Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտնել է, որ Երևանը «Թուրքիայից տարածաշրջանում խաղաղության հաստատման դրական ազդակներ է ստացել»: Նրա խոսքով, «մենք կգնահատենք այդ ազդակները, մենք դրական ազդակներին կպատասխանենք դրական ազդակներով»:
Բայց եթե հետևողական լինենք ժամանակագրորեն, ապա համապատասխան ազդանշանն առաջինը Անկարա է ուղարկել Փաշինյանը, երբ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների նորմալացման անհրաժեշտության թեզը նշված էր արատահերթ ընտրությունների արդյունքում ձևավորված հայկական կառավարության ծրագրում: Բայց այդ միտումը Երևանի քաղաքականության մեջ վաղուց է նկատվել: Հիշենք, թե ինչպես էր դեռ այս տարվա գարնանը Հայաստանի անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը խոսում այն մասին, որ «Երևանը պետք է ուղղումներ մտցնի Թուրքիայի նկատմամբ մոտեցումներում»: Նա նշել է նաև, որ «միանշանակ պնդել, որ Թուրքիայի կողմից որևէ սպառնալիք չկա, ճիշտ չէր լինի, բայց ընդհանուր գործընթացները տարածաշրջանում նաև ուրիշ հնարավորություններ են բացում»: Իհարկե, այն ժամանակ Հայաստանի ԱԳՆ-ն հերքեց Թուրքիայի հետ որևէ բանակցության առկայությունը: Բայց այսօր, պետք է ենթադրել, որ «Անկարայի հետ հարաբերությունների գործնական ուղղումների» ժամանակը եկել է:
Թուրքիան այս անգամ արձագանքեց: Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը արտասահմանյան դեսպանների հետ զրույցում հայտարարեց, որ «Հարավային Կովկասի տարծաշրջանում երկարաժամկետ խաղաղության պայմաններ են ստեղծվել», և «այդ պայմաններն առաջացել են Լեռնային Ղարաբաղի օկուպացիայի ավարտից հետո»: Նրա խոսքով՝ «եթե Հայաստանն օգտվի այդ հնարավորությունից, ապա մենք էլ անհրաժեշտ քայլեր կձեռնարկենք»: Ճիշտ է, առայժմ պարզ չէ, թե ինչ որոշակի քայլերի մասին են խոսում կողմերը, բայց, ըստ ամենայնի, նրանք պատրաստվում են նախ և առաջ վերականգնել դիվանագիտական հարաբերությունները: Անկարան առաջնորդվում է միանգամայն ստույգ աշխարհաքաղաքական հաշվարկներով: Նա հասկանում է, որ առանց Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման հնարավոր չի լինի հասնել 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի խաղաղ համաձայնության կետերի իրականացմանը, որոնք նախատեսում են հաղորդակցության միջանցքների ապաշրջափակում տարածաշրջանում, մասնավորապես այսպես կոչված Զանգեզուրյան միջանցքի, որը կապում է արևմտյան Ադրբեջանը Նախիջևանի և Թուրքիայի հետ: Ընդ որում, Թուրքիան առարկայորեն ամրապնդում է իր ազդեցությունը Անդրկովկասում, ինչն առայժմ բավարար չի համարում: Բացի այդ, Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը Անկարայում դիտվում է նաև ներքաղաքական ժողովրդավարացման գործընթացներին համընթաց, իր տարածքում ապրող քուրդ (և ոչ միայն քրդական ծագումով) քաղաքացիների հետ պատմական հանրային համերաշխության հասնելու համատեքստում: Թուրքիան ցանկանում է ամրանալ այդ ուղղությամբ:
Վերջապես, կարելի է ենթադրել նաև Անկարայի՝ Եվրասիական տնտեսական միության հետ համագործակցությունն ակտիվացնելու ցանկությունը, որի լիիրավ անդամ է Հայաստանը: Ինչ վերաբերում է Երևանին, ապա հասկանալի է նրա՝ տարածաշրջանային մեկուսացումից դուրս պրծնելու և Մերձավոր Արևելքի կողմն ազատ թեքվելու ցանկությունը: Մյուս կողմից, Անկարայի հետ հարաբերությունները Բաքվի վերահսկողությունից հանելու ձգտում կա: Շատ փորձագետների կարծիքով՝ Փաշինյանի՝ «թուրքական խաղաթուղթն» օգտագործելու ձգտումը պայմանավորված է հայ-թուրքական հարաբերությունները ԱՄՆ-ի և Արևմուտքի հետ Թուրքիայի հարաբերությունների համատեքստ մտցնելու մտադրությամբ, որտեղ, ինչպես գրում է թուրքական Milli Gazete պարբերականը, «ուժեղ է հայկական սփյուռքի ազդեցությունը»: Ըստ այդ պարբերականի գնահատականի՝ «շարժվելով ամերիկյան առանցքի կողմը՝ Երևանը կարող է մոտ ժամանակներս հնչեցնել ԵՄ-ի և ՆԱՏՕ-ի անդամության առաջարկությունը»: Համապատասխանում են նման դատողությունները ճշմարտությանը, թե ոչ, այլ հարց է: Փաստ է դառնում այն, որ Անկարան երևանյան իրադարձություններն ընկալում է դատողությունների և աշխարհաքաղաքական իրավիճակի իր գնահատականի համատեքստում:
Տարածաշրջանային տեսանկյունից Երևանը ներկայանում է որպես Ռուսաստանի ռազմավարական դաշնակից, ՀԱՊԿ և ԵԱՏՄ անդամ: Միաժամանակ նա համագործակցում է ՆԱՏՕ-ի և ԵՄ-ի հետ: Ստեղծված ստատուս քվոն սովորական է դարձել Թուրքիայի համար, որը Հայաստանի նկատմամբ կաշկանդված էր Ադրբեջանով Ղարաբաղյան կոնֆլիկտի պատճառով: Այժմ՝ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, իրավիճակը փոխվել է: Ինչպես կարծում է թուրք քաղաքական գործիչ, ընդդիմադիր Հանրապետական ժողովրդական կուսակցության անդամ, Ստամբուլի հայերով բնակեցված Շիշլիի շրջանի նախագահ Մուստաֆա Սարիգուլը, «Թուրքիան հայտնվում է ԱՄՆ-ի միջոցով արևմտյան հայկական սփյուռքի անմիջական ազդեցության գոտում, և բնավ էլ հավանական չէ, որ նրան կհաջողվի գործել այդ ուղղությամբ ադրբեջանական սցենարով»: Այժմ Հայաստանի դրությունը, նախ, գնահատվել է Թուրքիայի կողմից լայն աշխարհաքաղաքական «Կովկաս և Մերձավոր Արևելք» համատեքստում, երկրորդ՝ Անկարայի «խելամիտ մոտեցում ցուցաբերելու» ուղերձը Երևանին չի կապվում արդեն ղարաբաղյան կոնֆլիկտի կարգավորման հետ, ինչը, շատ փորձագետների գնահատմամբ, ընկալվում է որպես «Անկարայի նոր հետաքրքիր արձագանք»:
Իսկ հետո՞: Եթե Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի՝ երկու երկրների հարաբերությունների կարգավորման մասին խոսքերին հետևեն որոշակի գործեր, ապա մոտ ժամանակներս հարկ է սպասել փոխազդեցության մեխանիզմների երևան գալուն «երկու երկրների միջև բնականոն հարաբերությունների հաստատման նպատակով փոխադարձ վստահության մթնոլորտի ձևավորման համար»: Բայց որոշակի այս պահին խնդիրն այն է, որ դեռևս պարզ չէ, թե ինչ ձևաչափով կընթանան բանակցությունները, ինչ հաջորդականությամբ և ինչ հարցերի շուրջ: Որովհետև տարածաշրջանային կայունություն հաստատելու համար, առանց հիշատակելու ռազմավարությունների որոշակի համալիր, որոնք կարող են հանգեցնել կարգավորման, նույնն է, թե նկարես ջրի վրա: Առայժմ Փաշինյանի և Էրդողանի հռետորաբանությունը կշիռ չունի:
Ստանիսլավ Տարասով
Աղբյուրը՝ REGNUM
