ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետը հայտարարություն է տարածել Առողջապահության նախարարի՝ 2021 թ. օգոստոսի 20-ի «Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարի 2020 թվականի օգոստոսի 4-ի թիվ 17-ն և 2020 թվականի սեպտեմբերի 18-ի թիվ 24-ն հրամաններում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» թիվ 65-Ն հրամանի սահմանադրականության վերաբերյալ:
Հայտարարությունն ամբողջությամբ ներկայացնում ենք ստորև.
ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետի կոլեկտիվի
Առողջապահության նախարարի` 2021 թ. օգոստոսի 20-ի «Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարի 2020 թվականի օգոստոսի 4-ի թիվ 17-Ն և 2020 թվականի սեպտեմբերի 18-ի թիվ 24-Ն հրամաններում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» թիվ 65-Ն հրամանի սահմանադրականության վերաբերյալ
ք. Երևան 28-ըսեպտեմբերի 2021 թ.
ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետի կոլեկտիվը, համարժեք գնահատելով «COVID-19»-ով պայմանավորված հակահամաճարակային հիմնավորված քաղաքականություն իրականացնելու խիստ կարևորությունը, անհրաժեշտ է համարում ընդգծել, որ այդ անհրաժեշտ մասնագիտական գործունեությունը պետք է ուղեկցվի բացառապես սահմանադրական, իրավաչափ, իրավական հիմքերով, որպեսզի անհարկի չխաթարվեն մարդու սահմանադրական իրավունքներն ու ազատությունները, միաժամանակ հակահամաճարակային ողջ գործընթացն ունենա անհրաժեշտ ակնկալվող արդյունքը: Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետի կոլեկտիվը հանդես է գալիս հետևյալ հայտարարությամբ.
Առողջապահության նախարարի 2021 թ. օգոստոսի 20-ի «Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարի 2020 թվականի օգոստոսի 4-ի թիվ 17-ն և 2020 թվականի սեպտեմբերի 18-ի թիվ 24-ն հրամաններում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» թիվ 65-Ն հրամանը (այսուհետև՝ Հրաման) առերևույթ հակասության մեջ է մարդու հիմնական իրավունքների և ազատությունների, որոշակիության և համաչափության սկզբունքների, ինչպես նաև սահմանադրական կարգի հիմունքների վերաբերյալ Սահմանադրության մի քանի հիմնադրույթների հետ:
Նախ, Հրամանի հիմքում դրվել են «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 33-րդ և 34-րդ հոդվածները, որոնք պարզապես կանոնակարգում են նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու կարգը, սակայն որևէ պետական մարմնի կամ պաշտոնյայի չեն վերապահում և չէին էլ կարող վեպահել կատարելու այնպիսի փոփոխություններ, որոնց կատարումը վերապահված է միայն Ազգային ժողովին: Այս տեսանկյունից, Հրամանը հակասում է Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 1-ին մասին.
«Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով»: Այսպիսով, որևէ օրենքով սահմանադրական իրավունքներ սահմանափակելու լիազորություն նախարարին վերապահված չէ, ընդամենը նախատեսվել է լիազորություն՝ նորմատիվ իրավական ակտերում, օրենքով սահմանված կարգով կատարելու այնպիսի փոփոխություններ և լրացումներ, որոնք առնվազն չեն առնչվում հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման հետ: Տվյալ դեպքում, սահմանափակվել են Սահմանադրության 25-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, 60-րդ հոդվածով ամրագրված իրավունքները, 78-րդ և 79-րդ հոդվածներով սահմանված համաչափության և որոշակիության սկզբունքը, ինչպես նաև Սահմանադրության 179-րդ հոդվածով ամրագրված տեղական ինքնակառավարման իրավունքը:
Մարդու հիմնական իրավունքների և ազատությունների տեսանկյունից, Հրամանը հակասության մեջ է Սահմանադրության 25-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հետ. «Ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով (ընդգծումը մերն է)՝ պետական անվտանգության, հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման, հասարակական կարգի, առողջության և բարոյականության կամ այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով»:
Այսպիսով, Հրամանն այն իրավական ակտը չէ, որով հնարավոր լիներ սահմանափակել ֆիզիկական անձեռնմխելիության իրավունքը, դա կարող է արվել բացառապես օրենքով: ՄԻԵԴ-ի նախադեպային որոշումներով, որոնց կանդրադառնանք ստորև, ևս ամրագրված է, որ պատվաստումը հանդիսանում է մարդկանց ֆիզիկական անձեռնմխելիության միջամտություն:
Թեպետ Հրամանի տեքստում բացակայում է «ՀՀ բնակչության սանիտարահամաճարակային անվտանգության ապահովման մասին» օրենքի վրա որևէ հղում, այնուամենայնիվ, Առողջապահության նախարարն իր պաշտոնական ելույթներում փորձել է Հրամանի իրավաչափությունը հիմնավորել այդ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով, ըստ որի՝ Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության բնագավառում պետական կառավարման լիազոր մարմինն իր իրավասության շրջանակում իրականացնում է. «սանիտարական կանոնների մշակումն ու հաստատումը: Հարկ է նկատել, որ նշված հոդվածը ոչ թե նախատեսում է ենթաօրենսդրական ակտով ընդհանրապես, այլ «իր իրավասության շրջանակներում» կանոններ սահմանելու լիազորություն, ինչից բխում է, որ ենթաօրենսդրական ակտով կարող է սահմանվել արդեն իսկ օրենքով նախատեսված սահմանափակումները կիրառելու կանոնները, ոչ թե անմիջականորեն նախատեսել սահմանափակումներ:
Հրամանը հակասում է նաև Սահմանադրության 60-րդ հոդվածով սահմանված սեփականության իրավունքի նորմերին: Այսպես, նշված հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Յուրաքանչյուր ոք ունի օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ (ընդգծումը մերն է) տիրապետելու, օգտագործելու և տնօրինելու իրավունք»: Նույն հոդվածի 3-րդ մասը նախատեսում է որոշակի սահմանափակումներ. «Սեփականության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` հանրության շահերի կամ այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով»: Սակայն տվյալ դեպքում, սահմանափակման և հանրության շահերի կամ այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակի միջև բացակայում է որևէ պատճառահետևանքային անմիջական կապ, քանզի սեփական միջոցներով պարբերաբար հետազոտություն անցնելու կամ պատվաստվելու պարտավորությունը փոխկապակցված չէ այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների նպատակի հետ:
Այդպիսի իրավաչափ կապի մասին հնարավոր կլիներ խոսել, եթե հիշյալ լրացուցիչ պարտավորությունը կիրառվեր ոչ թե անձի սեփական միջոցների, այլ պետական բյուջեի միջոցների հաշվին: Ի դեպ, այս վերապահումը բխում է նաև միջազգային լավագույն փորձից:
Հրամանը հակասության մեջ է Սահմանադրության 78-րդ հոդվածով սահմանված համաչափության սկզբունքի հետ. «Հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է պիտանի և անհրաժեշտ լինեն Սահմանադրությամբ սահմանված նպատակին հասնելու համար: Սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է համարժեք լինեն սահմանափակվող հիմնական իրավունքի և ազատության նշանակությանը»: Այն, որ ընտրված միջոցը ոչ միայն իրավաչափ չէ, այլև չի համապատասխանում համաչափության սկզբունքին, բխում է ընտրված միջոցների վերլուծությունից: Այսպես, այլոց իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից, բավարար է համարվում 14 օրը մեկ՝ կորոնավիրուսային հիվանդության (COVID-19) ախտորոշման պոլիմերազային շղթայական ռեակցիայի հետազոտության (այսուհետ` ՊՇՌ հետազոտություն) բացասական արդյունքը հավաստող փաստաթուղթ ներկայացնելը՝ առավելագույնը 72 ժամ վաղեմության: Բժշկագիտական հանրահայտ ցուցիչների համադրումից բխում է, որ անձը այդ ժամկետում կարող է վարակվել, և վիրուսակիր լինելով, վարակել անորոշ թվով մարդկանց, ընդ որում, պարտադիր չէ, որ վարակման փուլում ի հայտ գան ախտանիշեր: Թերևս, այս լրջագույն փաստարկի հաշվառմամբ, արտասահմանյան երկրներում հանրային կազմակերպություններ մուտք գործելիս պահանջում են ոչ թե 14 օրյա, այլ առնվազն 72 ժամվա վաղեմության թեստերի հավաստագրեր: Այս դեպքում, արտաքուստ կարող է այն ընկալումը լինել, որ հայրենական իրավական համակարգում ընտրվել է առավել մեղմ տարբերակ, բայց դա արդեն ակնհայտ չի կարող համահունչ լինել իրավունքների սահմանափակման այն նպատակին, որը հետապնդում է համաճարակների դեմ պայքարի ողջ գործընթացը:
Համաչափության խնդիրներ են առկա նաև այն ասպեկտով, որ Հրամանը կրթական հաստատություններում ընդգրկում է միայն «աշխատողներին», մինչդեռ համաճարակի վտանգի իրական աղբյուր են նաև աշխատողներին տասնապատիկ անգամ գերազանցող ուսանողները, որոնք անմիջական շփումների մեջ են աշխատողների հետ: Սա ևս վկայում է, որ Սահմանադրությամբ ամրագրված համաչափության առանցքային բաղադրիչը՝ հետապնդվող նպատակը ի սկզբանե ձախողված է: Թեպետ՝ Հրամանի տեքստում օգտագործված է առավել լայն իմաստով եզրույթ՝ «անձնակազմ», այնուամենայնիվ, զուտ գործնական հարթությամբ այն չի մեկնաբանվում և ընկալվում այն ծավալով, որ վերջինս ընդգրկի նաև ուսանողներին: Եթե անգամ, Հրամանով, հանձինս «անձնակազմ» եզրույթի, նկատի են ունեցվել նաև ուսանողները, միևնույն է, տեքստում կոնկրետ պարտավորություններ նախատեսված են արդեն «աշխատողների» համար, որպիսիք չեն կարող հանդես գալ ուսանողները:
Նկատի ունենալով, որ Հրամանը առնչվում է նա տեղական ինքնակառավարման մարմինների աշխատողներին, այն հակասության մեջ է նաև Սահմանադրության 179-րդ հոդվածի ետ. «Տեղական ինքնակառավարումը տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրավունքն ու կարողությունն է՝ համայնքի բնակիչների շահերից ելնելով, Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան (ընդգծումը մերն է), սեփական պատասխանատվությամբ լուծելու համայնքային նշանակության հանրային հարցերը»: Այսպիսով, պետական կառավարման մարմինները չեն կարող իրենց նախաձեռնությամբ, առանց օրենսդրական համաչափ հիմքերի, կանոնակարգել տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեությանն առնչվող հարաբերություններ, մինչդեռ՝ առնվազն Հրամանով հաստատված գրանցամատյաններ վարելը պարտադիր է համարվել նաև այդ մարմինների համար:
Վերջապես, Հրամանը հակասում է Սահմանադրության 79-րդ հոդվածով ամրագրված որոշակիության սկզբունքին. «Հիմնական իրավունքները և ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը և ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների և ազատությունների կրողները և հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսևորելու համապատասխան վարքագիծ»: Մասնավորապես, «Պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների աշխատողները» եզրույթը որոշակի չէ, օրենսդրությունում բացակայում է այդպիսի բնորոշում, ուստի այն տեղիք է տալու անհարկի տարաձայնությունների և կամայական որոշումներ կայացնելուն:
Հավելենք, որ պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների աշխատողները քննարկվող դեպքում օգտվում են մասնավոր, ֆիզիկական անձի համար նախատեսված կարգավիճակից, քանզի այս սահմանափակումները որևէ կերպ չեն առնչվում վերջինիս կարգավիճակի հետ և կրում են համընդհանուր բնույթ:
Բնականաբար, Սահմանադրության 81-րդ հոդվածի հիմքով. «Հիմնական իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ Սահմանադրությունում ամրագրված դրույթները մեկնաբանելիս հաշվի է առնվում Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած՝ մարդու իրավունքների վերաբերյալ միջազգային պայմանագրերի հիման վրա գործող մարմինների պրակտիկան», և այս համատեքստում՝ հատկապես, որոշ նախապայմանների առկայությամբ պատվաստումների պարտադիր լինելու վերաբերյալ ՄԻԵԴ-ի նախադեպային որոշումները ունեն իրավունքի աղբյուրի նշանակություն: Մասնավորապես, ՄԻԵԴ-ի համապատասխան իրավական դիրքորոշումը ևս հանգում է նրան, որ որոշ դեպքերում պատվաստումները սկզբունքորեն կարող են իրավաչափ դիտարկվել, սակայն դրանք պարտադիր պետք է ուղեկցվեն կոնկրետ նախապայմաններով:
Այսպես, ՄԻԵԴ-ի երկու նախադեպային որոշումներով[1] միանշանակ արձանագրված են հետևյալ նախապայմանները՝
- պատվաստման իրավական կարգավորումը կարող է իրականացվել միայն օրենքով,
- պետք է բացառվեն պատվաստանյութերի առնչությամբ համընդհանուր բժշկագիտական եզրակացությունները, յուրաքանչյուր պատվաստանյութի և հակացուցում ենթադրող հիվանդությունների ցանկի վերաբերյալ պետք է լինի ինքնուրույն բժշկագիտական եզրակացություն,
- պատվաստումը պարտադիր պետք է ուղեկցվի կոնկրետ անձի առողջական վիճակի համալիր զննությամբ և նախապատրաստական այնպիսի միջամտություններով, որոնք կբացառեն որևէ բացասական հետևանք,
- պատվաստանյութերի կիրառումից հրաժարվող անձանց նկատմամբ չի կարելի կիրառել հարկադրանքի միջոցներ, պետք է սահմանափակվել միայն պայմաններ առաջադրելով, որոնց չբավարարելը հանգեցնում է հարաբերությունները խզելուն կամ լիազորություն չվերապահելուն (օրինակ՝ եթե ուսանողը սահմանված կարգով չի պատվաստվում, բուհը ձեռք է բերում վերջինիս կարգավիճակը դադարեցնելու լիազորություն):
Այս նախապայմանների վերլուծությունը ևս վկայում է այն մասին, որ քննարկման առարկա Հրամանը առերևույթ հակասության մեջ է նաև ՄԻԵԴ-ի նախադեպային որոշումներով ամրագրված իրավական դիրքորոշումների հետ, հատկապես օրենքով կարգավորելու, համալիր զննության, անձին նախապատրաստելու նախապայմանների մասով:
