Շատ ժամանակ չի անցել ՛՛անկախ՛՛ էլեկտրոնային պարբերականում ՛՛Թերթում ենք պատմության էջերը՛՛խորագրով իմ հերթական հրապարակումից, որն ավարտել եմ ։ Ինձ համար հասու աղբյուրները հնարավորություն չտվին տեղեկություններ ունենալ 11-րդ դարի մատենագիր , տոմարագետ Անանիա Սանահնեցու և 12-13-րդ դարերի մատենագիր Դավիթ Քոբայրեցու մասին:
Գո՞ւցե կոգնեն մեր ընթերցողները` առանձնապես պատմաբանները, հոգևորականները՝ հետգրությամբ : Ահա երևանաբնակ Երևանցի ընկերոջս Արմեն Դավթյանի հորդորով ծանոթանում եմ 2019թ. Կետ հրատարակչության հրատարակած պատմաբան-հրապարակախոս Համլետ Դավթյանի , Մեծ Հայքը և նրա հարակից վիրքը վաղ միջնադարում (Եկեղցաքաղաքական հարաբերությունները սկզբից մինչև 12-րդ դ.) գրքին: Կլանված հեղինակի խոր և համոզիչ մտքերով հասնում եմ 155-րդ էջը ու կարդում.
Անանիա Սանահնեցի: XI դ., մատենագիր, մեկնիչ, դավանաբան: Շարադրել է ,Հակաճառություն ընդդեմ երկնաբակացե հակաճառական-դավաբանական երկը՝ բաղկացած 14 ճառից, որոնցից մեկը կրում է , Վասն բաժանմանն վրաց ե, մյուսը՝ ՛՛Պատճառ բաժանմանն վրաց ՛՛ խորագիրը: Սա նշանակում էր, որ Հայաստանյայց եկեղեցին անցնում է պաշտպանության: Հայոց պետականության միջնաբերդը ՝ Շիրակի Բագրատունյաց թագավորությունը վաճառելուց հետո, Պետրոս Ա. Կաթողիկոսն անակնկալի էր եկել, տեսնելով, որ, հակառակ իր սպասելիքների, Բյուզանդական կայսերական եկեղեցու գործադրած ճնշումը դույզն ինչ չի նվազում: ,Քաղկեդոնական եպիսկոպոսությունների նկատելի աշխուժացումը ԺԱ դ. Հայաստանում, - պարզաբանում է ձեռագրաբան Հ.Քյոսեյանը, - հրամայական անհրաժեշտություն է առաջացնում պաշտպանելու Հայ եկեղեցու որդեգրած դավանական դիրքորոշումը: Այս գործին զինվորագրվեցին Անանիա Սանահնեցին, Պողոս Տարոնացին և ուրիշներ: Անանիա Սանահնեցու ,Բան հակաճառութեան ընդդեմ երկաբնակացն ե երկասիրությունը սկսել է շարադրվել Պետրոս Գետադարձ կաթողիկոսի ( 1019-1058 ) կարգադրությամբ և ավարտվել Խաչիկ Անեցի կաթողիկոսի աթոռակալության առաջին տարիներին: Հայոց Արևելից կողմանց վարդապետներին վայել անտեղիտալի սկզբունքայնությամբ հեղինակը պախարակում է Քաղկեդոնի որոշումներին ծառագրված հույն եկեղեցու դավանական ընթացքըե: Այդ բոլոր պախարակումների մեջ Վրաց եկեղեցու բաժինը նույնպես կար:
Գրքի 2 այլ էջերթւմ էլ հիշատակվում է Անանիա Սանահնեցու մասին . մի տեղում վկայակոչվում է նրա երկասիրությունը, մյուսում էլ Մխիթար Գոշի կողմից նրա մտքերը կրկնելու մասին: Հիշատակումները ինձ ու համոզված եմ շատ ուրիշների համար միակ բացահայտումները չէ, որ կատարել է հեղինակը:
Գրքում մանրակրկիտ քննության է առած հայ վրացական հարաբերությունների վաղ շրջանը: Հեղինակի միղվաջան աշխատանքի մասին կարող են վկայել հավելվածով ներկայացվող օգտագործված գրականության ցանկը՝ Հայ և օտար հեղինակների ոչ ավել, աչ պակաս 616 սկզբնաղբյուրներ , նաև 23 քարտեզներ, անձնանունների և տեղանունների մանրակրկիտ թվարկումները:
Հեղինակը չի զլացել զատել և գրքերի էջերի տողոտակով ներկայացնել օգտագործված մտքերի հեղինակներն ու սկզբնաղբյուրները: Ոչ թե ափսոսալու, այլ պատմությունից դասեր առնելու և ընթերցողին դեպի ազգի միաբանությունըուղղորդելու համար ուզում եմ բարձրաձայնել Համլետ Դավթյանի ընդհանրացումներից մեկը. , Զբաղեցրած ամենամեծ տարածքը հայերը ունեցել են Տիգրան Բ Մեծի աշխարհակալության ( մթա 95 – 55 թթ․ ) շուրջ 1 միլիոն 100 հազար քառակուսի կիլոմետր, իսկ վրացիները Թամարա թագուհու տիրակալության (1184 – 1213 թթ․) ժամանակ շուրջ 380 000 քառակուսի կիլոմետրե: Այս գրքի արժանիքների մասին ինքնատիպ հուշում է տիտղոսաթերթին զետեղածհեղինակի ,Հուշարձան զարավար Դրոյին ե խոհ-գնահատականը:
Համլետ Դավթյանի հետ պատիվ եմ ունեցել հաղորդակցվել, զրուցել։
Կիսել եմ նրա խոհերն ու տագնապները, երբեմն նաև արձագանքել: Այս ուշագրավ գրքում ընդգրկված նրա շատ մտքերին ծանոթ էի, բայց գնալով ավելի եմ արժեվորում նրա համարձակ ,պատմագրության առումով լիովին հիմնավորված հրապարակախոսական հոդվածները, գրքերը, նրա ազգանվեր ու ինքնամոռաց գործունեությունը ընդհանրապես :
Վաղարշակ ՂՈՐԽՄԱԶՅԱՆ
