Դժվար է գտնել այլ ժողովուրդ, որի ուսյալ ներկայացուցիչներն այդպիսի մոլեռանդությամբ ատեն սեփական ժողովրդի խորը անցյալը և այդպիսի հետևողականությամբ ժխտեն այդ նույն անցյալում ստեղծված հոգևոր-մշակութային ժառանգությունը, ինչպես դա դրսևորվում է հայերի ուսյալ շերտի դեպքում:
Այդ մարդկանց համար բացարձակապես խնդիր չէ՝ հին աստվածներին «չաստվածներ» կամ «կուռքեր» անվանելը, նրանց օտարելը, պատեհ-անպատեհ նշելը, թե՝ դրանք հայկական չեն, հայության հետ կապ չունեն...
Այսինքն, ո՞նց էլի:
Ու երբ հարցնում ես, օրինակ, իսկ պարթև Գրիգորիսը՝ արքայասպան Անակի որդին, այդ ի՞նչ խորը կապ է ունեցել հայության հետ, սկսում են «հանաքի տալ», ծաղրական բաներ ասել (երևի իրենց թվում է, թե մենք սարկազմից լավ չենք ու չենք կարող նույն կերպ արձագանքել, մինչդեռ հարցն իրար ծաղրելը կամ միմյանց վրա «բոցեր անելը» չի):
Ինչպե՞ս կարող է ուսյալ մարդը չգիտակցել այն պարզ ճշմարտությունը, որ այս աշխարհում պատմամշակութային ժառանգությունը նրանն է, ով տեր է կանգնում դրան, տիրություն է անում: Եվ հետո. եթե հին աստվածներին «չաստվածներ» եք համարում, ապա վաղը «չարքաներ» կասեք նաև հին արքաներին, չէ՞ որ նրանք, ձեր անհասկանալի պատկերացմամբ՝ կուռքերին էին երկրպագում, մի խոսքով՝ «ճշմարիտ հավատքի» չէին: Դե չէին ֆայմում, որ Միհրից «քոփի-փասթ» արված Քրիստոս էր լինելու և լույսի-գիտության պաշտամունքին փոխարինելու է գալու անվերապահ ու կույր սիրո պաշտամունքը...
Եթե Հիսուսից քրիստոնյա դիրքավորվող մեր ուսյալ հայրենակիցները վատ են զգում Անահիտ անունից ու Անահիտ դիցամորը համարում են հիշատակման արժանի ոչ այլ կերպ, քան «չ» ժխտմամբ, համարում են օտար ու անընդունելի, ապա հոգ չէ՝ շուրջբոլորն այնքա՜ն վերցնել ցանկացողներ կլինեն, առաջին հերթին՝ մեր ազգը ջնջել ցանկացող հորդան: Այն հորդան, որ իրենով է արել մեր երկրի ահռելի մասը, իրենով է արել քաղաքներն ու գյուղերը, իրենով է արել դրանց անվանումները, սարերի ու ձորերի անունները, քրիստոնյաների ու արշավողների ջարդարարություններից հետո մնացած պատմաճարտարապետական բեկորները... Մի հին աստվածուհին ի՞նչ է, որ չտանեն, կասեն դա ոչ թե հայկական, այլ հինավո՜ւրց ալբանական (ծիպը՝ աղվանական աստվածուհի է):
Այ մարդ, կար՞ող է մի օր էլ բռնեն Գռնիում Միհրի վերականգնված տաճարը քարուքանդ անեն: Էն տաճարը, որ նույնիսկ բագինաքանդ ու քրմասպանդ 301-ին չքանդեցին:
Հ.Գ. Գիտեմ, որ որոշ, այդ թվում՝ հարգելի մարդիկ, միգուցե վատ կզգան էս անկեղծ խոսքից: Միգուցե ոմանք կշտապեն պիտակել, թե՝ «ահա՜ն, հայ կռապաշտները, հայ հեթանոսները...»: Գիտեք, ի՞նչ: Ես իմ հարաբերությունների տիրույթն ունեմ Աստծո ու աստվածայինի հետ: Ես էլ, շատերիդ նման, կնքված հայ առաքելական քրիստոնյա եմ: Մաղթում եմ, որ հեթանոսության պահով «բոցեր անող» հայրենակիցներս Հայ Առաքելական եկեղեցու կողքին կանգնած լինեն նվաստիս գոնե կեսի չափով, եթե ավելին չասեմ:
Բայց ես նմանապես ի՛մն եմ համարում ոչ միայն վերջին 1723 թվերին ու այդ ընթացքում ձևավորված պատմամշակութային ժառանգությունը, այլև նախորդած, էսպես ասեմ՝ 6277 տարիներին ձևավորվածը՝ Գեղամա սարերի Վիշապներից ու Լճաշենից մինչև Էթիունի, Բիայլնիլի երկրից մինչև Կամմուխու (Կոմմագենե)...
Ինչո՞ւ պիտի ես հրաժարվեմ նրանից, ինչ ի՛մն է, ինչ իմ ինքնության կարևոր բաղադրիչն է: Ինքս ինձ ո՞նց ուրանամ ու հանուն ինչի՞:
