Քաղաքագետ, միջազգայնագետ, էթնոքաղաքական գործընթացների մասնագետ, МГИМО-ի առաջատար գիտաշխատող  Սերգեյ Մարկեդոնովը Փաշինյանի վերջին աղմկահարույց հայտարարության մասին, որը Ռուսաստանի փորձագիտական շրջանակներում գնահատեցին որպես պաշտոնապես Արցախի հանձնում Ադրբեջանին և Հայաստանի կապիտուլյացիայի մեկնարկ, իր տելեգրամյան ալիքում գրում է.

1. 2023 թ. ապրիլի 18-ին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտնվեց լրահոսների առաջին հորիզոնականներում: Հայաստանի կառավարության ղեկավարը հայտարարեց. «Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագիրն իրատեսական կդառնա, եթե երկու երկրները հստակ, առանց երկիմաստությունների և որոգայթների, միմյանց տարածքային ամբողջականությունը ճանաչեն և պարտավորվեն այսօր և երբևէ միմյանց տարածքային պահանջներ չներկայացնել»: Հիշեցնենք, որ ԽՍՀՄ-ի ժամանակ Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզը ՀԽՍՀ-ի կազմում չէր: Հայկական իշխանությունների բոլոր որոշումները Խորհրդային Միության  մայրամուտին ԼՂԻՄ-ի կարգավիճակի վերաբերյալ միութենական իշխանությունը չի ճանաչել (հասկանալի է, Ադր.ԽՍՀ-ն «միացումը» չէր պաշտպանում, ըստ սահմանման):

2. Նորությունը մատուցվում է որպես սենսացիա: Թեպետ արժեր հիշեցնել, որ ճիշտ մի տարի առաջ Հայաստանի վարչապետն իր երկրի Ազգային ժողովում արդեն հայտարարել էր Արցախի հարցով «նշաձողն իջեցնելու» անհրաժեշտության մասին: Նրա այդ ելույթը հանգեցրեց ընդդիմադիրների  ընդվզման բռնկմանը, որը, սակայն, փոշիացավ:  Բայց նման զարգացման պատճառներն առանձին պատմություն են: Այնուհետև՝ 2022 թ. սեպտեմբերյան էսկալացիայից հետո, նա հայտարարեց «ծանր որոշումների» դիմելու մասին «հանուն երկարաժամկետ անվտանգության, կայունության ու խաղաղության երաշխիքի»: Եթե թեկուզ «այդ որոշումն ապահովի 29,8 հազար քկմ տարածքով Հայաստանի (ՀԽՍՀ տարածք) երկարաժամկետ խաղաղությունն ու անվտանգությունը»: Էմանուել Մակրոնի հետ համատեղ ասուլիսում էլ Փաշինյանն արձանագրեց. «Անհրաժեշտ է ձգտել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնագրի ստորագրմանը փոխադարձ սահմանների ճանաչմամբ, որոնք հաստատվել են 1991 թ. դեկտեմբերի 8-ի համաձայնությամբ (Բելովեժյան համաձայնագիր)»: Այնուհետև «Ալմա Աթայի բանաձևն» ամրագրվեց 2022 թ. հոկտեմբերի փարիզյան հանդիպման ժամանակ: Այսպիսով, սկզբունքորեն որևէ նոր բան Փաշինյանը չբացահայտեց:

3. Սակայն որո՞նք են նրբերանգները: Հայաստանի վարչապետը միշտ խոսում է ոչ միայն Ադրբեջանի, այլև Հայաստանի տարածքային ամբողջականության մասին: Իսկ այդ հարցն այնքան էլ պարզ չէ, ինչպես թվում է, եթե նայենք այն պատմություններին, որոնք ժամանակ առ ժամանակ ծագում են Սյունիքում, Գեղարքունիքում, Տավուշում: Միայն Ղարաբաղով չես պրծնի, ինչպես ասում են: Սահմանազատման և սահմանագծման հարցը նույնքան բարդ է, որքան նախկին ԼՂԻՄ-ի կարգավիճակի հարցը: Երևանին միշտ էլ հնարավորություն է մնում մատնանշելու, որ Բաքուն պատրաստ չէ պաշտպանելու Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը ճիշտ և ճիշտ ՀԽՍՀ-ի սահմաններով:

4. Կավելացնեի նաև այն, որ Փաշինյանը, ինչպես հավանաբար ոչ այլ ոք Հայաստանում, կարողանում է փոխել իր դիրքերը: Ում որ հետաքրքիր է, կարող է կարդալ «Քաղաքացիական պայմանագրի» նախընտրական ծրագիրը (2021), որում, օրինակ, այսպիսի կետ կա. «Բանակցային գործընթացում Հայաստանի առաջնահերթություններից է լինելու այն տարածքների դեօկուպացիան, որի վրա ինքնորոշվել է Արցախի ժողովուրդը…»: Ստացվում է, որ մարդիկ քվեարկել են բնավ  էլ ոչ այն բանի համար, ինչ հետագայում հայտարարել է վարչապետը: Դուք կասեք՝ բայց նա փոխել է իր դիրքորոշումը Բաքվի ճնշման տակ: Այո, բայց 2018-2019 թվականներին գալով իշխանության՝ նա հենց «խաղաղության աղավնուց» վերածվեց բազեի (հիշենք նրա նշանավոր փոխաբերությունը՝ «Արցախը Հայաստան է, և վերջ»): Այսինքն՝ վարչապետի ղարաբաղյան գիծը սինուսոիդ է, ոչ թե ուղիղ գիծ:

5. Բայց խնդիրը միայն Փաշինյանը չէ: Սոցհարցումները Հայաստանում արձանագրում են, որ Ղարաբաղի փոխանցման գաղափարը Ադրբեջանի ինքնիշխանությանը հասարակության մեջ լայն տարածում չունի: Մինչդեռ դիրքորոշումը ձևակերպելու և այն հետևողականորեն պնդելու պատրաստակամության միջև ահռելի հեռավորություն կա, ինչն էլ ցույց են տվել 2020-2022 թթ. ընդվզման ալիքները, որոնք առաջանում էին իրար հետևից:

6. Վերջին կետը (հերթականությամբ, ոչ թե կարևորությամբ): Արագացված խաղաղությունը ձեռնտու է Արևմուտքին: Միանգամից վերապահություն անեմ՝ խաղաղությունը ձեռնտու է նաև Մոսկվային, բայց ոչ այն կարգավորման գործընթացից հանելու գնով: Ուստի Ռուսաստանը պնդում է, որ պաշտոնական փաստաթուղթը պետք է պսակի փոխզիջման հասնելու գործընթացը, ոչ թե նախորդի դրան:

Աղբյուրը