2010թ. Ռոն Պանհասիի գլխավորած գիտնականների խումբը Հայաստանի Վայոց ձորի մարզում գտել է տրեխ,այն ենթադրաբար 5500 տարվա պատմություն ունի: Այդ ժամանակից սկսած պարբերաբար հիշում եմ տրեխի մասին ինձ հետ կատարվածը:
Տրեխն կամ չարուխը տղամարդու կամ կնոջ կաշվի սրածայր ոտնաման է, հայկական ժողովրդական տարազի բաղկացուցիչ մաս; Այն ժամանակին պատրաստվել է ինչպես անմշակ այնպես էլ մշակված /մազազատված և թթված թանի կամ մոխրաջրի մեջ որոշ ժամանակ պահված/ տավարի միակտոր կաշվից:
Տրեխը եզրագծող կաշվե փոկերի օղակները ծառայում էին մի այլ կաշվեփոկով կամ բրդյա գույնզգույն թելերով տրեխն ոտքին ամրացնելու համար:
Ըստ ավանդության ժամանակին հարսանիքի նախօրյակին հարսի ծնողները տղային նվիրել են կարմիր թելերով տրեխներ: Գործարանային կոշիկների լայն արտադրության արդյունքում տրեխները գործածությունից հանվել են:
Իմ ուսանողական տարիներին Երևանի հրապարակում պատահական հանդիպեցի մի երիտասարդի,ով տրեխներով էր` ճիշտ այնպիսին ինչ գյուղում սայլապան հորեղբայրս էր պատրաստում և օգտագործում:
Գնալով գյուղ խնդրեցի նրան ինձ համար էլ պատրաստել: Նա ծիծաղեց, բայց ես համոզված էի, որ խնդրանքս անպայման կատարելու է: Այդպես էլ եղավ, կոշիկներս տեղավորելով պայուսյակում կարմիր թելերով զարդարված տրեխներով գնացի Երևան: Երևանում հագնում էի միայն հանգստյան օրերին: Այդպիսի մի օր էլ, երբ նստած էի Սունդուկյանի անվան թատրոնի այգում և հիանում էի իմ տրեխներով, նկատեցի որ կողքից մի երիտասարդ ևս ուշադիր նայում է տրեխներիս: Քիչ հետո նա մոտեցավ ինձ, միանգամից առաջարկելով տրեխների դիմաց մոտակա խանութից ինձ համար մի որակյալ կողշիկ գնել: Մի քիչ մտածեցի, բայց համոզվեցի: Նա ինձ համար,Նաիրի, ֆիրմայի արտադրության մի գեղեցիկ կոշիկ գնեց, վճարելով ոչ ավել ոչ պակաս 12 ռուբլի 50 կոպեկ: Ես հագա այն իսկ նա տրեխները ձեռքին խաղացնելով հեռացավ: Տուն հասա ու որոշեցի կոշիկներս պահել նոր ուսումնական տարվա առաջին օրվա համար: Հորեղբորս այդ պատմությունը շատ ուշ ներկայացրի, երբ արդեն աշխատում էի Թումանյանի շրջժողկրթբաժնում: Նա առաջվա պես ծիծաղեց, ճիշտ այնպես ինչպես տրեխների մասին խնդրանքս լսելու պահին: Մի պահ լռեց ու ավելացրեց.
Ժամանակին կասեիր մի զույգ էլ կպատրաստեի:
Կարծո՞ւմ էս տրեխի դիմաց կոշիկ գնողները հերթի էին կանգնած, - եղավ իմ պատասխանը:
Երկուսս էլ կրկին ծիծաղեցինք:
Թող սուրբ լույս իջնի նրա, ծնողներիս ու մեր բոլոր անցվորների Սուրբ շիրիմներին:
Վաղարշակ ՂՈՐԽՄԱԶՅԱՆ
