Ճակատագիրը` արցախցի
Պատերազմից անցել է երեք տարի: Երեք տարի հետո Արցախը նորից պատերազմի մեջ է. այս անգամ հումանիտար աղետին է դիմակայում: Թշնամին վաթսունմեկ օր է, ինչ շրջափակման մեջ է պահում արցախցիներին:
Կենսական կարևոր պայմանների, դեղորայքի խնդիրներ կան: Բայց դրանք էլ կհաղթահարեն հերոսական արցախցիները, միայն թե խաղաղություն լինի: Սա է յուրաքանչյուր արցախցու նվիրական երազանքը: Վիրավոր Արցախում վիրավոր սրտի վերքերն են բուժում` պայքարելու, հողի զորությամբ ամրանալու կամքով, ապրելու և ապրեցնելու հավատամքով: Ճակատագիրը` արցախցի:
Արցախյան 44-օրյա պատերազմի ժամանակ էր ծնվել մեր պատմության հերոսուհու` Մարտայի առաջնեկը` Արտուրը: Ամուսինը` Մարտինը, մարտադաշտում էր, Մարտան` Երևանում, բայց նրանք կարողացել են հաղթահարել պատերազմի արհավիրքը: Թվում է` դժվարություններն այլևս անցյալում են, բայց երիտասարդ ընտանիքը նոր դժվարությունների միջով պետք է անցներ: Դեռ դեկտեմբերին` բլոկադայի պայմաններում, ծնվել էր Մարտայի փոքր որդին` Ավոն:
Մարտան Մարտունու շրջանի Սոս գյուղից է: Արցախյան 44-օրյա պատերազմից յոթ ամիս առաջ էր ամուսնացել և տեղափոխվել Թաղավարդ: Թաղավարդի իրենց տունը պատերազմի հետևանքով հիմնովին ավերվել է, և միայն այս տարի են պատկան մարմինները սկսել տան վերակառուցման աշխատանքները:
Ավերված տնից ոչ մի բան հնարավոր չէր եղել փրկել, երևի միայն ` երիտասարդ ընտանիքի երազանքները, որոնք պատերազմից հետո, չնայած դժվարություններին, փորձում են կամաց-կամաց իրագործել:
Մարտինը պատերազմից առաջ Հադրութում էքսկավատորով աշխատանքներ էր անում: Նա, որպես կամավոր, մասնակցել էր Հադրութի և Ջաբրայիլի մարտերին, զոհված և վիրավոր տղաներին էր հանել մարտադաշտից, շրջանից տարհանել կանանց և երեխաներին: Թշնամու վերահսկողության տակ անցած Հադրութից նա չի կարողացել հանել իր գյուղատնտեսական տեխնիկան, որով աշխատում և հոգում էր ընտանիքի հոգսերը:
Պատերազմի ժամանակ Մարտան տեղափոխվել էր Երևան: Ամուսինը նրանց մոտ էր վերադարձել միայն նոյեմբերի վերջին: Հենց վերջինս էր որոշել հետ վերադառնալ Արցախ և շարունակել այնտեղ ապրել և արարել:
Բլոկադան հաղթահարում են` դիմանալով
Այժմ Մարտայի ընտանիքը վարձով բնակվում է սահմանային Կարմիր Շուկայում: Արցախի շրջափակման պատճառով շինարարական աշխատանքները դադարել են, և Մարտինն այս պահին հիմնական աշխատանք չունի: Մարտունու շրջանի մեկ այլ գյուղի` Հերհերի համայնքի ղեկավարի գյուղտեխնիկայով գյուղատնտեսական աշխատանքներով է զբաղված:
«Մեր ընտանիքում հիմնականում ոչ ոք չի աշխատում: Միայն երկու անչափահաս երեխաների նպաստն ենք ստանում և ապրում»,- ասում է Մարտան:
Հետո հավելում է` «Յոլա ենք գնում»: Ինչպե՞ս են «յոլա գնում»` բոլորի պես…
«Գյուղում մի բան ստեղծում ենք»,- ասում է նա:
Օգտվում են պետական աջակցության միակ ծրագրից` 40 000-ական դրամից: Ավագ որդին այդ գումարը չի ստանում, քանի որ պատկան մարմինները նրան շահառու չեն ճանաչել: Մարտան ասում է, որ դա պատճառաբանում են քաղաքացիական կացության ակտերի գործակալությունում ուշ գրանցվելու պատճառով: Արցախի Հանրապետության սոցիալական զարգացման և միգրացիայի նախարարություն են դիմել և հետաքրքրվել, թե ինչպե՞ս է ստացվել, որ ծնողների շահառու լինելու պարագայում երեխան շահառու չի ճանաչվել:
«Հազար տեսակ պատճառներ են գտել, անգամ` երեխայի` Երևանում ծնվելու փաստը»,- փոքր-ինչ հուզված ասում է Մարտան:
Հազար տեսակ պատճառներ են մեկնաբանում պատկան մարմինները, բայց ոչ մի հիմնավորում` դրանցից որևէ մեկին:
Արցախի շրջափակման պայմաններում ծնված երկրորդ որդու` Ավոյի տակդիրի վերջին տուփն է բացել մայրը: Թե հետո ինչպես կհաղթահարեն այդ խնդիրը, դեռ չի մտածում, բայց հոգու խորքում մայրական անհանգստությունը զգացնել է տալիս զրույցի ընթացքում:
Մարտայի խոսքով` խանութները կամաց-կամաց սնունդ են ստանում, բայց նորից մտահոգվում է` ավագ որդու` Արթուրի մանկական սնունդն էլ է վերջանում. վերջին տուփը Կարմիր Շուկայի համայնքապետարանն էր տրամադրել:
Մանկապարտեզներում ջեռուցում չկա: Որոշ ժամանակով դադարել են դրանց աշխատանքները, որի պատճառով Արտուրը մանկապարտեզ չի հաճախում:
Երիտասարդ ընտանիքը շատ նպատակներ ուներ պատերազմից առաջ: Թաղավարդի իրենց տան հետ մեծ երազանքներ ունեին: Որոշել էին այն վերանորոգել: Եվ չնայած Մարտան ընդամենը մի քանի ամսվա հարս էր, բայց այդ ընթացքում տունը հարազատ էր դարձել նրան և այն ավերված տեսնելիս մեծ ցավ է ապրում: «Չարաբաստիկ պատերազմը խաթարել է մեր փոքրիկ ընտանիքի անդորրը»,-ասում է նա:
Խնդիրներ շատ կան, բայց չեն հանձնվում: Բլոկադան հաղթահարում են` դիմանալով: Ամենադժվարը պատերազմի արհավիրքը հաղթահարելն էր, երբ նրա հարազատները, այդ թվում` ամուսինը, մարտադաշտում էին:
«Ինչքան կարողանանք, դիմանալու ենք»,- ասում է նա:
Մարտան երազում է գեղեցկության սրահ բացել, որտեղ կաշխատեր որպես վարսահարդար: Հիմա մի քանի հաճախորդ ունի, աշխատում է տնային պայմաններում: Փոքրիկների հետ մի կերպ հասցնում է:
«Ես միայն մի բան եմ ցանկանում մեր վիրավոր Արցախին: Այսօրվանից թող հարատև խաղաղություն լինի, մեր մանուկներն ապրեն խաղաղ երկնքի տակ, թեկուզ` մի քիչ սոված, մի քիչ կոտրված: Մեր զոհված տղաների շիրիմներին էլ խաղաղություն եմ ցանկանում»,- մեր զրույցը հուզված ավարտում է Մարտան:
Հասմիկ Հակոբյան
