Հողերի աղակալումը և դա հետևանքով առաջացող էրոզիան լուրջ խնդիր է ողջ աշխարհում։ Աղակալման դեմ պայքարը մեծ մարտահրավեր Է գյուղատնտեսների ու անգամ պետությունների համար։
Եվ ահա, ՀՀ ԳԱԱ «Հայկենսատեխնոլոգիա» ԳԱԿ-ում աղակալած հողերը վերականգնելու և դրանք օգտագործման համար պիտանի դարձնելու, ինչպես նաև ազոտով հարստացնեու տարբերակ են գտել։
Թեմայի մասին «Անկախը» զրուցել է ՀՀ ԳԱԱ «Հայկենսատեխնոլոգիա» ԳԱԿ գիտաշխատող Սեդա Հարությունյանի հետ։
-Տիկին Հարությունյան, խնդրում եմ հանրամատչելի ներկայացրեք, թե ինչ հետազոտություններ եք իրականացրել և ինչ գիտական արդյունք եք արձանագրել։
-Մեր հետազոտությունների նպատակն է իրականացնել Հայաստանի և Արցախի վարելահողերի էրոզիայի կանխարգելումը թիթեռնածաղկավոր բույսերի միջոցով: Մեր խմբի գիտնականների կողմից լաբորատոր և դաշտային փորձարկումների արդյունքում մշակվել է կենսապարարտանյութի` Ռիզոմիքսի լիովին նոր ֆորմուլա, որը լիարժեք կերպով կարող է փոխարինել շուկայում առկա ազոտական պարարտանյութերին և հարստացնել հողը օրգանիկ ազոտով:
Թիթեռնածաղկավոր բույսերը հողի էկոհամակարգերի համար ազոտի ամրագրման հսկայական ներուժ ունեն: Դրանք շատ կարևոր են բնապահպանական և գյուղատնտեսական տեսանկյունից, քանի որ պատասխանատու են մթնոլորտային N2-ից ազոտի հոսքի մեծ մասը ֆիքսված ձևերի փոխակերպման համար, ինչպիսիք են ամոնիակը և օրգանական ազոտը:
Թիթեռնածաղկավոր բույսերը լայն տարածում ունեն մեր տարածաշրջանում, դրանք կարող են լինել խոտաբույսեր, ինչպես օրինակ, կերային խոտաբույսեր կորնգանը, առվույտը, վիկան, աստրագալները, գյուղատնտեսական նշանակություն ունեցող հատիկաընդավոր բույսեր, ինչպես ոսպը, ոլոռը, սիսեռը, լոբին, յուղատու բույսեր` սոյան, գետնանուշը, այնպես էլ թփեր և ծառատեսակներ, ինչպիսիք են ամորֆան, կարագանան, գլիցինիան, ակացիան, միմոզան, սոֆորան և այլն: Այս բույսերն իրենց արմատների վրա ունեն գոյացություններ`սիմբիոտիկ պալարաբակտերիաներով պալարներ, որոնք կարող են մթնոլորտային ազոտը ֆիքսել՝ նպաստելով բույսերի ազոտային սննդառությանը, աճին և կենսագործնեությանը, հատիկի բերքի և սպիտակուցի ավելացմանը։
Թիթեռնածաղկավոր բույսերի սիմբիոտիկ ապարատի արդյունավետությունը կախված է արմատների վրա հանգույցների կամ պալարների քանակից և դրանց ակտիվությունից, որը կարելի է մեծացնել համապատասխան բակտերիալ պատրաստուկներով սերմերի մշակման ճանապարհով: Շատ կարևոր է ակտիվ ազոտֆիքսող պալարաբակտերիաների ընտրությունը:
-Ո՞րն է արձանագրված արդյունքի գիտական նորույթը և կարևորությունը։
-Մեր կողմից առաջարկվող կենսապարարտանյութը հիմնված է երեք տեսակի մանրէների վրա: Այն իր կազմի մեջ ունի սիմբիոտիկ պալարաբակտերիաների տարբեր տեսակներ ընտրված ըստ բույսերի՝ ֆոսֆատ մոբիլիզացնող և հողի ազատ ապրող ազոտֆիքսող մանրէներ, որոնք երկարատև փորձարկումներ են անցել ոչ միայն Հայաստանի այլև Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի տարբեր հողատիպերում: Առաջարկվող կենսապարարտանյութի կազմի մեջ մտնող մանրէները աղադիմացկուն են և կարող են նպաստել նաև սոդակալված հողերում թիթեռնածաղկավոր բույսերի աճին, որոնք տարիների ընթացքում քայքայվելով կարող են մատակարարել հողը ազոտով՝ նպաստելով հողի ստրուկտուրայի բարելավմանը, աղային բաղադրիչի աստիճանական պակասեցմանը և հետագայում այլ մշակաբույսերի ու պտղատու ծառատեսակների աճեցմանը:
-Իսկ ի՞նչ կիրառական պոտենցիալ այն ունի։
- Բացի վերը նշվածից մեր հետազոտության կարևորությունը այն է, որ այս եղանակով, հնարավոր է վերականգնել քիմիական պարարտանյութերի և թունաքիմիկատների երկարատև օգտագործման հետևանքով էրոզացված հողերի օգտակար մանրէների պոպոլյացիան` այսինքն քանակական և տեսակային կազմը` նպաստելով հողերում ընթացող ազոտի, ֆոսֆորի, կալիումի և այլ հանքային տարրերի շրջանառությունը:
- Ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում արձանագրված արդյունքը հանրայնացնելու, ինչպես նաև դրա կիրառականությունն ապահովելու ուղղությամբ։
-Ազոտֆիքսող մանրէների հետազոտությամբ զբաղվող գիտական խումբը համագործակցում է ՀՀ գյուղնախարարության Երկրագործության գիտական կենտրոնի հետ` փորձելով Ռիզոմիքս կենսապարարտանյութի կիրառմամբ հանրայնացնել հատիկաընդեղեն մշակաբույսերի մշակության տեխնոլոգիաները: Համագործակցում ենք նաև տարբեր ֆերմերային տնտեսությունների հետ` նրանց տրամադրելով կենսապարարտանյութի որոշակի քանակներ:
ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտի գիտական խմբերի հետ նաև հետազոտություններ են իրականացվում Հայաստանում ներկայումս տարածված վայրի թիթեռնածաղկավոր բույսերի, դրանց յուրահատուկ պալարաբակտերւաների տեսակների ուսումնասիրության ուղղությամբ:
