Հեղինակ Մարկ Էպիսկոպոսը (Mark Episkopos), որ ակնհայտ չի համակրում Թուրքիային ու Ադրբեջանին, բավական կասկածելի խորհուրդներ է տալիս Ռուսաստանին: Նա քննադատում է Ռուսաստանի ներկայիս չեզոք կեցվածքը՝ պահանջելով, որ նա իրեն որպես Հայաստանի դաշնակից դրսևորի: Հազվագյուտ դեպք ԱՄՆ-ի ԶԼՄ-ների համար. իր հիմնավորումները բերելով՝ նա հղում է անում ՌԴ ԶԼՄ-ներին, ընդ որում՝ ոչ ընդդիմադիր:
Այժմ, երբ Անդրկովկասում ռուսական ազդեցության սահմանները հստակ գծված են, բացարձակապես անհասկանալի է՝ Մոսկվան կհաստատի՞ Հայաստանի անվտանգության երաշխիքները և կխաղա՞ տարածաշրջանում թուրքական ազդեցության հետագա ընդլայնմանը հակազդող բաստիոնի դերը:
Ադրբեջանը վաղուց ի վեր համարվում է Ռուսաստանի գործընկերն Անդրկովկասում, բայց վերջին ժամանակներս նա անշեղորեն սահում է Անկարայի ազդեցության ոլորտը:
Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև Ռուսաստանի միջնորդությամբ հրադադարին հասնելուց հետո, որպեսզի Լեռնային Ղարաբաղում վերջ դրվի հակամարտությանը, ի հայտ են գալիս նորանոր վկայություններ այն մասին, որ թուրք-ադրբեջանական ռազմական համագործակցությունը շատ ավելի ամուր ու լայն է, քան պնդում էին զանգվածային լրատվամիջոցները:
Պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղում զգալի չափով վարում էին մարտական անօդաչուները: Վերջերս ռուսական «Վզգլյադ» պարբերականը հետաքննություն անցկացրեց https://vz.ru/world/2020/11/12/1069822.html և պարզեց, որ հարվածները հայկական և անջատողական թիրախներին «Բայրաքթար ТБ2»-ներով ղեկավարել է թուրք գեներալ մայոր, որը Բաքվում էր գտնվում առնվազն հուլիսից: Դեռևս պարզ չէ, այդ դրոնները գաղտնի ներկրվե՞լ են, թե՞ մինչ օրս պատկանում են թուրքական բանակին: Այսպես թե այնպես, ռուսական ռազմական փորձագետները միասնական են այն կարծիքով, որ անօդաչուների օպերատորները թուրքական զինվորականներն են եղել: Այնուհետև «Վզգլյադի» աղբյուրները հաստատում են, որ ադրբեջանական բանակը ենթարկվել է 200 թուրք ռազմական խորհրդատուներին, որոնք կոնֆլիկտի ժամանակ զեկուցել են անմիջականորեն Անկարային: «Ղարաբաղը պատկանում է Ադրբեջանին,- ասել է «Վզգլյադի» թղթակցին ադրբեջանական բանակի պաշտոնաթող փոխգնդապետ Օլեգ Գուլիևը:- Ադրբեջանը պետք է ամբողջովին վերադարձնի Ղարաբաղը, դա ճիշտ է և արդար: Բայց Ղարաբաղը մենք պետք է ինքներս վերադարձնենք: Եթե մենք այն վերադարձնենք թուրքական վզափոկով, ապա կվերադարձնենք միայն Ղարաբաղը, բայց կկորցնենք մեր մնացած ամողջ երկիրը»:
Թուրքիան ոչ միայն մասնակցել է ղարաբաղյան հակամարտոթյանը՝ կիրառելով դրոններ, այլև տրամադրել է Ադրբեջանին ռազմական խորհրդատուներ, հատուկ նշանակության զորքերի զինծառայողներ, սիրիական վարձկաններ: Ավելի ու ավելի շատ վկայություններ են հայտնվում այն մասին, որ Անկարան շատ ակտիվ դեր է խաղացել, որպեսզի Բաքուն սեպտեմբերին հարձակվելու որոշում կայացնի: Ամբողջ ամառվա ընթացքում մեծ թվով բարձրաստիճան թուրք ղեկավարներ են հանդիպել ադրբեջանական գործընկերների հետ և քննարկել են Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը: Իսկ սեպտեմբերյան հարձակումից առաջ կտրուկ մեծացել է Արդրբեջանին թուրքական զենքի մատակարարումը:
Այս իրադարձությունները վաղուց էին հասունացել: Վերջին տարիների ընթացքում Ադրբեջանի՝ խորհրդային ժամանակներում կրթություն ստացած սպայակազմն աստիճանաբար փոխարինվում էր այն զինվորականներով, որոնք կրթություն էին ստացել Թուրքիայում և շարունակում էին համագործակցել թուրքական խորհրդատուների հետ: Անկարան Ադրբեջանի կադրերին պաշտոնի նշանակելիս վետոյի գրեթե բացարձակ իրավունք էր ստացել: Իսկ բոլորովին վերջերս Բաքուն Թուրքիայի հորդորով հեռացրեց պաշտոնից պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովին իբրև թե Կրեմլի հետ կապեր ունենալու պատճառով: Մի այլ զինվորական պաշտոնյայի՝ Նաջմեդդին Սադիղովին, պաշտոնապես մեղադրեցին դավաճանության մեջ, երբ նա քննադատեց Թուրքիայի մասնակցությունը ղարաբաղյան հակամարտությունում: «Եթե մենք թուրքերին ենք տալիս բանակը, գուցե մեր կանա՞նց էլ տանք»,- ասել է Սադիղովը հոկտեմբերի սկզբին, և այդ խոսքը նրա համար ճակատագրական է դարձել:
Թուրքիայի ազդեցությունը Բաքվի վրա սոսկ ռազմական հարցերով չի սահմանափակվում: Թուրքական ղեկավարությունը՝ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի գլխավորությամբ, իր «մի ժողովուրդ, երկու պետություն» պանթուրքական հայեցակարգով անդադար ներթափանցում է ադրբեջանական քաղաքական մշակույթի ու հասարակության մեջ: Դա հաստատում է, որ Թուրքիան և Ադրբեջանը կապված են ընդհանուր ճակատագրով, որի հիմքում ընկած է միասնական էթնոմշակութային ինքնությունը: Նման գաղափարներ է Թուրքիան տարածում նաև հետխորհրդային տարածության ուրիշ թրքալեզու ժողովուրդների շրջանում, բայց ամենաամուր հիմքը դրվում է Ադրբեջանում:
Ղարաբաղյան հակամարտության վերականգնման հետ Բաքվի աշխարհաքաղաքական թեքումը հասավ հանգուցակետին: Այդ նախկին խորհրդային հանրապետությունը և հետագայում Ռուսաստանի կարևոր տարածաշրջանային գործընկերն ավելի ու ավելի հաճախ է հանդես գալիս որպես թուրքական շահերի ուղեկցորդ Անդրկովկասում: Բաքվի քաղաքական տեղաշարժերը չվրիպեցին ռուսական քաղաքական գործիչների և մեկնաբանների աչքից, բայց Մոսկվայում չկա միասնական կարծիք, թե ինչպես ավելի լավ հարաբերություններ հաստատել Թուրքիայի դաշնակիցը դարձած Ադրբեջանի հետ:
Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը այս շաբաթ տեղի ունեցած մամլո ասուլիսի ժամանակ դժկամությամբ ընդունեց Բաքվի շրջադարի մասին հարցը: Թուրքիայի օգնությունն Ադրբեջանին անվանելով «Խորհրդային Միության փլուզման աշխարհաքաղաքական հետևանք»՝ Պուտինը նշեց. «Ադրբեջանն անկախ ինքնիշխան պետություն է: Ադրբեջանն իրավունք ունի ընտրելու դաշնակիցներ այնպես, ինչպես հարկ է համարում: Ո՞վ կարող է մերժել նրան այդ հարցում»:
Այժմ Կրեմլի առաջնահերթ խնդիրը Ղարաբաղում ռուսական խաղաղապահ առաքելության պահպանումն է և Թուրքիայի համար կարմիր գծերի սահմանումը, որոնք նա չի կարող հատել վիճելի տարածքներում իր ռազմական նկրտումներով: Քաղաքական մեկնաբանները զգուշացնում են, որ Կրեմլը շատ քիչ գործիքների ու միջոցների է տնօրինում, որպեսզի խանգարի ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիային ադրբեջանական տարածքում մշտական ռազմածովային և ռազմաօդային բազաներ ստեղծելու և այնուհետև Կասպից ծովում ռուսական ներկայությունը վիճարկելու հարցում: Մտահոգություն հայտնելով Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության վրա Անկարայի մասշտաբային ազդեցության կապակցությամբ՝ ռուս պատգամավոր Կոնստանտին Զատուլինը կոչ արեց Կրեմլին կոշտ և ակտիվ դիրք զբաղեցնել Ղարաբաղում թուրքերի ռազմական ներկայության դեմ:
Թեպետ պաշտոնապես Մոսկվան Հայաստանի հետ միևնույն պաշտպանական ՀԱՊԿ-ի (Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն) կազմում է, վաղուց արդեն հանդես է գալիս որպես միջնորդ Երևանի և Բաքվի հակամարտությունում: Հավանաբար նման մոտեցումն արդեն սպառել է իրեն: Այժմ, երբ Անդրկովկասում ռուսական ազդեցության սահմանները հստակ գծված են, բացարձակ անհասկանալի է՝ Մոսկվան վերջապես կհաստատի՞ Հայաստանի անվտանգության երաշխիքները և կխաղա՞ տարածաշրջանում թուրքական ազդեցության հետագա ընդլայնմանը հակազդող բաստիոնի դերը: «Մեր հարաբերությունների հիմքում մշակութային, կրոնական մերձավորությունն է,- ասաց վերջերս Պուտինը ռուսական ԶԼՄ-ներին:- Դա ավելի կարևոր է, քան որոշակի մարդկանց հետ հարաբերությունները: Մենք հիշում ենք այդ մասին և երբեք չենք մոռանում: Դա է ընկած Ռուսաստանի և Հայաստանի գործակցության հիմքում»:
Оригинал публикации: Has Russia Paved a Path for Turkey to Capitalize on the Nagorno-Karabakh Conflict?
