Ի՞նչու է աշխարհը մարդու իրավունքների կոպտագույն խախտումներին տարբեր երկրներում տարբեր կերպ արձագանքում և արդյոք երկակի մոտեցումները արժեզրկո՞ւմ են այն հիմնարար արժեքները, որով թվում էր, թե առաջնորդվում է քաղաքակիրթ աշխարհը։ Ի՞նչ սկզբունքներով է առաջնորդվելու աշխարհն ապագայում։ Այս հարցերի շուրջ է «Անկախը» զրուցել «Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտե» իրավապաշտպան ՀԿ նախագահ Ավետիք Իշխանյանի հետ։
Երկակի ստանդարտների պատճառների մասին
Խորհրդային տարիներին այլախոհների համար Արևմուտքը բոլոր տեսանկյուններից դրախտ էր համարվում՝ և տնտեսական զարգացման, և մարդու իրավունքների ու ժողովրդավարության տեսանկյունից։ Արևմուտքը երազանք էր։ Ես ինքս էլ այդպես էի մտածում։ Մեր երազանքն էր Հայաստանը տեսնել այդ ժողովրդավարական աշխարհի մաս։
Երբ Հայաստանն անկախություն ստացավ, մեզ թվում էր, թե մեր երկիրն էլ կգնա այդ ճանապարհով։ Բայց այս հարցը պետք է մի քանի հարթություններում դիտարկել։
Առաջինը՝ արդյոք մեր հասարակությունը և իշխանությունն իսկապես անկե՞ղծ էին, որ ուզում են գնալ դեպի ժողովրդավարություն։ Անցած 30 տարվա պատմությունը ցույց տվեց, որ դրանք հռչակված արժեքներ էին հայ հասարակության համար, որոնք այդպես էլ հռչակված մնացին։ Տարիների փորձը ցույց տվեց, որ որևէ քաղաքական ուժ իրականում այդ արժեքների կրողը չէ, և ոչ միայն այդ արժեքների, այլև պետականության կրողը չէ։
Ինչ վերաբերում է Արևմուտքին, ապա հենց նույն 90-ականներից, երբ Հայաստանն անկախացավ, և մեզ համար բացվեց աշխարհը, ովքեր մի փոքր տրամաբանություն ունեին և տեսնում էին, թե ինչ է կատարվում աշխարհում, արդեն պետք է հասկանային, որ աշխարհը շարժվում է իր շահերով, ինչպես եղել է հազարամյակների ընթացքում։ Իսկ ժողովրդավարության արժեքները գործիքներ են, դրանք բոլորովին էլ սկզբունքային չեն։
Մեր տարածաշրջանի օրինակով ներկայացնեմ։ Արցախի հայության ինքնորոշման իրավունքը ոչ միայն չողջունվեց և չպաշտպանվեց Արևմուտքի կողմից որպես կարևորագույն արժեք, այլև Արևմուտքը պաշտպանեց Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը՝ առանց հաշվի առնելու այդ երկրի բռնատիրական և ռասիստական ռեժիմը։ Եթե ընդհանրացնենք աշխարհի մակարդակով, դա կարելի է նաև այլ օրինակներով դիտարկել։
Արդյոք դա նշանակո՞ւմ է, որ Հայաստանն այդ արժեքներից պետք է հրաժարվեր։ Ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները, իրավական պետությունն իսկապես արժեքներ են։ Եթե մեր պետությունը ձևավորվեր այդ արժեքների վրա, որոնք էլ հիմնված լինեին ազգային արժեքների՝ լեզվի, մշակույթի և ազգային անվտանգության վրա, դա կլիներ Հայաստանի զարգացման հեռանկարը։ Մեր պետությունը պետք է լիներ իրավական, մարդիկ էլ իրենց պետության կողմից պաշտպանված պետք է զգային։
Բայց մենք այդ ճանապարհով չգնացինք։ Փոխարենը Արևմուտքին դուր գալու համար մի շարք քաղաքական, հասարակական գործիչներ ձևեր են թափում, որ արևմտամետ են։ Մեր հասարակական-քաղաքական գործիչները, իրականում, իմ համոզմամբ, չդավանելով որևէ արժեք՝ և կրոնական, և ազգային, և ժողովրդավարական, անձնական շահերից ելնելով են համարվում արևմտամետներ։ Նրանք մեծամասամբ այն նույն մարդիկ են, որոնք ժամանակին եղել են կոմունիստներ, տարբեր ճամբարներ են փոխել, այսօր էլ նրանք արևմտամետներ են և իրենց պայմանական կեցվածքով վնաս են հասցնում Հայաստանի անվտանգությանը։
Այսինքն, ներսում չլինելով ժողովրդավար, մեզ արևմտամետ ենք համարում՝ քծնելով Արևմուտքին, իսկ Արևմուտքը շարժվում է իր շահերով։ Հատկապես վերջին տարիները ցույց տվեցին, որ իրականում, ինչպես ասացի, ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները քարոզչական պաստառներ են, ոչ թե համոզմունքներ, ինչպիսին քրիստոնեությունն է եղել խաչակրաց արշավանքների ժամանակ։
«Եվրոպական արժեքների» արժեզրկման մասին
Այսքանով հանդերձ հիմա էլ համարում եմ, որ Հայաստանի զարգացման հեռանկարը առաջին հերթին ազգային արժեքների և ազգային անվտանգության վրա հենված իրավական պետությունն է։ Իսկ արտաքին հարաբերություններում բոլորովին պարտադիր չէ լինել արևմտամետ։ Դու կարող ես լինել ժողովրդավարական, իրավական պետություն, բայց դաշնակից ունենալ աշխարհի ամենաբռնապետ պետությանը, եթե դա է թելադրում քո ազգային շահը։
Ապագայի սկզբունքների մասին
Իսկ թե ինչպիսին կլինի նոր աշխարհակարգը և ինչ սկզբունքներով կառաջնորդվի աշխարհն ապագայում, բարդ է ասել։ Աշխարհը փոխվում է հատկապես համաշխարհային պատերազմներից հետո։ Իսկ մենք հիմա գտնվում ենք եթե ոչ 3-րդ համաշխարհային պատերազմի փուլում, ապա դրա նախաշեմին։ Եթե չունես քո ազգային անվտանգությունը և ճիշտ չես կողմնորոշվում այս ամենաբարդ իրավիճակում, ինչը ես տեսնում եմ մեր պարագայում, ապա շատ մռայլ ապագա է մեզ սպասվում։ Այսպիսի իրավիճակներում իմաստուն ժողովուրդները շահում են, իսկ այդ ամեն ինչը հաշվի չառնող ժողովուրդները կարող են վերանալ։
Պետք է ունենաս իմաստուն քաղաքական վերնախավ, որը ճիշտ կկողմնորոշվի վայկենապես փոփոխվող աշխարհում և կկարողանա առնվազն առանց կորուստների դուրս բերել երկիրն այդ ամեն ինչից։
Այս թեմայով կարդացեք նաև․
