Օսլոյի համալսարանի հովանու ներքո գործող միջազգային հետազոտական թիմը արդյունահանել եւ վերլուծել է հայկական «Աղիտու 3» քարանձավի հանքավայրից հանել եւ ուսումնասիրել է ԴՆԹ-ը։
Մոտ 40-ից 25 հազար տարի առաջ քարանձավն օգտագործվել է ուշ պալեոլիթյան շրջանի մարդկանց կողմից՝ որպես ապաստան։ ԴՆԹ-ի մանրամասն անալիզը ցույց է տալիս, որ քարանձավի բնակիչները օգտագործել են բազմաթիվ բույսերի տեսակներ՝ տարբեր նպատակներով, այդ թվում՝ դեղամիջոցների, ներկանյութերի կամ թելերի արտադրության համար, գրել է Phys.org-ը։
Պեղումները իրականացվել են Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի ղեկավարությամբ՝ «Մշակույթի դերը մարդու վաղ ընդլայնման մեջ» (ROCEEH) հետազոտական նախագծի ներքո, որը հիմնված է Թյուբինգենի համալսարանում, Սենկենբերգի գիտահետազոտական ինստիտուտում Ֆրանկֆուրտի բնական Պատմության թանգարանում:
Առաջին հայացքից քարանձավը ոչնչով չի տարբերվում հարավային Հայաստանի բարձրլեռնային շրջանների բազալտե քարանձավներից։ Այնուամենայնիվ, մետր խորություն, 18 մետր լայնություն եւ 6 մետր բարձրություն ունեցող քարանձավը ինչ որ առանձնահատկություն ունի. այն ուշ պալեոլիթյան գտածոներ պարունակող սակավաթիվ վայրերից է Հայաստանի Հանրապետությունում։ Քարանձավների հանքավայրերը տեղեկություններ են բացահայտում 39-ից 24 հազար տարի առաջ մարդկանց բնակավայրերի մասին:
«Քարե արտեֆակտներ, կենդանիների մնացորդներ, ոսկորներ, գործիքներ, պատյանների ուլունքներ եւ հրդեհների փայտածուխ արդեն հայտնաբերվել են քարանձավում», - բացատրել է Տյուբինգենի համալսարանի ROCEEH նախագծի պեղումների գիտական ղեկավար դոկտոր Էնդրյու Կանդելը:
«Թեեւ մենք գիտենք, որ բույսերը հիմնարար դեր են խաղացել նախապատմական մարդկանց կյանքում, բացի որպես սնունդ ծառայելուց: Բույսերի մասերը, ինչպիսիք են սերմերը, տերեւները, պտուղները եւ արմատները, հազվադեպ են պահպանվում, քանի որ դրանք օրգանական են եւ սովորաբար արագ քայքայվում են, ինչը դժվարացնում է դրանց ուսումնասիրությունը», - ասել է մասնագետը:
Որպեսզի շարունակեն տեղեկություններ տրամադրել պալեոլիթի ժամանակաշրջանում բույսերի օգտագործման մասին, հետազոտական թիմը քարանձավների հանքավայրերից արդյունահանել է բույսերի ԴՆԹ: ԴՆԹ-ի անալիզների արդյունքները ցույց են տալիս, որ հանքավայրերը ավելի շատ բուսական գենետիկ նյութ են պարունակել այն ընթացքում, երբ մարդիկ շատ են այցելել քարանձավ:
«Հետեւաբար, մենք հայտնաբերված բույսերի մեծ մասը կապում ենք մարդու գործոնի հետ: Մարդիկ բույսեր էին հավաքում իրենց ամենօրյա գործունեության ընթացքում: Օգտագործելուց հետո բույսերի մնացորդները մնացել են քարանձավում, որտեղ, ի ուրախություն մեզ, նստվածքում պահպանվել է դրանց ԴՆԹ-ն»,- բացատրել է Սենկենբերգի հետազոտական ինստիտուտի ROCEEH նախագծի համահեղինակ դոկտոր Անժելա Բրուխը:
Հետազոտողները կարողացել են բացահայտել ընդհանուր առմամբ 43 բույսեր, որոնցից բոլորը, բացառությամբ հինգի, հարմար են մարդու օգտագործման համար: Որոշ բույսեր ունեն բուժիչ հատկություններ, իսկ մյուսները կարող են օգտագործվել որպես սնունդ, բուրավետ նյութերի հիմք կամ մոծակներին վանող միջոց։ Բույսերի ԴՆԹ-ի հայտնաբերումը, ցույց է տալիս, որ տարածաշրջանի մարդիկ օգտագործում էին բույսերը թելեր պատրաստելու համար:
