2022-ի պետական բյուջեի նախագծով նախատեսվում է գիտության ֆինանսավորումը զգալիորեն ավելացնել, գրեթե կրկնապատկել։ ՀՀ ԳԱԱ Կիրառական պրոբլեմների ինստիտուտի գիտքարտուղար, ֆիզ.մաթ. գիտությունների թեկնածու Հրանտ Խաչատրյանի կարծիքով՝ դա Հայաստանում գիտությունը հզորացնելու ուղղությամբ առաջին քայլն է, բայց նման քայլերը պետք է լինեն հետևողական և շարունակական։
Խաչատրյանը շեշտում է՝ գիտությունն առանցքային դերակատարում է ունենալու հետպատերազմյան այս փուլում Հայաստանի հզորացման հարցում, և կառավարությունն արդեն իսկ սկսել է որոշ քայլեր ձեռնարկել գիտության խրախուսման ուղղությամբ։
«Ցավոք, այդ քայլերը մի փոքր ուշացած են։ Ցանկալի կլիներ, որ դրանք ձեռնարկվեին անկախացման սկզբնական տարիներից։ Որովհետև սուղ ֆինանսավորման հետևանքով անցած տարիների ընթացքում ունեցել ենք բազմաթիվ լավ գիտնականների կորուստ. մի մասը հեռացել է Հայաստանից, մյուս մասն էլ թողել է գիտությունը»,- ասում է Խաչատրյանը։
Խոսելով գիտության զարգացման առաջնային նախապայմանների մասին՝ Խաչատրյանն առանձնացնում է մի քանիսը։ Բավարար մակարդակով ֆինանսավորումից բացի, նրա կարծիքով, նույնքան կարևոր է հասարակության վերաբերմունքը գիտաշխատողի և ընդհանրապես ուսյալ մարդու նկատմամբ։ Անկախության երեք տասնամյակների ընթացքում հասել ենք մի կետի, երբ հասարակությունը չի գնահատում կրթված մարդու աշխատանքը։
«Պետք է ստեղծել իրապես ավելի բարձրորակ կրթական համակարգ, կրթությունը և գիտությունը փոխշաղկապված են։ Եթե չունենք նորմալ կրթական համակարգ, ապա հուսալ, որ կունենանք բարձր մակարդակի գիտություն, անիմաստ է։ Ուստի այդ ամենը պետք է իրականացնել համակարգված և սկսել կրթական համակարգից՝ նախ կարգավորել դպրոցական կրթությունը, այնուհետև բուհական, հետո ավելի բարձր մակարդակներում՝ փորձելով հասնել ավելի լուրջ արդյունքների»,- ասում է Խաչատրյանը։
Նրա համոզմամբ՝ անվճար պետք է լինի ոչ միայն հանրակրթությունը, այլ նաև բարձրագույն կրթության առաջին մակարդակը՝ բակալավրիատը։ «Ավելին, ուսանողը պետք է ստանա նվազագույն աշխատավարձի չափով կրթաթոշակ, որպեսզի ստիպված չլինի ուսման համար նախատեսված ժամանակը տրամադրել ոչ մասնագիտական աշխատանքին՝ ապրուստը և ուսման ծախսերը հոգալու համար»,- ասում է գիտնականը։
Խաչատրյանը համոզված է՝ այդ պարագայում և կրթության որակն էապես կբարելավվի, և աստիճանաբար դրական փոփոխություն տեղի կունենա կրթված մարդու նկատմամբ հասարակության վերաբերմունքում։
Մյուս կարևոր նախապայմանն, ըստ Խաչատրյանի, գիտատեխնիկական բազայի վերազինումն է։ «Միայն աշխատավարձերի բարձրացումը դեռ բավարար չէ անհրաժեշտ արդյունքի հասնելու համար։ Անհրաժեշտ է վերազինել եղած տեխնիկական բազան։ Անհրաժեշտ է ստեղծել համագործակցության հնարավորություն տարբեր երկրների գիտաշխատողների հետ, կազմակերպել միջազգային գիտաժողովներ, սեմինարներ, հրավիրել լավ մասնագետների։ Այս համալիր գործողություններն իրականացնելու դեպքում իսկապես հնարավոր է հասնել արդյունքի»,- ասում է Խաչատրյանը՝ հավելելով, որ ունենք ամենակարևոր պայմանը՝ գիտության ոլորտում աշխատելու երիտասարդների հակումը և բնատուր ստեղծագործական ձիրքը։
Անդրադառնալով Հայաստանի գիտական պոտենցիալին՝ Խաչատրյանն ասում է, որ միջազգային գիտատեղեկատվական շտեմարաների (տես օրինակ՝ https://www.scimagojr.com/countryrank.php) տվյալները փաստում են՝ 1 գիտաշխատողին բաժին ընկնող հոդվածների քանակով Հայաստանն աշխարհում միջինից բարձր դիրքերում է։ Իսկ արձանագրված գիտական արդյունքի և մինչ այժմ եղած ֆինանսավորման հարաբերակցության առումով Հայաստանն աշխարհում առաջատարներից է։
«Օրինակ՝ եթե դիտարկենք, թե որքան գումար է ներդրվել գիտության մեջ և դրա դիմաց բարձր վարկանիշ ունեցող ամսագրերում քանի հոդված է հրապարակվել մեր հանրապետության գիտաշխատողների կողմից («Ֆիզիկա և Աստղագիտություն» բնագացվառում), ապա այդ ցուցանիշով մենք առաջին հնգյակում ենք ամբողջ աշխարհում»,- ասում է նա՝ համոզմունք հայտնելով, որ պետք է ավելի արդյունավետ օգտագործել գիտական աշխատանք կատարելու նկատմամբ հայերի հակումը։
«Արդյունքն իրեն սպասեցնել չի տա, եթե անհրաժեշտ քայլեր ձեռնարկվեն գիտության զարգացման համար բարենպաստ միջավայր ապահովելու ուղղությամբ»,- ասում է նա։
