Ինչպիսի՞ն է ՀՀ-ում շահագործվող հատուկ նշանակության ջրամբարների վիճակը և ի՞նչ գործողություններ են անհրաժեշտ դրանց հետագա անվտանգ շահագործման համար․ այս հարցերի պատասխանն ունեն ՀՀ ԳԱԱ Ա․ Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի և ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտում։
Ինստիտուտի գիտաշխատող, երկրաբանական գիտությունների թեկնածու Անի Գևորգյանն «Անկախի» հետ զրույցում պատմում է, որ իրենք ճարտարագիտա-երկրաֆիզիկական մեթոդների նոր կիրառմամբ իրականացրել են հատուկ նշանակության առանձին ջրամբարների (Ազատի, Ապարանի, Կառնուտի, Արփի լճի, Սառնաղբյուրի, Սպանդարյանի, Տոլորսի, Տաթևի և այլն) երկրահիդորդինամիկական պայմանների ուսումնասիրություն, վեր են հանել խնդիրները և շահագրգիռ կողմերին խորհուրդներ տվել դրանց հետագա անվտանգ շահագործումն ապահովելու վերաբերյալ։
Ուսումնասիրությունների ընթացքում վերագնահատվել է նաև ջրամբարների պատվարների սեյսմակայունությունը՝ հաշվի առնելով նոր իրավական ակտերը, միջազգային մոտեցումները (ICOLD) և արդի համակարգչային ծրագրերը:
Ուսումնասիրությունների արդյունքում առաջարկվել է խոշոր ջրամբարների տարածքներում իրականացնել երկրաֆիզիկական մշտադիտարկումներ; նկատի ունենալով շահագործվող ջրամաբարների տարածքներում առկա երկրահիդրոդինամիկական պայմանների փոփոխությունները՝ իրականացնել ստուգողական հաշվարկներ պատվարների կայունության և սեյսմակայունության վերագնահատման նպատակով; ՀՀ տարածքի խոշոր գրունտային պատվարների նախագծման փուլում հաշվի առնել դրանց վրա ոչ միայն սահմանային ընդունելի մեկանգամյա սեյսմիկ երկրաշարժի ազդեցության հետևանքները, այլ նաև հնարավոր բազմամյա դինամիկական ծանրաբեռնվածությունները; ուսումնասիրված գրունտային պատվարների համար կառուցել կանխատեսումային մաթեմատիկական մոդելներ՝ որոշելու շահագործվող կառույցի վարքը ներկա պայմաններում և համապատասխանությունը դրանց անվտանգության հայտարարագրի պահանջներին:
«Պետք է նաև նշեմ, որ Արփի լճի ջրամբարի տարածքում իրականացված երկրաֆիզիկական ուսումնասիրությունների արդյունքները ընդգրկված են «Հայգյուղ նախագիծ» ՓԲ-ի կողմից կատարված նախագծային աշխատանքներում։ Տոլորսի, Տաթևի և Սպանդարյանի ջրամբարների տարածքում իրականացված ուսումնասիրությունների արդյունքները ներկայացված են «Հիդրո Սոլյուշեն» ՍՊԸ-ին, որը դրանք ներդրել է ջրամբարների անվտանգ շահագործման իր աշխատանքներում,- ասում է Գևորգյանը։-Այսպիսով, համալիր այս հետազոտություններն ազդակ են պարզելու, որ մեր ջրամբարներն ունեն այնպիսի ծանր խնդիրներ, որոնց համապատասխան մարմինները պետք է ուշադրություն դարձնեն»։
Նշենք, որ հետազոտությունների արդյունքների հիման վրա Անի Գևորգյանը թեկնածուական ատենախոսություն է պաշտպանել։
Անին ավարտել է ԵՊՀ Աշխարհագրության և երկրաբանության ֆակուլտետը։ Ասում է՝ մասնագիտությունը պատահաբար է ընտրել, բայց ուսման ընթացքում հասկացել է, որ ճիշտ տեղում է հայտնվել, քանի որ իր մասնագիտությունը հնարավորություն էր տալիս ստանալ մանկուց իրեն հուզող հարցերի պատասխանները․ օրինակ՝ ինչպես է առաջացել երկրագունդը, ինչ կառուցվածք ունի, ինչ է տեղի ունենում երկրի ընդերքում, հրաբուխները և երկրաշարժերը ինչի արդյունք են և այլն։
«Ուսանողական տարիների ընթացքում ինձ հետաքրքրել է երկրաֆիզիկայի ոլորտը։ Այդ տարիներին իմ դասախոսից առաջարկություն ստացա աշխատել «Սեյսմիկ պաշտպանության տարածքային ծառայություն» ՊՈԱԿ-ում: Դա առաջին քայլն էր, որով սկսվեց իմ գիտական ուղին: Ավարտելով մագիստատուրան՝ որոշեցի իմ ներդրումն ունենալ գիտության ոլորտում և ընդունվեցի ՀՀ ԳԱԱ Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի և ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտ»,- պատմում է նա։
Խոսելով իր մասնագիտության գրավչության մասին՝ Անին նշում է՝ գիտաշխատողը, հետազոտողը շարունակ կատարելագործվում է, նոր հորիզոններ է բացում և նոր հմտություններ ձեռք բերում։ «Իսկ իմ մասնագիտության գրավչությունը նրանում է, որ այն ուսումնասիրում է Երկրի ընդերքը՝ այն աշխարհը, որն անզեն աչքով հնարավոր չէ ուսումնասիրել: Երկրաբան-երկրաֆիզիկոսներն ուսումնասիրում են ընդերքը, ժայռերը, որոնցով այն կազմված է, և այն գործընթացները, որոնցով զարգանում է այն որպես արդի գիտություն: Երկրաֆիզիկական, երկրաբանական, մաթեմատիկական, ՏՏ հետազոտությունների միջոցով կարելի է պատկերացում կազմել երկրի պատմության, կլիմայի փոփոխության, երկրակեղևի կառուցվածքի և նրանում ընթացող պրոցեսների վերաբերյալ»,- ասում է նա:
Անին ընդգծում է՝ թեև այնպես է ստացվել, որ բուհերում քիչ են «Երկրաբանություն» մասնագիտությամբ ուսանողները, սակայն մասնագիտությունը պահանջված է, երկրաբանությունն էլ ունի կիրառության լայն հորիզոն։
«Մեր ոլորտում դու կատարում ես ոչ ստանդարտ աշխատանք։ Մասնագիտության հիմքում վերլուծական և ստեղծագործական աշխարհն է ։ Այն հաճելի աշխատանքի է վերածվում սպորտի սիրահարների, բնության և ստեղծագործ մարդկանց համար»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ երկրաբանի մասնագիտությունն այն սակավաթիվ մասնագիտություններից է, որ համարվում է ռոմանտիկ։ «Բարձրլեռնային պայմաններում, բնության գրկում և դաշերում աշխատանքն իր հաճույքն ու գեղեցկությունը ունի»,- ասում է նա։
Խոսելով գիտութան ոլորտի գրավչության մասին՝ Անին չի մոռանում ընդգծել նաև խնդիրները։ Ասում է՝ օրինակ՝ երկրաֆիզիկայի և սեյսմոլոգիայի ոլորտներում բազամթիվ կարևոր հետազոտություններ են իրականացվում, որոնք հնարավոր է ունենան մեծ ազդեցություն գիտության զարգացման գործում։ Սակայն գիտության առաջընթացին խոչընդոտում են հատկապես լաբարատորիաների սարքավորումների հնությունը, ֆինանսավորման բացակայությունը, ինչպես նաև մասնագետներին ոչ բավարար գնահատելը։
«Գիտության առաջընթացի համար մասնագետներին պետք է համալրել անհրաժեշտ գույքով, տեխնիկաներով, անհրաժեշտ սարքավորումներով և, իհարկե, պատշաճ ֆինանսավորմամբ, որպեսզի երիտասարդները չլքեն գիտությունը»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ կուզենար գիտության ոլորտում վարձատրությունը լիներ բարձր, երիտասարդներն ավելի շատ ներգրավված լինեին գիտությունում և նոր սարքավորումներն ու նոր տեխնոլոգիաներն ավելի մեծ կիրառություն ունենային։
Անդրադառնալով գիտության ոլորտի խնդիրներին և դրանց հնարավոր լուծումներին՝ Անին մատնանշում է կադրերի և ֆինանսական միջոցների պակասը՝ հավելելով, որ դրանք փոխկապակցված են։ «Հաշվի առնելով, որ ներկայում Հայաստանում զարգացել են մեծամասամբ տեսական հետազոտությունները, և դրանց իրականացումը պահանջում է լաբորատոր մշակումներ և կիրառական հետազոտություններ, կարևոր է առաջնահերթ սկսել գիտությունից արդյունաբերություն տեխնոլոգիաների փոխանցման գործընթացը, որը իր մեջ կներգրավի երիտասարդների՝ զարգացնելով սերը դեպի գիտություն, և կնպաստի գիտության զարգացմանը Հայաստանում»,- ասում է նա:
