Ադրբեջանցի սակրավորները ներկայացրել են Ղարաբաղում հայտնաբերված հրթիռների բեկորները: Բաքվում պնդում են, որ համազարկերը հայերն են արձակել Իսկանդերից, ընդ որում՝ ոչ թե արտահանման, այլ այդ համալիրների ներքին ռուսական տարբերակը: Մոսկվան պնդում է, որ հայկական կողմը չի օգտագործել «Իսկանդեր» -ը, մինչդեռ Երևանը լռում է: Եթե հրթիռների բեկորների հայտնաբերումը բեմականացում էր, ապա ո՞ւմ է դա ձեռնտու:
Ադրբեջանի իշխանությունները ուրբաթ օրը Բաքվում ներկայացրել են բեկորները, որոնք իբրև թե ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ընթացքում հայ զինվորականների կողմից արձակված «Իսկանդեր» հրթիռների մաս են: Բաքվի Haqqin.az պորտալի փոխանցմամբ ՝ բեկորները հավաքել են մարտի 15-ին Ադրբեջանի ականազերծման գործակալության (ANAMA) մասնագետները՝ ղարաբաղյան Շուշի քաղաքի տարածքում, որը ադրբեջանական բանակը գրավել էր պատերազմի վերջին փուլում:
«Վերջերս կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվեց, որ սա «Իսկանդեր-Մ» հրթիռ է», - ասել է ԱՆԱՄԱ-ի օպերատիվ շտաբի պետ Իդրիս Իսմայիլովը: Նրա խոսքով ՝ ուսումնասիրության ընթացքում ստուգվել է հրթիռի 9M723 ծածկագրային ինդեքսը: «Ներկայումս նախաքննություն է տարվում պայթյունի վայրում և դրա շուրջ», - Իսմայիլովի խոսքը մեջբերում է «ՌԻԱ Նովոստին»: Երկու պայթեցված հրթիռների լուսանկարները նախատեսված էին հաստատել ԱՆԱՄԱ-ի կողմից չորեքշաբթի օրը արված նմանատիպ զեկույցը:
Նշենք, որ մինչև 500 կմ հրթիռային հեռահարությամբ մոդիֆիկացված Իսկանդեր-Մ-ը, որի մասին Իսմայիլովը նշել է, օգտագործվում է բացառապես ռուս զինվորականների կողմից: Ավելի վաղ հաղորդվել էր, որ հայկական բանակն իր տրամադրության տակ ունի «Իսկանդեր-Է» պարզեցված արտահանման փոփոխությամբ համալիրներ` որոնք ունեն մինչև 280 կմ հրթիռային հեռահարություն: Ենթադրվում էր, որ հենց «Իսկանդեր-Է» -ն է ներկայացվել Հայաստանի Անկախության օրվա առթիվ 2016 թ. շքահանդեսին:
Արդյո՞ք այդ զենքերը օգտագործվել են ղարաբաղյան երկրորդ հակամարտության ընթացքում, բաց հարց է: Ադրբեջանական մամուլը շեշտում է, որ ոչ միայն ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը (որը տխրահռչակ հարցազրույցում ասել էր ռուսական զենքի ցածր որակի մասին), այլ նաև ՀՀ նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանը և ՀՀ պաշտպանության նախարարության նախկին գլխավոր ռազմական տեսուչ Մովսես Հակոբյանը, հայտարարել են Իսկանդեր օգտագործելու մասին:
Ադրբեջանական կողմի ներկայիս հայտարարություններից հետո Երևանը նախընտրեց խուսափել մեկնաբանություններից: Դավիթ Տոնոյանը, որը Հայաստանի պաշտպանության նախարար էր մինչև 2020 թ. Նոյեմբեր, ուրբաթ օրը հրաժարվեց ասել, թե հայկական կողմը Ղարաբաղում պատերազմի ընթացքում օգտագործել է Իսկանդեր թե՝ ոչ: «Ես չեմ պատրաստվում բացահայտել պետական գաղտնիքները», - Sputnik Արմենիա գործակալության փոխանցմամբ ՝ ասել է ռազմական գերատեսչության նախկին ղեկավարը:
Հատկանշական է նաև, որ եթե այժմ Բաքուն պնդում է հայերի կողմից Իսկանդերի օգտագործումը որպես եղելություն, ապա դեռ փետրվարին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հակառակն էր ասում՝ Պատերազմի ընթացքում այդ զենքի օգտագործում չի արձանագրվել:
Մոսկվան, ինչպես նախկինում, հերքում է հայկական կողմից Իսկանդերի օգտագործումը: Մեկնաբանելով հակամարտության գոտում հրթիռային բեկորներ հայտնաբերելու մասին Բաքվի ընթացիկ հաղորդագրությունները ՝ ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը շեշտել է, որ «Իսկանդեր» համալիրները չեն օգտագործվել Լեռնային Ղարաբաղում իրավիճակի սրման ժամանակ: Դրանից առաջ նման բացատրություններ էր տվել նաև Ռուսաստանի գլխավոր շտաբը:
Նկատենք, որ «Իսկանդեր» -ի օգտագործման մեջ հայկական կողմին ուղղված մեղադրանքները հայտնվեցին Վլադիմիր Պուտինի ՝ Փաշինյանի հետ հանդիպման նախօրեին: Հիշեցնենք, որ Ռուսաստանի նախագահի և Հայաստանի վարչապետի հանդիպումը նախատեսված է ապրիլի 7-ին:
Հայկական բլոգոսֆերայում արդեն հայտնվել են վարկածներ այն մասին, թե ինչպես Բաքուն կարող էր Շուշիում հրթիռների բեկորների հայտնաբերում իրականացնել: «Օրինակ, Թուրքիայի միջոցով Սիրիայում իր վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներից, որտեղ օգտագործվել է Իսկանդերը, տեղափոխման հնարավորություն կա: Համենայն դեպս, սա հարված է Ռուսաստանի Դաշնության պաշտպանության դեպարտամենտի իմիջին, որը պնդում է, որ Հայաստանը չի օգտագործել այս զինատեսակը», - նշել են G.N. տելեգրամի ալիքի հեղինակները:
Ռուս փորձագետների կարծիքները, թե արդյո՞ք հնարավոր էր այդպիսի հզոր զենքի կիրառում, բաժանվել են:
«Հրթիռի ստանդարտ պայթյունի ժամանակ պայթում է Իսկանդերի մեջտեղում գտնվող մարտագլխիկը և պայթում օդում ՝ բեկորային հարված հասցնելով հակառակորդին այդ տարածքում: Հրթիռի հետևի հատվածը մի կողմ է նետվում, ուստի այն կարելի է գտնել և նույնականացնել », - VZGLYAD թերթին ասաց ռազմական փորձագետ Պավել Ֆելգենհաուերը:
Այսպես 2008-ին Վրաստանի Գորի քաղաքում հայտնաբերվեց Իսկանդերի առաջին կիրառման ապացույցները, փորձագետը հիշեց, որ բացի այդ, հրթիռի հետևի մասերի բեկորներ հայտնաբերվել են նաև Չեչնիայում ահաբեկչական կազմավորումների հետ պատերազմի ընթացքում: «Միևնույն ժամանակ, ոչ ոք երբևէ պաշտոնապես չի հայտարարել, թե որ տեսակի «ներքին» կամ արտահանման համար նախատեսված Իսկանդեր է առաքվել Հայաստան: Ենթադրվում էր, որ դա «Իսկանդեր-Է» -ն է, քանի որ «Իսկանդեր-Մ» -ը տրամադրելը կլինի 300 կիլոմետրից ավելի հեռահարության բալիստիկ հրթիռներ չարտահանելու միջազգային պարտավորությունների խախտում», - ասել է փորձագետը:
Ֆելգենհաուերը չի բացառում, որ Հայաստանը կարող էր ավելի արդիական ու հեռահար հրթիռներ ստանալ առանց ավելորդ հրապարակայնության: «Ամեն դեպքում, դրանք չէին կարող լրջորեն ազդել պատերազմի ընթացքի վրա: Ավելին, ադրբեջանցիները օգտագործում էին նաև բալիստիկ հրթիռներ ՝ միայն իսրայելական արտադրության», - ասել է վերլուծաբանը:
Ի տարբերություն նրա՝ «Հայրենիքի զինանոց» ամսագրի խմբագիր Ալեքսեյ Լեոնկովը կարծում է, որ ամենայն հավանականությամբ խոսքը ոչ թե ռուսական հրթիռների բեկորների իրական հայտնաբերման, այլ բեմադրության մասին է: «Շատերը հետաքրքրված են Ռուսաստանի դեմ սադրանքով, և ապատեղեկատվություն կազմակերպելը նրանց համար խնդիր չէ», - ասել է ռազմական փորձագետը:
«Լուսանկարներում ցուցադրված բեկորներն իսկապես պատկանում են Իսկանդերին: Անվան ցուցանակի գծանշումները նույնպես «Իսկանդերի» են, բայց լանդշաֆտի այն նկարները, որտեղ իբրև թե պայթել են հրթիռները խիստ կասկածելի է», - պարզաբանել է փորձագետը:
Տեղեկատվությունը, որ լուսանկարում նշված համարը համապատասխանում է Իսկանդերներին, որոնք օգտագործվում են ռուսական բանակի կողմից և չեն արտահանվում, կարող է հաստատվել կամ հերքվել միայն Ռուսաստանի Պաշտպանության նախարարությունից, ընդգծել է Լեոնկովը:
Փորձագետը հիշեցնում է, որ «Իսկանդեր-Մ» -ները օգտագործվել են Սիրիայում, այդ թվում` Իդլիբ նահանգում, զինյալների խմբավորումները վերացնելու համար:
«Թուրքերը կարող էին վերցնել այդ բեկորները այնտեղ, հանձնել Ադրբեջանին` Ղարաբաղ բերելու և տեղում ֆոտոսեսիա կազմակերպելու համար»,- կարծում է փորձագետը:
«Հրապարակված լուսանկարները ցույց են տալիս հրթիռի կասետային մասը, իսկ դրա կողքին կա մի մեծ խառնարան, իբրև առաջացած դրա հարվածից: Բայց կասետային մասը չի կարող առաջացնել այնպիսի խառնարան: Մեկը մյուսի հետ չի «բռնում», - կարծում է Լեոնկովը ՝ հավելելով, որ հենց Սիրիայում են օգտագործվել «կասետներ», և դրանց մասերը հնարավոր էր վերցնել: «Երբ Իսկանդերի բարձր պայթուցիկ մասնատման միավորը պայթում է, որպես կանոն, բացի մանր բեկորներից, այլ բան չի մնում», - ավելացնում է նա:
Բեկորները, որոնք հանկարծակի հայտնվեցին «ձյան տակից», նպատակ ունեն հաստատելու Փաշինյանի աղմկահարույց հայտարարությունը, որ հայկական բանակը կրակել է Իսկանդերից, և դրանք, իբր, անորակ են:
Փորձագետի կարծիքով, սադրանքի նպատակը կարող է լինել արեւմտյան ուժերի օգնությունը Փաշինյանին, որը շուտով ստիպված կլինի անցնել արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների միջով: «Փաշինյանի հեղինակությունը մեծապես ընկել է ոչ միայն պարտված պատերազմի, այլև Հայաստանի կողմից «Իսկանդեր» հրթիռների օգտագործման մասին անգրագետ հայտարարությունների պատճառով, որոնք, ըստ նրա, պայթել են միայն 10% -ով: Փաշինյանին ծաղրուծանակի ենթարկեցին ու մեղադրեցին ֆանտազիաների գիրկն ընկնելու մեջ: Եվ ահա, տեսեք, ադրբեջանցի սակրավորները «Իսկանդեր» -ի բեկորներ են գտել: Ստացվում է, որ Փաշինյանը ճի՞շտ էր ասում» - բացատրում է Լեոնկովը:
Նրա կարծիքով, ոչ միայն Թուրքիան և Ադրբեջանը, այլ նաև ԱՄՆ-ն և Մեծ Բրիտանիան, որոնք «աշխատում են Մոսկվային դուրս մղել Անդրկովկասից», կարող են շահագրգռված լինել սադրանքի մեջ. «Լրացուցիչ նպատակը Ռուսաստանի ՊՆ-ի «ստի» մերկացումն է՝ միաժամանակ փորձելով վարկաբեկել մեր զենքը»:
Ավելի վաղ Պետդումայի պրոֆիլային կոմիտեն կասկածներ էր հայտնել «Իսկանդեր» -ի օգտագործման վերաբերյալ Ադրբեջանի իշխանությունների վարկածի վերաբերյալ: Պաշտպանության կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալ Ալեքսանդր Շերինն այս հրթիռներն անվանել է «այնքան հզոր զենք, որ չկա ռազմավարական և մարտավարական նպատակահարմարություն այն օգտագործել այս տեսակի հակամարտության համար»: «Նույնիսկ եթե « Իսկանդերն» օգտագործվեր, դա դժվար թե աննկատ մնար», - հայտնել է խորհրդարանականն «ՎԶԳԼՅԱԴ» թերթին: Նրա կարծիքով, Բաքուն փորձում է խաղալ Փաշինյանի հետ, որը փետրվարին բողոքեշլ էր իբր թերի ռուսական «Իսկանդերներից»:
