«Թուրքիայի հետ ի՞նչ խաղաղության մասին են խոսում Հայաստանի իշխանությունները, երբ այդ երկրների միջև չեն լուծվել առանցքային հարցերը՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը և ղարաբաղյան հարցը»,- զարմանում է ռուս լրագրողը:

Վերջին շրջանում հաճախ կարելի է հանդիպել քաղաքական գործիչների և փորձագետների ինչ-որ հույսեր կամ նույնիսկ վստահություն արտահայտող մտքերի, թե Թուրքիայի և Հայաստանի հարաբերությունները վերելք են ապրում, շուտով երկրները վերստին դիվանագիտական կապեր կհաստատեն, կբացեն սահմանը և այլն: Հասկանալու համար, թե կա արդյոք այդ կարծիքների համար որևէ հիմք կամ ինչ նպատակով են դրանք արվում, հարկ է հիշել այդ երկրների միջև եղած լարվածության հիմնական կետերը: Ինչպես նաև հասկանալ, թե հանգուցալուծման կամ խորացման որ փուլում են դրանք:

Այդպիսի կետերից մեկը, իհարկե, Հայոց ցեղասպանությունն է Օսմանյան կայսրությունում: Խորհրդային մեծ հանրագիտարանի (3-րդ հրատ., 1969 թ.) տվյալներով՝մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը պատմական Հայաստանի տարածքում, որի մի մասն այն ժամանակ պատկանում էր Թուրքիային և կոչվում էր Արևմտյան Հայաստան, ապրում էր 2,5 մլն հայ: 1915-1916 թթ. այդ 2,5 մլն մարդուց 1,5 միլիոնին թուրքական իշխանությունների հրամանով ոչնչացրին, իսկ ավելի քան 600 հազարին բռնի տեղահանեցին: Այդպիսով Արևմտյան Հայաստանի տարածքը մնաց առանց բնիկ հայ բնակչության:

Այժմ արժի բերել մի քանի օրինակ, որոնք արտացոլում են ժամանակակից Թուրքիայի վերաբերմունքն այդ հարցին: Օրինակ՝ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի արձագանքը, երբ թուրքական խորհրդարան «Անկարայի կողմից Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու մասին» օրենքի նախագիծ մտցնելու փորձ արվեց: Նա հայտարարեց. «Մենք (օրենքի նախագիծը) ընկալում ենք որպես վերին աստիճանի բացահայտ դավաճանություն»:

Թուրքիայի ղեկավարն ավելացրեց, որ քրդամետ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության «խորհրդարանի իրավունքի ու բարոյականության նորմերը ոտնահարած» պատգամավոր Կարո Փայլյանի նկատմամբ, որն այդ օրենքի նախագիծը մտցնելու նախաձեռնողն էր, համապատասխան միջոցներ կձեռնարկվեն:

Եվս մի օրինակ. Թուրքիայի գլխավոր դատախազությունը քրեական գործ հարուցեց Ժողովրդա-հանրապետական կուսակցության պատգամավոր Մուստաֆա Թանրըքուլուի նկատմամբ Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության մասին հայտարարության համար: Նրան կասկածում էին «թուրքական հոգևոր արժեքները պղծելու» մեջ:

Այսպիսի շատ օրինակներ կարելի է դեռ բերել, շատ-շատ: Պարզապես հարկ է նշել, որ չնայած աշխարհի տասնյակ երկրներ ճանաչել և դատապարտել են Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանությունը, Թուրքիան այդ փաստը կտրականապես հերքում է և չի պատրաստվում փոխել իր դիրքորոշումը, համենայն դեպս մոտ ապագայում:

Երկրորդ առանցքային կետը ղարաբաղյան հարցն է: Այսօրվա իրադարձությունների համատեքստում Թուրքիայի աջակցությունն Ադրբեջանին այդ հարցում հանրահայտ է: Էրդողանն այդ մասին շատ բաց է խոսում: Թուրքիան աջակցել է Ադրբեջանին և՛ ղարաբաղյան 44-օրյա պատերազմում, և՛ հիմա էլ աջակցություն է հայտնում, երբ Լաչինի միջանցքը փակված է արդեն ավելի քան երկու ամիս, իսկ Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչները մատնվել են ծայրահեղ հումանիտար ճգնաժամի:

Ուրեմն խաղասեղանին ի՞նչ է դրվում, երբ Հայաստանի ԱԳՆ ղեկավար Արարատ Միրզոյանը, որը որոշեց այցելել Թուրքիայի իր գործընկերոջը, ի դեպ, երկրորդ անգամ դիվանագիտական հարաբերությունների բացակայության 30 տարվա մեջ, կամ Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը խոսում են Թուրքիայի հետ հարաբերություններում ինչ-որ առաջխաղացումների և սահմանը բացելու պատրաստակամության մասին: Երբ ուրիշ երկրների ներկայացուցիչները, մասնավորապես՝ ԱՄՆ-ն, գորովանքո՞վ են լցվում, թե ինչպես է Հայաստանը մարդասիրական օգնություն ու փրկարարներ ուղարկում Թուրքիայի երկրաշարժի կապակցությամբ և ցնծում են թշնամի երկրների «հաշտության» կապակցությամբ: Երբ հիացական ձայնարկություննե՞ր են լսվում, թե Հայաստանի և Թուրքիայի սահմանները, որոնք փակ են եղել 30 տարի, հանկարծ բացվել են մարդասիրական օգնության համար, և Թուրքիայի ԱԳՆ ղեկավարը և Թուրքիայի նախագահը երախտագիտությո՞ւն են հայտնում Հայաստանին նրա կարեկցանքի ու օգնության համար:

Ի՞նչ պատկեր է ուրվագծվում, եթե մեկտեղում ենք բոլոր փաստերը: Թուրքիայի հետ այդ ի՞նչ խաղաղության մասին է խոսում Հայաստանի իշխանությունը, ընդ որում, էլ ավելի ոգեշնչված մարդասիրական օգնություն ուղարկելուց հետո:

Այս պահին պատասխանը մակերեսի վրա է. խաղաղությունը կարող է հաստատվել նախ, երբ Հայաստանն այլևս Թուրքիայից չպահանջի Հայոց ցեղասպանության ճանաչում, երկրորդ՝ երբ Հայաստանը հրաժարվի Լեռնային Ղարաբաղից, քանի որ Թուրքիան չի կարող նեղացնել իր եղբորը՝ Ադրբեջանին: Չէ՞ որ Էրդողանը Հայաստանին շնորհակալություն հայտնելուն զուգահեռ շնորհակալ եղավ նաև Ադրբեջանին և ասաց հետևյալը. «Նրանք մեզ հետ էին այս ծանր պահին, ինչպես և մենք էինք մեր եղբայրների կողքին ղարաբաղյան պատերազմում»:

Հավանաբար Հայաստանի որոշակի շրջանակներում դա իրոք ցանկալի  խաղաղություն է: Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը վաղուց է հայտարարել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը «անվտանգությամբ» փոխարինելու պատրաստակամության մասին, թեպետ ռուսական կողմը առաջարկել է ղարաբաղյան հարցի լուծումը  թողնել ապագային:

Բերենք հենց միայն «Կյանքի խոսք» աղանդի հայկական ծառայության հովիվ Գոռ Մեխակյանի խոսքը. «Իմացեք, որ Ղարաբաղը ԱՆԻԾՎԱԾ ՀՈՂ Է… ինչքա՜ն արյուն է թափվել դրա վրա, բայց նա չի հագենում, ԷԼԻ Է ՈՒԶՈՒՄ»:

Բայց մի՞թե Հայաստանի ամբողջ ժողովուրդն է համաձայն հրաժարվել իր պատմությունից և մոռանալ իր եղբայրների զոհողությունը: Թե՞ ընդդիմությունն այնուամենայնիվ կանսա իր ժողովրդի հեղած արյան կանչին և կփոխի Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի այս  ողբերգական պատմության ընթացքը:

Օլգա Կալաշնիկովա

Աղբյուրը՝ ИА Красная Весна