Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի (ԱԽ) քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը հանդիպել է ԱՄՆ նախագահի խորհրդական անվտանգության գծով Ջեյք Սալլիվանի հետ: Քննարկվել  է Ադրբեջանի և Հայաստանի խաղաղության պայմանագիրը: Այդ տեղեկությունը հրապարակել են հայկական ԶԼՄ-ները: Բացի այդ, Գրիգորյանը տարածաշրջանի անվտանգության  իրավիճակը  քննարկել է ԱՄՆ ազգային հետախուզության տնօրեն Էվրիլ Հեյնսի հետ: Այդ մասին տեղեկացնում է ԱԽ մամլո ծառայությունը: Նշվում է, որ հանդիպման ժամանակ  կողմերը կարծիքներ են փոխանակել տարածաշրջանի անվտանգության և Հայաստան-ԱՄՆ երկկողմ համագործակցության շուրջ: Ընդ որում, Գրիգորյանի այդ այցը իրականացվել է տառացիորեն Բրյուսելում հուլիսի 15-ին նշանակված Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հանդիպման նախօրեին: Նախկինում այդ հանդիպումը նախատեսված էր հուլիսի 21-ին:

Ինչո՞վ է պայմանավորված Արևմուտքի և ԱՄՆ-ի այդ շտապողականությունը, որտեղ վերջերս է տեղի ունեցել բանակցությունների հերթական ռաունդը ԱԳՆ-ների ղեկավարների մակարդակով: Վարկածներից մեկի համաձայն՝ Ալիևն ու Փաշինյանը ձգտում են ամրագրել «առաջընթաց խաղաղության համաձայնության բանակցություններում ԱՄՆ-ում», ինչը նշանակում է տեղեկություն Բաքվի և Երևանի փոխհարաբերությունների խնդրի միասնական բանակցային արևմտյան հարթակի մասին: Բրյուսելը դառնում է Վաշինգտոնի շարունակությունը: Բայց չի հաղորդվում, թե հատկապես  ի՛նչ «առաջընթաց» և ի՛նչ ուղղությամբ է ձեռք բերվել ԱՄՆ-ի բանակցություններում:

Մյուս վարկածը, որը ջանասիրաբար առաջադրում են որոշ հայ փորձագետներ, Բաքվի և Երևանի շտապողականությունը բացատրում է այն հանգամանքով, որ նրանց անհրաժեշտ է օգտվել Ռուսաստանի ուկրաինական ճգնաժամի «թնջուկի» բացառիկ հնարավորությունից, ձերբազատվել աշխարհաքաղաքական ավելորդ բեռից՝ Լեռնային Ղարաբաղի խնդրից՝ զրոյացնելով այնտեղ ռուսական խաղաղապահների քաղաքական և հումանիտար ներկայության իմաստը:

Որովհետև թե՛ Արևմուտքում, և թե՛ ոմանք Հայաստանում ղարաբաղյան գործոնը համարում են որոշիչ հայ-ռուսական համագործակցությունում: Ավելին, ինքը Փաշինյանը և նրա շրջապատը հասկանում են, որ դեպքերի նման ընթացքով Արևմուտքի հովանու տակ իրենք կարող են պահպանել քաղաքական իշխանությունը երկրում: Հակառակ դեպքում «ղարաբաղյան տակառը» այսպես թե այնպես, վաղ թե ուշ կարող է պայթել, եթե, իհարկե, չհայտնվի Ադրբեջանի տրամադրության տակ:

Բայց խնդիրը միայն Ռուսաստանը չէ: Ադրբեջանի և Հայաստանի համար հազվագյուտ անակնկալ է դարձել Իրանի հարաճուն աշխարհաքաղաքական դերը և Ռուսաստանի հետ նրա սերտ դաշնակցության ձևավորումը: Պատահական չէ, որ Իրանի գերագույն առաջնորդի խորհրդական միջազգային հարցերով, Իրանի ԱԳՆ նախկին ղեկավար Ալի Աքբար Վելայաթին Tasnim-ում հրապարակված իր բացառիկ հոդվածում հենց հիմա է հայտարարում՝ «ամենաչնչին անփութությունը Կովկասը կդարձնի Իրանի և Ռուսաստանի շահերի դեմ հրավիրված կողմերի հարձակման վայր»: Ընդ որում, նա արձանագրում է տարածաշրջանի երկրների արտաքին քաղաքականության կարևոր փոփոխությունները, մասնավորապես՝ Թուրքիայի: Նրա խոսքով՝ «Անկարան, որը ներկայանում էր որպես Մոսկվայի մերձավոր, սկսել է շրջվել Արևմուտքի կողմը»: Դրանից հետո Թեհրանը սկսել է նման թեքում տեսնել նաև Բաքվի քաղաքականության մեջ:

«Ըստ այնմ, թե ինչպես է տեղի ունենում դիրքորոշումների փոփոխությունը, վերջին ամսին բարձրացվել է նաև Թուրքիայի ու Ադրբեջանի Հանրապետության կապի հարցը զանգեզուրյան միջանցքով»,- ասում է Վելայաթին:- Դրա տակ նպատակադրում կա. առաջին՝ Հայաստանը բաժանել երկու մասի, երկրորդ՝ բաժանել Հայաստանն ու Իրանը՝ խզելով այն կապը, որ սկսվել է Աքեմենյանյանների և Պարթևների կայսրության դարաշրջանից: Երրորդ՝ դա կսահմանափակի Իրանի կապը արտաքին աշխարհի հետ, և այդ պահից մենք կդառնանք 14 երկրի հարևան 15-ի փոխարեն, իսկ Իրանի Իսլամական Հանրապետության ազատ կապը Հյուսիսային Կովկասի, Ռուսաստանի և եվրոպական մայրցամաքի հետ  կխախտվի: Տարածաշրջանային սահմանների յուրաքանչյուր փոփոխություն երկարաժամկետ լարվածություն կառաջացնի: Եվ ամենից շատ լարվածություն կառաջացնի օտար երկրների ներկայությունը տարածաշրջանում: Նախիջևանյան ճանապարհի բացումը առևտրի զարգացման ու համագործակցության փոխարեն կարող է հանգեցնել նրան, որ ՆԱՏՕ-ն և նրա որոշ անդամներ, որոնք դեր են խաղում այդ հակամարտությունում, Իրանի հյուսիսի ու Ռուսաստանի հարավի ուղղությամբ բոլոր օբյեկտների ու մոտեցումների ավելի լուրջ ու ակտիվ առկայության ճանապարհ կհարթեն»:

Եվս մեկ զգուշացում Վելայաթիից.

«Մեր ռուս ընկերները պետք է ավելի զգույշ լինեն և իմանան, որ ամերիկացիներն ու նրանց գործակալները, որոնք ոչինչ չկարողացան անել Ուկրաինայում, կուժեղացնեն լարվածություն ստեղծող գործոնները չափազանց զգայուն Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում և կվիժեցնեն ողջ տարածաշրջանի անվտանգությունը»:

Առայժմ մենք «զուտ մնացորդում» տեսնում ենք հետևյալը: Ռուսական հայտնի փորձագետ Սերգեյ Մարկեդոնովի կարծիքով՝ «Ռուսաստանը կորցնում է քաղաքական բացառիկությունը հայ-ադրբեջանական կարգավորման խնդրում այդ ուղղությամբ ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի ակտիվացման խորապատկերում»: Սա մեկ: Երկրորդ՝ ըստ բոլոր նշանների՝ հայ-ադրբեջանական երկխոսությունը, Արևմուտքի միջնորդությամբ, երկխոսություն չէ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի անվտանգության մասին, այլ տարածաշրջանում անվտանգության նոր ենթադրյալ համակարգի մասին՝ առանց Ռուսաստանի մասնակցության: Իհարկե, փոխարինել Ռուսաստանին այն նույն ծավալով ու ձևաչափով, որով այժմ ներկա է նա տարածաշրջանում, Արևմուտքը և՛ պատրաստ չէ, և՛ ունակ չէ: Բայց ապակայունացնել Անդրկովկասը Արևմուտքը կարող է՝ օգտագործելով Ադրբեջանին և մասնակիորեն Հայաստանին Իրանի դեմ պատերազմում: Նման «խաղի» համար այդ քաղաքականության մեջ անհրաժեշտ է «փակել» ղարաբաղյան թեման, զրոյացնել 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի Ռուսաստան-Ադրբեջան-Հայաստան եռակողմ հրադադարի համաձայնությունը և փոխարինել այն ցանկացած այլ փաստաթղթով:

«ԱՄՆ-ում կարծում են, որ եթե այդ շղթայից հանեն Ղարաբաղը, ապա Հայաստանի կախվածությունը Ռուսաստանից կհանգի նվազագույնին և տարածաշրջանում անվտանգության ճարտարապետությունը փոխելու հնարավորություն կստեղծվի»,- կարծում է մի հայ փորձագետ:

Հենց դրանով էլ, ըստ ամենայնի, զբաղված են Ալիևն ու Փաշինյանը Արևմուտքի միջնորդությամբ:

Ստանիսլավ Տարասով

Աղբյուրը՝ ИА REX