«Սյունիքում Հայաստանի ոչ մի մետր տարածք չի զիջվելու Ադրբեջանին», «Գորիս-Դավիթ Բեկ ճանապարհի 21 կմ-ը հսկելու են ռուսական սահմանապահները», «Պայմանավորվածությունները Ռուսաստանի և Ադրբեջանի հետ թույլ են տալիս ասել, որ անվտանգությունն ապահովված է», «Հայ սահմանապահները կանգնելու են Հայաստանի տարածքում և տեսադաշտում են պահելու ճանապարհը՝ ապահովելով անվտանգության երկրորդ մակարդակը»: Սրանք քաղվածքներ են Վաղարշակ Հարությունյանի «Զինուժ» հանդեսի հետ հարցազրույցից, որ տվել է 2020 թ. դեկտեմբերի 20-ին՝ լինելով Հայաստանի պաշտպանության նախարարը:

Կանցնի մոտ ինը ամիս, և ադրբեջանական կողմը Գորիսի ճանապարհի այդ հատվածում անցակետ կտեղադրի՝ դարձնելով դա գլխացավանք (մեծ հաշվով) Իրանի համար: Հիշեցնենք, որ ներկայումս ադրբեջանական կողմը ստուգում է իրանցի վարորդների փաստաթղթերը՝ հարկադրելով նրանց ճանապարհային հարկ վճարել,  երբեմն էլ ձերբակալում է նրանց:

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը տվյալ իրավիճակի մասին հետո կհայտարարի, թե Հայաստանի քաղաքացիները պետք է հասկանան, որ «խնդիր դարձած կետերը Հայաստանի Հանրապետության կամ Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության տարածքում չեն գտնվում, այլ՝ այդ տարածքից դուրս, ինչը Հայաստանը դե յուրե ընդունել է «2010 թվականի «Վարչա-տարածքային բաժանման մասին» օրենքով»:

Վարչապետի բացատրությունը բավական կեռումեռ ստացվեց, չէ՞ որ հստակ է՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև դեռ չի սկսվել սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացը, բայց չգիտես ինչու տվյալ հատվածն արդեն անցել է ադրբեջանական կողմի հսկողության տակ:

Ուրեմն կողմերի ի՞նչ պայմանավորվածության մասին էր խոսում Վաղարշակ Հարությունյանը, որը իբրև թե անվտանգության լրացուցիչ երաշխիքներ պետք է ստեղծեր: Վերջերս Apricotnews տելագրամալիքը հրապարակեց «Գորիս-Դավիթ Բեկ և Կապան-Ճակատեն ճանապարհներով քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և բեռների շարժման անվտանգության կազմակերպման մասին» հուշագրի պատճենը, որը ստորագրել են Հայաստանը, Ռուսաստանը և Ադրբեջանը 2020 թ. դեկտեմբերին: Եվ, ըստ ամենայնի, Վաղարշակ Հարությունյանը խոսում էր այդ պայմանավորվածության (հուշագրի) մասին, որը նա անձամբ ստորագրել է Մոսկվայում հանդիպումից հետո (2020 թ. դեկտեմբերի 17-ին) Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուի հետ:

Ինչի՞ց է այս վստահությունը: Բանն այն է, որ Վաղարշակ Հարությունյանը, ըստ էության, վերոհիշյալ «Զինուժի» հետ հարցազրույցում մեջբերել է տվյալ պայմանագրի որոշ կետեր: Ինչպես ասում են, ամեն ինչ ճիշտ է:  Այդուհանդերձ Վաղարշակ Հարությունյանը թաքցրել է (կամ կիսատ է ասել) պայմանագրի ևս մի կետ: Մասնավորապես 5-րդ կետը, որն ասում է հետևյալը. առաջին՝ «ադրբեջանական կողմը երաշխավորում է Հայաստանի քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և բեռների անվտանգ երթը», երկրորդ՝ «իրականացում է ճանապարհի տվյալ հատվածի օգտագործման իր իրավունքը»: 

Այսինքն՝ թե՛ Հայաստանը, թե՛ Ռուսաստանը,  ճանապարհի այդ հատվածի հսկողությունն իրականացնող «երրորդ կողմին» չեն կարող պահանջներ ներկայացնել, քանի որ Ադրբեջանը թույլ է տալիս անցնել «բոլոր հայկականներին», իսկ իրանականի դեպքում «իրականացնում է իր իրավունքը»: Ստացվում է, որ գլխացավանքը Իրանի համար ստեղծվել է Հայաստանի նախկին պաշտպանության նախարար Վաղարշակ Հարությունյանի թեթև ձեռքով:

Հասկանալի է նաև, որ Վաղարշակ Հարությունյանը առանց գործող իշխանությունների չէր կարող ստորագրել տվյալ փաստաթուղթը: Բայց նա այս դեպքում էլ ընտրության հնարավորություն է ունեցել՝ հրաժարական տալ: Թեկուզ այն պատճառով, որ ժամանակին նեղ շրջանակում հայտարարել է մոտավորապես հետևյալը. «Անձամբ կգնդակահարեմ յուրաքանչյուրին, որը թարս աչքով կնայի Սյունիքին»: Ուրեմն ինչո՞ւ «ինքնասպանություն» չի գործել:

Ի՞նչն է ստիպել Վաղարշակ Հարությունյանին դիմելու այդ խայտառակ քայլին: Մի քայլի, որը կարող է փակել Կովկասի «պատուհանը» Իրանի համար (դրանից բխող բոլոր հետևանքներով, որոնց մասին չեն գրել միայն ծույլերը) ուղղակի, այլ ոչ թե փոխաբերական իմաստով:  Մի քայլի, որով Ադրբեջանն այսօր շանտաժի է ենթարկում Հայաստանին:

Իհարկե, կարելի է ամեն ինչ գցել Ռուսաստանի վրա, որն այդ պայմանագրում հանդես է գալիս որպես կողմերից մեկը: Այդ կապակցությամբ հիշեցնեմ Հայաստանի առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի խոսքը. «Ես վստահ եմ, որ Ռուսաստանը միանգամայն անկեղծ է ասում Փաշինյանին այն, ինչ մտադիր է անել այստեղ՝ Հայաստանում, Ղարաբաղում, տարածաշրջանում: Բայց Փաշինյանը նույնիսկ չի հասկանում, թե ինչ են ասում իրեն ռուսները»:

Գուցե դա չի հասկացել (կամ չի ցանկացել հասկանալ) նաև Վաղարշակ Հարությունյա՞նը:

Եվ ի՞նչ: Ընդդիմությունը բերանը փակ լռում է այդ պայմանավորվածության մասին: Իրանը մարտական է տրամադրված և չի պատրաստվում դիտել, թե ինչպես են կապկպում իր ձեռքերը, քանի որ տվյալ ճանապարհն Իրանի համար ռազմավարական նշանակություն ունի: Ինչ վերաբերում է «հանդիսության մեղավորին»՝ Վաղարշակ Հարությունյանին, ապա նա կարող է ասել, որ առաջնորդվել է ազգային շահերով, հարկ էր հանդարտեցնել իրավիճակը, խաղաղ գոյակցություն սկսել… Իսկ հարկ չկա՞ր կարդալ փաստաթուղթը, որը ստորագրում ես:

Եվ, վերջապես, խնդրահարույց ճանապարհի մասին: Իրանը պատրաստ է օգնել ԻԻՀ-ՀՀ նոր, այլընտրանքային ճանապարհի կառուցման հարցում: Այդ մասին հայտարարել է Իրանի՝ Երևան ժամանած ճանապարհների և քաղաքաշինության փոխնախարար Հեյրոլլա Հադեմին: Իսկ անցած շաբաթ ՀՀ փոխվարչապետ Սուրեն Պապիկյանը ընդունեց Հայաստանում Իրանի դեսպանին և վստահեցրեց, որ այլընտրանքային ճանապարհների կառուցումը Հայաստանի կառավարության առաջնահերթություններից է: Նրա խոսքով՝ Տաթև-Կապան ճանապարհի կառուցումը նախատեսված է ավարտել նոյեմբերի վերջին: Ներկայումս կառուցվում է ճանապարհի Տաթև-Աղվանի հատվածը:

Տողերիս հեղինակը կուզենար այս լավատեսական նոտայով ավարտել հոդվածը, բայց, ցավոք, ամեն ինչ այնքան էլ պարզ չէ: Նա, ով եղել է այդ կողմերում և ծանոթ է Սյունիքի ռելիեֆին և մյուս առանձնահատկություններին, կհասկա ինձ: Բայց դա արդեն ուրիշ խոսակցության նյութ է: Սպասենք, առավել ևս, որ մինչև նոյեմբերի վերջը շատ ժամանակ չի մնացել:

Մարկ Ադոնց (Կապան, Հայաստան)

Աղբյուրը՝ EA Daily