրեն Պապիկյանը կենտրոնասիական երկրի պաշտպանության նախարարի հրավերով մեկնեց Ղազախստան: Ընդունելով հայկական պատվիրակությանը՝ Ղազախստանի պաշտպանության նախարար Ռուսլան Ժակսիլիկովն ասաց.

«Ուրախ եմ ողջունել ձեզ ղազախական հողի վրա: Կարծում եմ՝ ձեր այցը լավ խթան կդառնա հայ-ղազախական հարաբերությունների զարգացման համար և կծառայի համագործակցության խորացմանը մեր գերատեսչությունների միջև»:

Բանակցությւններից հետո նախարարները 2024 թ. պաշտպանության համագործակցության պլան ստորագրեցին երկու երկրների ռազմական գերատեսչությունների միջև: Նույն օրը Պապիկյանը այցելեց Ղազախստանի Հանրապետության Պաշտպանության ազգային համալսարան: Հունվարի 24-ին Հայաստանի պաշտպանության նախարարը այցելեց Շչուչինսկում գտնվող Ղազախստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության Շոկան Ուալիխանովի անվան զինվորական քոլեջ: Այցի արդյունքը դարձավ ղազախական զինվորական քոլեջի և Հայաստանի պաշտպանության նախարարության սերժանտների պատրաստման կենտրոնի համագործակցության զարգացման պայմանավորվածությունը:

Ինչո՞ւ Հայաստանը և Ղազախստանը որոշեցին երկկողմ համագործակցություն ծավալել: Դիտարկենք համատեքստը: Հայաստանը դե ֆակտո սառեցրել է մասնակցությունը ՀԱՊԿ-ին և զրոյացրել է ռազմական համագործակցությունը Ռուսաստանի հետ: Ավելին, փաշինյանականները ցանկանում են հեռացնել ռուսական սահմանապահներին Երևանի «Զվարթնոց» օդանավակայանից: Վերջապես, մեղադրելով Ռուսաստանին Բաքվի ու Անկարայի հետ հակահայկական դավադրության մեջ, փաշինյանականները բացահայտ խոսում են Ադրբեջանի հետ հաշտվելու մտադրւթյան և հայ-թուրքական սահմանը բացելու մասին  (տե՛ս Армения попала в «греческую ловушку»): Առավել հավանական պատասխանն այն է, որ փաշինյանականները ցանկանում են Ղազախստանի օգնությամբ հեշտացնել Հայաստանի և Ռուսաստանի կապերի  խզման գործընթացը: Քանի որ թուրք-ադրբեջանական տանդեմի և Ռուսաստանի միջև Ղազախստանն ընտրում է իր թյուրքական եղբայրներին, ապա այդ դեպքում պաշտոնական Երևանի համագործակցությունն Աստանայի հետ տրամաբանական է թվում: Ընդ որում, հարկ է նկատի ունենալ մի հանգամանք: Ի տարբերություն փաշինյանականների՝ Ղազախստանը ջանում է շատ նուրբ գործել: Իզուր չէր, որ փետրվարի 29-ին Ղազախստանի արտաքին գործերի փոխնախարար Ռոման Վասիլենկոն հայտարարեց՝ Աստանան ՀԱՊԿ-ն լքելու մտադրություն չունի: Չմոռանանք նաև, որ ՀԱՊԿ-ի ներկայիս գլխավոր քարտուղար Իմանգալի Թասմագաբետովը Ղազախստանի ներկայացուցիչն է:

Բայց եթե ինքը Ղազախստանը չի պատրաստվում լքել ՀԱՊԿ-ն, դա չի նշանակում, որ Աստանան չի օգնի Երևանին դա անել: Քանի որ Թուրքիան ու Ադրբեջանը շահագրգռված են Հայաստանի և Ռուսաստանի կապերի խզումով, թյուրքական համերաշխության շրջանակներում Ղազախստանը կարող է օգնել փաշինյանականներին այդ գործընթացում:

Պյոտր Մակեդոնցև

Աղբյուրը՝ EA Daily