Երկու կողմն էլ հայտարարել են, որ պատրաստ են նստելու բանակցությունների սեղանի շուրջը, այդուհանդերձ առաջադրել են միմյանց համար անընդունելի նախնական պայմաններ,- կարծում է հոդվածի հեղինակ Ջոշուա Կուչերան:
Մի քանի ամիս է, ինչ ադրբեջանական պաշտոնական անձինք խոսում են Հայաստանի հետ համապարփակ խաղաղ համաձայնության անհրաժեշտության մասին, որպեսզի վերջապես վերջ դրվի արդեն մի քանի տասնամյակ տևող կոնֆիկտին: «Եթե մենք Հայաստանի հետ չունենք խաղաղության համաձայնություն, կնշանակի չկա խաղաղություն»,- հայտարարեց հունիսին նախագահ Իլհամ Ալիևը: Վերջին ժամանակներս Հայաստանը նույնպես սկսել է համանման առաջարկություններ անել: Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը բազմիցս է հայտարարել, որ «բանակցային գործընթացը պետք է վերականգնվի ողջ ծավալով»:
Այդուհանդերձ քիչ հավանականություն է, որ երկու երկրների առաջնորդները կնստեն բանակցությունների սեղանի շուրջը:
Չնայած այն հանգամանքին, որ անցած տարվա պատերազմը կտրուկ փոխեց կոնֆլիկտի շարժընթացը, 1980-ականներից ի վեր երկու կողմերի բաժանած հիմնարար հարցը՝ հայերով բնակեցված Լեռնային Ղարաբաղը, մնում է նույնը:
Թեև հայկական կողմը փաստացի հրաժարվել է Լեռնային Ղարաբաղին հարող այն յոթ ադրբեջանական շրջանների հավակնությունից (խորհրդային ժամանակների ԼՂԻՄ սահմաններով), որոնք մինչ այս գրավել էր, շարունակում է պահանջել, որ բուն Ղարաբաղը մնա հայկական հսկողության տակ, ներառյալ այն տարածքները, որոնց վրա Ադրբեջանը վերականգնել է հսկողությունը, օրինակ՝ Շուշին և Հադրութը:
Մինչդեռ Ադրբեջանը հայտարարել է, որ այլևս չի քննարկելու անգամ Ադրբեջանի ներսում հայերի ինքնավարության հարցը, չասենք արդեն հայկական ինքնիշխանության մասին Ղարաբաղում:
Երկու կողմն էլ ներկայացրել են իրենց դիրքորոշումը որպես պարտադիր պայման, որոնցով պատրաստ չեն գնալու զիջումների, ինչը իրական բանակցություններ սկսելու հեռանկարը բավական մշուշոտ է դարձնում:
«Սա է յուրաքանչյուր միջնորդի դժվարությունը. կողմերը, ըստ ամենայնի, զբաղեցրել են բացարձակապես փոխբացառող դիրքեր և բացարձակապես հակադիր խոսակցություններ են վարում,- ասել է Eurasianet.org-ին անանուն մնալու պայմանով մի բարձրաստիճան դիվանագետ, որը ծանոթ է բանակցություններին:- Եվ մենք պետք է որևէ ելք գտնենք: Այդպիսին է ներկայիս իրականությունը: Կողմերից ոչ մեկին հնարավոր չի լինի ստիպել, որ փոխի իր դիրքորոշումը»:
Քառասունչորսօրյա պատերազմն անցած տարի ավարտվեց հրադադարի հայտարարությամբ՝ պատրաստված Ռուսաստանի միջնորդությամբ: Փաստաթղթով նախատեսվում էր նշանակալի տարածքների վերադարձ Ադրբեջանին, տրանսպորտային միջանցքների ապաշրջափակում երկու երկրների միջև և ռուսական խաղաղապահ ուժերի ներգրավում նոր կարգերը պահպանելու համար: Բայց կոնֆլիկտի վերջնական կարգավորման համար պահանջվում է համապարփակ խաղաղության համաձայնություն:
Մինչև անցած տարվա պատերազմը բանակցությունները վարում էր ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը Ֆրանսիայի, ՌԴ-ի և ԱՄՆ-ի նախագահությամբ: Բայց պատերազմի հետևանքով այդ մարմինը մղվեց երկրորդ պլան, իսկ գերիշխող դիրքը, որպես միջնորդ, զբաղեցրեց Ռուսաստանը:
ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինն անցած տարվա հրադադարի համաձայնության ստորագրողներից մեկն էր: Բացի այդ, համաձայնության գործնական իրականացման հարցերով, մասնավորապես տարածաշրջանում տրանսպորտային հաղորդակցության վերականգնմամբ զբաղվում է եռակողմ հանձնաժողովը՝ կազմված Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի փոխվարչապետներով: (Գարնանը հանձնաժողովը դադարեցրել է գործունեությունը մեծացած լարվածության պատճառով, բայց օգոստոսի 17-ին վերականգնել է աշխատանքը՝ հանդիպումն անցկացնելով Մոսկվայում:)
Սակայն Մինսկի խմբի համանախագահները շարունակում են առաջարկել իրենց ծառայություններն առավել առարկայական երկխոսություն կազմակերպելու համար, և Հայաստանի պաշտոնատար անձանց վերջին հայտարարություններն էլ ընդգծում են այն դերը, որ, ինչպես հույս ունեն, խումբը կարող է խաղալ հնարավոր բանակցություններում:
«Ներկա փուլում խաղաղության պայմանագրի ոչ մի բանակցություն չի վարվում, եթե նման բանակցություններ երբևէ սկսվեն, ապա դրանց պարտադիր մաս պետք է կազմի Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի արդեն իսկ ամրագրված սկզբունքների հիման վրա»,- ասել է վերջերս Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար նշանակված Արարատ Միրզոյանը Մոսկվայում օգոստոսի 31-ին ՌԴ ԱԳՆ ղեկավար Սերգեյ Լավրովի հետ ունեցած ամլո ասուլիսի ժամանակ:
Դա ցույց է տալիս, որ Հայաստանը և մասնավորապես Փաշինյանի կառավարությունը փոխել է նախկին դիրքորոշումները: Նախկինում Մինսկի խմբի հիմնարար սկզբունքները՝ հայտնի որպես Մադրիդյան սկզբունքներ, քաղաքականապես թունավոր էին հայկական պետական գործիչների համար: Բայց այդպես էր մինչև այն ժամանակ, երբ այդ սկզբունքների անընդունելի կետը՝ Ղարաբաղի շուրջ գրավված տարածքների վերադարձն Ադրբեջանին, կորցրեց արդիականությունը անցած տարվա պատերազմում Ադրբեջանի հաղթանակի հետևանքով:
Հենց այդ հետպատերազմյան շրջանում Ադրբեջանը արհամաւրհանքի արժանացրեց Մինսկի խմբին՝ հայտարարելով, որ այդ կառույցն անպտուղ է, 30 տարի աշխատելով՝ միջազգային միջնորդներն այդպես էլ չկարողացան կարգավորել կոնֆլիկտը: Բայց և Բաքուն չի ճշտել, թե ում է ուզում որպես միջնորդ տեսնել և առհասարակ պե՞տք է իրեն միջնորդ:
Բաքվի ADA համալսրանի պրոռեկտոր Ֆարիզ Իսմայիլզադեի կարծիքով՝ «տվյալ պահին» Բաքվի համար նախընտրելի միջնորդը Ռուսաստանն է: Խոչընդոտ է Ֆրանսիան, որը տվյալ կոնֆլիկտի շրջանակներում առավել հայամետ դիրք է գրավում, հավելել է Իսմայիլզադեն: «Բայց եթե Ֆրանսիան փափկի և կենտրոնանա Ադրբեջանում հայերի ինտեգրացման հարցի վրա, ոչ թե կարգավիճակի հարցի, այդ դեպքում Մինսկի խումբը կարող է վերադառնալ»,- ասել է Eurasianet.org-ին Իսմայիլզադեն:
Թեպետ Ադրբեջանը պնդում է այն դիրքրքշումը, որ ղարաբաղյան հայերի կարգավիճակի հարցն արդեն լուծված է, նրանք Ադրբեջանի քաղաքացի են, ինչպես մյուսները, և մնում է սոսկ ինտեգրել նրանց, այդ տեսլականը հակասում է փաստացի իրավիճակին: Ղարաբաղում տեղակայված են 2000 ռուսական խաղաղապահներ, և դե ֆակտո այն շարունակում է գտնվել ինքնահռչակ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կառավարման ներքո:
«Տեղում իրականությունն այնպիսին է, որ Ադրբեջանն այժմ չի վերահսկում այդ տարածքը. այն վերահսկում են ռուսական զորքերը,- ասել է դիվանագետը:- Այնքան ժամանակ, քանի դեռ Ադրբեջանը չի ստանա ֆիզիկական հսկողությունը այդ տարածքի և դրա բնակչության վրա, խնդիրը մնում է, որը անհրաժեշտ է լուծել»:
Ըստ հրադադարի համաձայնության՝ ռուսական խաղաղապահները պետք է Ղարաբաղում մնան մինչև 2025 թվականը՝ երկարաձգման հեռանկարով, բայց միայն երկու կողմերի համաձայնությամբ: Ադրբեջանն ակնհայտորեն շահագրգռված է, որպեսզի վետո դնի այնտեղ ռուսական զորքերի գտնվելու ժամկետի երկարաձգման վրա, քանի որ դա լիովին կարձակի իր ձեռքերը, որպեսզի տարածքը վերցնի իր հսկողության տակ:
Բայց դիվանագետը նաև հավելեց, որ ռուսները դժվար թե գնան, եթե վստահ չլինեն, որ ղարաբաղյան հայերի համար անվտանգության և ազգային ինքնության սպառնալիքներ չկան:
«Թե ինչ կլինի հնգամյա մանդատի սպառվելուց հետո, հարցն առկախ է,- ասել է դիվանագետը:- Դժվար է պատկերացնել մի իրավիճակ, երբ ռուսները որոշեն հեռանալ՝ թողնելով Ղարաբաղի համայնքին բախտի քմահաճույքին: Եթե այդ ժամանակ հաջողվի գտնել որևէ լուծում՝ կապված այդ մարդկանց հետ, որպեսզի վերանա նրանց պաշտպանելու անհրաժեշտությունը, ապա դա առավելագույն արդյունք կլինի: Բայց դրա համար առավել բարձր մակարդակի վստահություն է պետք, որն առայժմ պարզապես չկա»:
Թեև երկու կողմերը նախկինի պես փոխբացառող դիրք են գրավում Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցում, հնարավոր միջնորդներին գուցե հաջողվի մոտեցնել կողմերի դիրքրորոշումները, մասնավորապես՝ օգնելով նրանց սահմանազատման հարցում: Բայց այս դեպքում էլ բանակցությունները բախվելու են վաղեմի հիմնարար փորձաքարերից մեկին. խնդիրները լուծել փուլ առ փո՞ւլ, թե միանգամից մեկ համապարփակ պայմանագրի շրջանակներում:
«Ներկայիս շատ նուրբ քննարկումներ վերաբերում են այն հարցին, թե կարելի է արդյոք լուծել նման խնդիրները, ինչպիսին սահմանն է. հարց, որ անհրաժեշտ է լուծել և հետաձգել ավելի բարդ հարցերի քննարկումը,- ասաց դիվանագետը:- Կա՞ արդյոք դա անելու միջոց, որպեսզի հարցն ամբողջությամբ չհանվի օրակարգից: Ե՞րբ պետք է զբաղվել այդ խնդրով»:
Դիվանագետի խոսքով՝ ներկայումս, չնայած բանակցություններին պատրաստ լինելու հայտարարություններին, երկու կողմն էլ հրաժարվում են լսել միմյանց՝ իրենց փաստարկները շարադրելով արտաքին լսարանի համար:
«Երկու կողմն էլ առայժմ տնտղում են, թե ինչքան հեռու կարող են գնալ ուզածին հասնելու, միջազգային հանրության աջակցությանը հասնելու համար: Ես իսկապես կարծում եմ, որ երկու կողմն էլ հիմնավորապես ուզում են, որ իրենց ժողովուրդը խաղաղ ճանապարհ ունենա դեպի ապագա, և նրանք հասկանում են, որ չեն կարող հասնել դրան՝ չլուծելով այն խնդիրները, որոնք ծառացած են իրենց առջև,- ասաց դիվանագետը:- Բայց մենք նախ պետք է դուրս գանք այս դժվարին փակուղուց: Եվ հենց այդ առումով բանակցողները կարող են իրապես օգնել, միայն թե որոշ ժամանակ կպահանջվի, մինչ կողմերը պատրաստ կլինեն լրջորեն նստելու սեղանի շուրջը և սկսելու բանակցությունները»:
Ջոշուա Կուչերա
Eurasianet-ի Թուրքիայի և Կովկասի բաժնի խմբագիր և The Bug Pit բլոգի հեղինակ
Աղբյուրը՝ inosmi.ru
Բնագիրը՝ Despite positive rhetoric, Armenia-Azerbaijan peace talks a distant prospect
