Կա՛մ Բաքուն ինքնակամ զբաղված է հրադադարի կոպիտ խախտումով, կա՛մ տվյալ դիվերսիան վկայում է ռուսական խաղաղապահների թուլության և ուկրաինական գործերում ՌԴ-ի զբաղվածության մասին, նշում է պրոֆեսոր Ալեքսանդր Սվարանցը:

Ռուսաստանի հատուկ ռազմական գործողությունը (ՀՌԳ) Ուկրաինայում համընդհանուր արձագանք առաջացրեց համաշխարհային ասպարեզում: Պետությունների նշանակալի մասը, ԱՄՆ-ի ազդեցության տակ, միացավ խիստ հակառուսական պատժամիջոցներին: Եվ ոչ միայն Արևմուտքի երկրները (ՆԱՏՕ և ԵՄ), այլև Միացյալ Նահանգների մյուս արբանյակները (օրինակ՝ Ճապոնիան, Հարավային Կորեան, Ավստրալիան և այլք):

Թուրքիան այդ առումով էապես տարբերվում է իր դաշնակիցներից և ցուցադրում է իրեն բնորոշ ազգային պրագմատիզմի պետական պատմական ավանդույթը՝ ճկուն դիվանագիտությունը և բարձր հաշվենկատությունը:

<…>

Իմ հարցազրույցներից մեկում (մասնավորապես 2020 թ. դեկտեմբերի 23-ի) հարկ եմ համարել քննադատաբար գնահատել ռուսական ЗРК С-400-ի վաճառքը Թուրքիային, քանզի ոչ ոք չէր երաշխավորում, որ հետագայում այն չի կիրառվի հենց Ռուսաստանի դեմ հենց նույն Ուկրաինայում կամ Ղրիմում: Չեմ կարծում, որ իմ այն ժամանակվա խոսքն այսօր մարգարեական է դարձել: Թուրքիան դժվար թե այդքան հեշտ համաձայնի ԱՄՆ-ին, ժամանակը կձգի՝ ռուսական զենիթա-հրթիռային համալիրն օգտագործելով որպես դիվանագիտական գործիք  հենց նույն Ռուսաստանին ճնշելու և «բարեկամ» Պուտինից նոր օգուտներ ստանալու համար: Ես ելնում էի այն իրողությունից, որ Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի շարքային անդամ չէ, համապատասխանաբար՝ զենքը լոլիկ չէ, այլ քաղաքականության միջոց: Հակառակորդին զենք վաճառելը ոչ հեռավոր ապագայում քեզ վրա ավելի թանկ կնստի:

Թուրքիան առայժմ պաշտոնապես որևէ կերպ չի արձագանքել ԱՄՆ-ի առաջարկին՝ կապված ЗРК С-400-ի հետ: Իհարկե, Թուրքիայի ԱԳՆ-ի ներկայացուցիչներից մեկը ռուսական «Իզվեստիային» տված հարցազրույցում բացասական արտահայտվեց (թե թուրքերը չեն համաձայնի ամերիկացիներին): Իհարկե ԱԳՆ-ի ներկայացուցիչը բնավ Թուրքիայի նախագահը չէ, անգամ ԱԳՆ-ի ղեկավարը: Այդուհանդերձ, ըստ իս, Անկարան առայժմ դժվար համաձայնի Վաշինգտոնին, չի փորձի փչացնել հարաբերությունները Մոսկվայի հետ: Ամենայն հավանականությամբ, թուրքերն առհասարակ պաշտոնապես չեն պատասխանի ամերիկացիների առաջարկին:

Միաժամանակ Թուրքիան ուշադիր հետևում է ռուս-ուկրաինական հակամարտության ընթացքին և կախված դրա ելքից (կամ իրադարձությունների բեկումից)՝ վերջնական որոշում կընդունի:

Կարճաժամկետ հեռանկարում Թուրքիան կպահպանի գործընկերությունը Ռուսաստանի հետ և կփորձի հասնել Պուտինի հերթական ըմբռնմանը.

ա) աշխարհաքաղաքական զիջումներ Սիրիայի (Իդլիբի և քրդերի), Ղարաբաղի (հայաթափման), Հայաստանի (վերահսկողություն զանգեզուրյան միջանցքի վրա) և Թուրանի (ռազմավարական մուտք պատմական Թուրքմենստան) հարցում,

բ) տնտեսական արտոնություններ. թուրքական ապրանքների տեսականու ընդլայնում ռուսական շուկաներում՝ պայմանավորված Արևմուտքի պատժամիջոցներով,  թուրքական շուկա մատակարարվող ռուսական գազի գնի իջեցում, Մերսինում «Ակկոյու» ԱԷԿ-ի շինարարության ավարտ, անդրկասպյան գազատարի անցկացում Կասպից ծովի հատակով դեպի Թուրքիա, Թուրքմենստան և Ղազախստան և թուրքական հանգստավայրեր ռուս զբոսաշրջիկների հոսքի մեծացում:

Ուշագրավ է, որ Ղարաբաղի առնչությամբ Թուրքիան արդեն ռուս-ուկրաինական ճգնաժամի պայմաններում Ադրբեջանի ձեռքով, ինքնահռչակ ԼՂՀ-ի Ասկերանի շրջանի Փարուխ գյուղի օրինակով հայ բնակչությանն իր հազարամյակների հայրենիքի սահմաններից դուրս մղելու ակտիվ միջոցներ է ձեռնարկում:  

<…>

Ի՞նչ է հայերին սպառնացող այս իրավիճակը վկայում: Կա՛մ Բաքուն ինքնակամ զբաղված է հրադադարի և 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ համաձայնության կոպիտ խախտումով, որի խիստ կատարումը առկա է ռուսական իշխանությունների բոլոր փաստաթղթերում և ելույթներում, կա՛մ տվյալ դիվերսիան բացատրվում է ռուսական խաղաղապահների թուլությամբ և ուկրաինական գործերում Ռուսաստանի զբաղվածությամբ, կա՛մ Ադրբեջանի այդ հետևողական «գազային դիվերսիան» համաձայնեցված է Թուրքիայի և Ռուսաստանի հետ: Հազիվ թե Իլհամ Ալիևն իր «թղթե բռունցքով» ի վիճակի լիներ «հերոսության հրաշքի» առանց Անկարայի և Մոսկվայի թույլտվության: Բոլոր դեպքերում ակնհայտ է Ռուսաստանի հաստատած հրադադարի ռեժիմի խափանումը, ինչը որևէ կերպ չի մեծացնում Մոսկվայի հեղինակությունը և կարող է տեսանելի ապագայում նրան ղարաբաղյան հակամարտության գոտուց, ասենք հենց Հայաստանից դուրս գալու փաստի առջև կանգնեցնել: Տափակ  միտք է, բայց արդիական. ո՞ւմ են պետք խաղաղապահները Ղարաբաղում, եթե այնտեղ հայեր չեն մնալու:

Այս դեպքում հայերի՝ Ռուսաստանի հետ կապված հույսերը սրընթաց ցրվում են ինչպես վաղորդայնի աղջամուրջը Ղարաբաղի երկնքում: Թուրքիան կստիպի Հայաստանին ստորագրել հաշտության պայմանագիր Ադրբեջանի հետ առանց ռուսների միջնորդության, ինչը ժամանակի հետ կհանգեցնի նաև Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի տարածաշրջանային ներկայության ավարտին: Բնականաբար, Անկարան և Բաքուն չեն ցանկանա նոր ավերիչ պատերազմ Ղարաբաղում, բայց Ադրբեջանը կարող է հրաժարվել 4-7 հազ. քմ-ից մնացած 70 հազ. քմ-ի պահպանման և Հայաստանի միջով Թուրքիայի ու Եվրոպայի հետ կայուն կապի համար:

Միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում Թուրքիան կպահպանի ամուր դաշինքը Արևմուտքի հետ և հակառակորդ կլինի Ռուսաստանին, քանզի նրանք շատ լավ են գիտակցում, որ անկախ Ուկրաինայում ՌԴ ԶՈՒ-ի հատուկ ռազմական գործողության ելքից՝ Ռուսաստանը, 2022 թ. փետրվարի 24-ի համեմատությամբ, կստանա շատ ավելի վատ խաղաղություն խիստ պատժամիջոցների (իսկ ըստ էության՝  տնտեսական պատերազմի) և արտաքին քաղաքական մեկուսացման պայմաններում:

Հարկ է խոստովանել, որ Արևմուտքի կողմից մասշտաբներով ու բովանդակությամբ աննախադեպ պատժամիջոցները պարզապես սահմանափակումներ չեն, այլ իսկական տնտեսական պատերազմ Ռուսաստանի դեմ: Եվ եթե հնարավոր է ենթադրել, որ հատուկ ռազմական գործողության ավարտը սարերի ետևում չէ (համենայն դեպս դրա ժամկետը հավերժ չէ), ապա այսօր դժվար է որոշել, թե երբ Արևմուտքը կհրաժարվի իր պատժամիջոցներից, և կավարտվի արդյոք տնտեսական պատերազմը: Հասկանալի է, որ դրանով ԱՄՆ-ն և նրա գործընկերները դժվար թե կարողանան վախեցնել Ռուսաստանին և ռուս ժողովրդին, քանի որ իր հազարամյա պատմության ընթացքում Ռուսաստանը շատ բան է տեսել և քիչ բան չի վերապրել:

Հույն փիլիսոփա Արիստոտելն ասում էր. «Պատերազմի նպատակը խաղաղությունն է»: Իսկ անգլիացի պատմաբան Բեզիլ Լիդդել Հարթն այդ կապակցությամբ հավելել է. «Պատերազմի նպատակն է պատերազմից հետո հասնել խաղաղության ավելի լավ վիճակի»: Յուրաքանչյուր պատերազմ, բնականաբար, երբևէ ավարտվում է խաղաղությամբ: Ռազմական գործողություններ սկսած կողմն էլ, որպես կանոն, դժգոհ է լինում խաղաղության համակարգից պատերազմի նախօրեին և հույս է ունենում իր հաղթանակի արդյունքներով  հասնել ավելի ընդունելի խաղաղության:  Բայց եթե անգամ Ռուսաստանը կարողանա հասնել հատուկ ռազմական գործողության նպատակներին (այսինքն՝ Ուկրաինայի ապառազմականացմանը, ապանացիֆիկացմանը և դաշնային պետության վերածելուն) կամ դրանց մի մասին (ինչը հավասար է պարտության), ապա բոլոր դեպքերում Արևմուտքը հազիվ թե արագ վերացնի պատժամիջոցները: Տնտեսական պատերազմի վիճակը, հայրենական արդյունաբերության և գյուղատնտեսության անբավարար տեխնոլոգիական զինվածությամբ հանդերձ, Ռուսաստանին սպասված «ավելի լավ խաղաղություն» չի բերի՝ համեմատած 2022 թ. փետրվարի 24-ի իրավիճակի հետ:

Թուրքիան հաշվի է առնում Ռուսաստանի արդի դրության այդ առանձնահատկությունները: Այդպիսին է թուրքական քաղաքականության, հաշվենկատ և պրագմատիկ դիվանագիտության բնույթը, Թուրքիան կարողանում է խուսանավել տարբեր աշխարհաքաղաքական կենտրոնների ուժերի միջև, բարեկամանալ այնքան ժամանակ, ինչքան ձեռնտու է իրեն և պատմական անդունդի եզրից երկու քայլ այս կողմ կանգ առնել: Այդպես էր XX դարի երկու համաշխարհային և «սառը» պատերազմների արդյունքներով, այդպես էլ շարունակվում է XXI դարի առաջին քառորդին ռուս-ուկրաինական աշխարհաքաղաքական ճգնաժամի պայմաններում:

Թուրքիան միշտ էլ ձգտում է քաղաքական և տնտեսական շահաբաժին պոկել կոնֆլիկտային իրավիճակներում, ինչը ևս մեկ անգամ վկայում է թուրքական ղեկավարության գրագիտության մասին: Ռուսաստանի հետ գործընկերությունը Թուրքիան այսօր օգտագործում է հյուսիսային հարևանի կողմից սպառնալիքների նվազեցման համար, վաղը՝ Չինաստանի հետ աշխարհագրական հաղորդակցությունների հաստատման համար և վաղը չէ մյուս օրը՝ «Մեծ Թուրան» նախագծի իրականացման համար:

Ալեքսանդր Սվարանց

Քաղաքագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր

Աղբյուրը՝ ИА Реалист