Հարավային Կովկասում ուժերի նոր հարաբերակցության և հետպատերազմյան տարածաշրջանային օրակարգի հարցերին Թեհրանի առնչության շուրջ EADaily-ի թղթակիցը զրուցել է Փույա Հոսեյնիի՝ Հայաստանում գործող «Հայաստան-Իրան ռազմավարական համագործակցության զարգացման կենտրոնի» հիմնադրի հետ: Ներկայացնում ենք այն հատվածը, որը վերաբերում է հատկապես Հայաստանին:
- Ի՞նչ դեր կարող է խաղալ Հայաստանը ԵԱՏՄ-ի հետ Իրանի տնտեսական միավորման հարցում: Իրանը դիտարկո՞ւմ է Հայաստանը որպես ԵԱՏՄ-ի հետ միավորող կամուրջ, թե՞ Թեհրանը գերադասում է կապը Ռուսաստանի և եվրասիական միության մյուս երկրների հետ Կասպից ծովով:
- Հայաստանը միակ երկիրն է ԵԱՏՄ-ում, որը ցամաքային սահման ունի Իրանի հետ: Շատ հայեր են ապրում Իրանում, նրանց շնորհիվ իրանցիները սերտ կապեր ունեն հայկական քաղաքակրթության հետ: Աշխարհի բոլոր երկրներում, այդ թվում և Իրանում ու Ռուսաստանում, Հայաստանն ազդեցիկ սփյուռք ունի, որի ներկայացուցիչների շարքերում շատ հաջողակ գործարարներ և մասնագետներ կան, որոնք վստահություն են ձեռք բերել այդ երկրներում:
Իրանի բիզնես մշակույթը լուրջ առանձնահատկություններ ունի, որի պատճառով իրանյան որակյալ արտադրանքը մինչև հիմա տարածում չի գտել ռուսական շուկայում: Մյուս պատճառն այն է, որ իրանցիները համապատասխան լծակներ ու կապեր չունեն ռուսական շուկայում, բացարձակապես ծանոթ չեն ռուսական բիզնես միջավայրին, օրենքներին և տեղի մտածելակերպին: Այդ տեսանկյունից Հայաստանը և հայերը, շատ լավ կապեր ունենալով և՛ Իրանի, և՛ Ռուսաստանի հետ, կարող են կապող օղակ դառնալ այդ երկու խոշոր շուկաների միջև, ինչպես նաև անփոխարինելի դեր խաղալ Ռուսաստանի հետ Իրանի տնտեսական համագործակցության մեջ:
Ինչ վերաբերում է պետության դերին կովկասակասպյան տարածաշրջանում Իրանի և Ռուսաստանի կապերի հարցում, ապա որևէ այլ երկիր չի ցուցաբերել այդ կապն ապահովելու նույնքան անկեղծ ցանկություն, որքան դրսևորել է Հայաստանը: Բացի այդ, մերձկասպյան պետությունները գերադասում են ռուսական շուկայում առաջ մղել միայն իրենց մերձավոր դաշնակիցների ու գործընկերների ապրանքները, ոչ թե ներկայացնել իրանական արտադրանքը: Կարևոր եմ համարում նշել, որ Իրանն ու Հայաստանն իրենց ընդհանուր սահմանին երկու ազատ տնտեսական գոտի ունեն՝ Արաքսի և Մեղրիի, և ԵԱՏՄ շրջանակներում լիովին կարող են օգտվել այդ կարևոր հնարավորությունից:
- Ի՞նչ իրավիճակում հայտնվեց Իրանը Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմից հետո: Ինչո՞ւ է Իրանը տնտեսական հետաքրքրություն ցուցաբերում Ղարաբաղի տարածքների նկատմամբ, որոնք պատերազմի արդյունքով հայտնվեցին Ադրբեջանի հսկողության տակ:
- Այդ հարցին պատասխանելու համար նախ հարկ է պատասխանել հետևյալ հարցերին. ի՞նչ էր վերջին ղարաբաղյան պատերազմի էությունը, ի՞նչ երկրների շահերն էր այն սպասարկում: Այդ ողբերգական պատերազմը սոսկ Հայաստանի և Ադրբեջանի՞ զինված հակամարտությունն էր, թե՞ ավելի լայն դիմակայություն էր դրա հետևում թաքնված ուժերի հետ: Եվ այդ ուժերը թույլ տվեցին Ադրբեջանին լուծել միայն ղարաբաղյա՞ն հարցը, թե՞ նաև այլ խնդիրներ:
Վերջին պատերազմը Ղրաբաղում ուղղված էր ոչ միայն Հայաստանի դեմ, ավելի շատ Ռուսաստանի և Իրանի դեմ: Այդ պատերազմի հետևում թաքնված ուժերը, բացի Մերձավոր Արևելքից, բացեցին երկրորդ ճակատը՝ Անդրկովկասի հակամարտությունը Իրանի և Ռուսաստանի սահմանի մոտ՝ հստակ նպատակ ունենալով թուլացնել Մոսկվայի և Թեհրանի ազդեցությունը տարածաշրջանում:
Ռուսաստանին հաջողվեց դադարեցնել պատերազմը: Պատերազմի հետևանքով առաջին հերթին պարտություն կրեց Հայաստանը: Իրանը երկրորդն էր, որ պարտվեց այդ պատերազմում, քանի որ նրա դիրքերը Անդրկովկասում էլ ավելի թուլացան: Բայց դա դեռ ամենը չէ: Հակամարտող ուժերի սցենարը դեռ ամբողջովին չի իրականացվել, հայտնի և թաքուն նպատակներին հասնելուն դեռ վերջակետ չի դրվել:
Տարբեր կոնֆլիկտներում Իրանը միշտ ցույց է տվել, որ որոշ կարճաժամկետ հակամարտություններում նա կարող է պարտություն կրել, սակայն երկարաժամկետ հեռանկարում անպայման կամրագրի իր դիրքերը, կհասնի հաղթանակի և չի հաշտվի իր կատարաված փաստի հետ, եթե դա չի համապատասխանում իր ռազմավարական շահերին:
Ձեր հարցի երկրորդ մասի առնչությամբ պետք է նշեմ, որ Իրանի տնտեսական հետաքրքրությունը Ղարաբաղում Ադրբեջանի հսկողության տակ հայտնված տարածքների նկատմամբ ինքնանպատակ չէ: Դա հենց այն ազդեցություններից մեկն է տարածաշրջանում, որ Իրանը ցանկանում է վերականգնել ըստ վերջին ռազմական ծավալման արդյունքներով:
- Ընդունված է կարծել, որ պատերազմի արդյունքով տարածաշրջանում ուժեղացան Ռուսաստանի և Թուրքիայի դիրքերը: Իրանը հաշտվո՞ւմ է դրա հետ: Եվ ինչպե՞ս է Թեհրանը դրսևորելու իրեն հետպատերազմյան տարածաշրջանում:
- Երկար տարիներ Իրանը և Ռուսաստանն իրենց չեզոք դիրքորոշմամբ նպաստել են խաղաղության պահպանմանը և փորձել են ղարաբաղյան հարցը լուծել բանակցությունների միջոցով: Այդ խաղաղարար մոտեցումը, ցավոք, խախտվել է, և Թուրքիան անմիջապես կոնֆլիկտ է սադրել ու ամեն կերպ աջակցել է Ադրբեջանին պատերազմում: Այդ պտերազմի, ինչպես նաև Անդրկովկասի ապակայունացման պատճառներից մեկը ուժերի հավասակշռության խախտումն է տարածաշրջանում, երրորդ ուժերի կողմից միջամտությունը: Տարածաշրջանում ուժերի հավասակշռությունը հաջողվում էր պահպանել Մոսկվայի և Թեհրանի ջանքերով:
Եթե զուգահեռներ անցկացնենք Մերձավոր Արևելքի հետ, ապա Իրանի և Ռուսաստանի ռազմավարական համագործակցության շնորհիվ ուժերի հարաբերակցությունը սիրիական կոնֆլիկտում փոխվեց Դամասկոսի, Մոսկվայի և Թեհրանի օգտին:
Ռուսաստանը Իրանի և Թուրքիայի հետ հարաբերություններում պետք է հաշվի առնի հետևյալ գործոնը, որը նրանից հետևյալ հարցի պատասխանն է պահանջում. այդ երկու երկրներից Մոսկվան որի հետ ավելի շատ հակասություններ ունի: Եվ առհասարակ պետք է պատասխանել նաև այս հարցին. Ռուսաստանի համար որն է ավելի նախընտրելի և պետք է գերակայություն դառնա նրա համար տարածաշրջանային գործընթացներում, ռազմավարական գործընկերությունն Իրանի՞ հետ, որի հետ համագործակցությունն այնքան տևական ժամանակ նպաստել է տարածաշրջանում խաղաղությանն ու անվտանգությանը, թե՞ համագործակցությունը Թուրքիայի հետ: Ինչպե՞ս կարելի է անտեսել Իրանի դերը տարածաշրջանային անվտանգության խնդրի լուծման հարցում, երբ Թեհրանը երկու հակամարտող կողմերի հետ (Ղարաբաղի շուրջը-խմբ.) լավ հարաբերություններ և ընդհանուր սահման ունի: Ինչպե՞ս կարող է Թուրքիան նպաստել այդ տարածաշրջանում անվտանգության մթնոլորտին, երբ պաշտպանում է կոնֆլիկտի միայն մեկ կողմին, ավելին, մշտապես այդ կողմին կոնֆլիկտի հրելով:
Մեր ռուսական գործընկերները պետք է շատ ուշադիր և լրջորեն վերաբերվեն Անդրկովկաս Թուրքիայի ներխուժման փաստին և նրա ապակայունացնող քաղաքականությանը: Վրաստանում թուրքական կապիտալը գրեթե կուլ է տվել վրացական տնտեսությունը, ինչի հետևանքով Թուրքիայի ազդեցությունն այդ հանրապետությունում արդեն հասել է անթույլատրելի սահմանների: Պատերազմից հետո նույնը տեղի է ունենում և Ադրբեջանում: Թուրքական մեծ կապիտալը կներխուժի Ադրբեջան, բոլոր ոլորտներում այնտեղ արդեն հեռացնում են ռուսամետ գործիչներին, իսկ նրանց տեղը զբաղեցնում են թուրքամետ ֆիգուրներ: Եվ այն երկրին, ուր Թուրքիան չի կարող ուղղակիորեն ներխուժել, Հայաստանին Անկարան ամեն կերպ թուլացնում է և վերածում ամբողջ աշխարհից մեկուսացած երկրի:
