Իրանն, ըստ էության, մինչ այդ էլ հզոր խաղացող էր, բայց հիմա իրանական դիրքերն էլ ավելի են հզորանալու, ուստի երկկողմ Հայաստան-Իրան օրակարգն էլ մեզ համար չափազանց կարևոր կդառնա: Այս մասին Անկախին տված հարցազրույցում նշել է իրանագետ Վարդան Ոսկանյանը՝ անդրադառնալով Չինաստան-Իրան փոխգործակցությանը, ինչպես նաև տարածաշրջանում տեղի ունեցող ուժեր վերադիրքավորումներին:
«Թուրքիայի ներկայիս վարչախումբը, որքան էլ դա մեզ համար մեղմ ասած հաճելի չլինի, իրականացնում է բավականին կիրթ և հավասարակշռված քաղաքականություն: Դա մենք պետք է հստակորեն արձանագրենք, որպեսզի կարողանանք որոշարկել մեր քայլերը: Այս համատեքստում թուրքական կողմը նույնիսկ Չինաստանի հետ փորձում է հարթել բոլոր սուր անկյունները, մասնավորապես խոսքը գնում է հիմնականում Չինաստանի հյուսիսում՝ Սինծյանում, կամ թուրքական եզրաբանությամբ՝ չինական Թուրքստանում, ույղուրների անջատողականության մասին: Ույղուրական մի շարք վտարանդի կառույցներ տեղակայված են Թուրքիայում: Բայց Թուրքիան հիմա փորձում է այդ խնդիրը հնարավորին զսպել: Նույնիսկ Չինաստանի արտգործնախարարի այցի ընթացքում ույղուր ակտիվիստներին, որոնք ըստ էության այդտեղ էին հայտնվել Թուրքիայի քաղաքականության արդյունքում, թույլ չտրվեց հակաչինական բողոքի գործողություններ իրականացնել, որովհետև էրդողանական վարչախումբը մտադիր է չինական մեկ ուղի, մեկ գոտի ծրագրի շրջանակներում Թուրքիան դարձնել Արևելքը Արևմուտքի հետ կապող կետ: Ուստի այս համատեքստում Էրդողանը կարողանում է հավասարակշռել իր պանթյուրքական ախորժակը, և այդ պանթյուրքական ախորժակի իրականացման ճանապարհին դադար առնել՝ որոշ խնդիրների բարձրաձայնման առումով, մասնավորապես խոսքը վերաբերում է ույղուրական հարցին: Եվ կա մի հետաքրքիր հանգամանք ևս: Դերաբաշխումն իրականացվեց այնպես, որ ույղուրական խնդրի մասին սկսեցին խոսել Ղազախստանում և Ադրբեջանում: Այսինքն, ըստ էության, պանթյուրքական ինտերնացիոնալը, որը կապված չէ որոշ դեպքերում՝ Կենտրոնական Ասիայի պարագայում, իշխանությունների հետ, այլ այդ իշխանություններին որպես ընդդիմություն հանդես եկող ուժերը, գործեց իր ամբողջ կարողությամբ և հստակ դերաբաշխմամբ: Թուրքիայում դա լռեցվեց, իսկ ադրբեջանական մամուլը անդրադարձ կատարեց՝ հղում տալով Ղազախստանում բնակվող ույղուրներին: Այսինքն այդ ամենը փաթեթավորվեց բավական հետաքրքիր ձևով:
Ինչ վերաբերում է Պակիստան-Չինաստան-Ռուսաստան-Թուրքիա գործակցությանը, դրա հնարավորությունը կա: Բայց բոլոր այդ խաղացողները աշխատում են բոլոր հավկիթները նույն զամբյուղում չտեղավորել: Հետևաբար մեզ համար էլ բոլոր շանսերը բաց են, առավել ևս որ Չինաստանի հետ հարաբերություններում մեզ համար կարող են լոբբինգ իրականացնել այնպիսի խոշոր տերություններ, ինչպիսիք են Ռուսաստանը և Իրանը: Հետևաբար այս համատեքստում ևս Հայաստանը պետք է գերակտիվ քաղաքականությունվարի թե չինական կողմի հետ ուղղակիորեն, թե Իրանի և Ռուսաստանի հետ, որպեսզի այս երկու տերությունները լոբբիստական գործունեություն ծավալեն՝ հօգուտ Հայաստանի ներգրավմանն այս ծրագրերում: Մյուս կողմից էլ, Իրանի և Չինաստանի այս երկարաժամկետ, փաստացիորեն՝ ռազմավարական գործակցությունը, որը ճանապարհային քարտեզ է՝ հստակ ժամանակացույցով, հստակ ներդրումային սանդղակներով և այլն, Մերձավոր Արևելքում Իրանին դարձնելու է անհամեմատելի հզոր խաղացող: Իրանն, ըստ էության, մինչ այդ էլ հզոր խաղացող էր, բայց հիմա իրանական դիրքերն էլ ավելի են հզորանալու, ուստի երկկողմ Հայաստան-Իրան օրակարգն էլ մեզ համար չափազանց կարևոր կդառնա:
Չպետք է մոռանալ նաև այլ դերակատարների, թե համաշխարհային, թե տարածաշրջանային համատեքստում: Բավականին հետաքրքիր մոտեցումներ կան Հնդկաստանում՝ Հայաստանի նկատմամբ և այդպիսի համագործակցությունը կարող է ինչ-որ տեղ չեզոքացնել Ադրբեջան-Թուրքիա-Պակիստան համագործակցությունը, որովհետև ինչպես հայտնի է Հնդկաստանը և Պակիստանը ակնհայտորեն թշնամական պետություններ են և Հնդկաստանը շատ կուզենար, որպեսզի այս տարածաշրջանում Պակիստանի դիրքերը հնարավորինս թուլացվեին:
Մյուս կողմից արաբական աշխարհի հետ հարաբերությունները: Մերձավոր Արևելքը չափազանց բարդ հանգույց է, և տարբեր դերակատարների շահեր տարբեր կետերում կարող են համընկնել, միաժամանակ մեկ այլ կետում գտնվել հակասության մեջ: Խոսքը վերաբերում է օրինակ Սաուդյան Արաբիային: Սաուդական կողմից առնվազն քարոզչական մակարդակում հստակ պրոհայկական ազդակներ կան՝ ցեղասպանության խնդրի բարձրաձայնումը սաուդական պետական հովանավորության տակ գտնվող լրատվամիջոցներով, Al-Arabia-ի հարցազրույցը Արման Թաթոյանի հետ, ամենևին պատահական չէ, որ հենց Al-Arabia-ն հարցազրույց վերցրեց պարոն Թաթոյանից: Եվ այս ամենը հստակ տեղավորվում է Սաուդյան Արաբիա-Թուրքիա հակասությունների համատեքստում: Այսինքն՝ Սաուդյան Արաբիան, թուրքական կողմի վրա ճնշում գործադրելու համար օգտվում է այս հանգամանքից: Իսկ ինչու մենք չօգտվենք այս հանգամանքից: Այսինքն, Հայաստանը պետք է կարողանա շատ բալանսավորված քաղաքականություն վարել մի կողմից՝ Իրանի հետ իր հարաբերությունները խորացնելու ուղղությամբ, մյուս կողմից՝ Սաուդյան Արաբիա առկա հնարավորությունները ձեռքից բաց չթողնելու համատեքստում:
Նաև հակաթուրքական այս ամբողջ համատեքստում Հայաստանը կարող է գտնել այլ դաշնակիցներ ևս: Մասնավորապես՝ Սիրիան, որն, իմիջայլոց, այս պատերազմի ընթացքում այն բացառիկ երկրներից էր, որն իր պրոհայկական դիրքորոշումները շատ հստակ պահպանեց և որևէ շեղում չեղավ այդ դիրքորոշումից:
Մենք կարող ենք պատժել նաև այն ահաբեկիչներին, որոնք մասնակցում էին այս պատերազմին: Նրանք, ըստ էության, հանցագործներ էին, մարդասպաններ, որոնք իրականացնում էին հայ խաղաղ բնակչության սպանություններ, ուստի դրանք որևէ պարագայում չպետք է անպատիժ մնան՝ անկախ ժամանակային հատվածից: Եվ Հայաստանի հաջորդ իշխանությունը պետք է սիրիական, իրանական և ռուսական կողմերի հետ համագործակցության միջոցով պատժիչ գործողություններ իրականացնի՝ տեղում ոչնչացնելու համար այս ահաբեկիչների որջերը և ահաբեկիչների պարագլուխներին: Իհարկե, դրանցից ոմանք դեռևս պատերազմի ընթացքում արդեն իսկ ոչնչացվել են, բայց շատերը կան, որ դեռևս, ցավալիորեն, կենդանի են»:
Հարցին, արդյոք Սաուդյան Արաբիա- Իրան մերձեցումը կարելի է տեղավորել հակաթուրքական դաշինքի ձևավորվման շրջանակներում, պարոն Ոսկանյանը նշեց.
Իհարկե, այդ ամենը կարելի է դիտարկել նաև հակաթուրքական համատեքստում: Բայց պետք է նշել, որ իրանցիներն աշխատում են Մերձավոր Արևելքում նվազեցնել իրենց ախոյանների թիվը, բնականաբար, թիվ մեկ ախոյան համարելով ԱՄՆ-ն և Մերձավոր Արևելքում նրա գլխավոր դաշնակցին՝ Իսրայելին: Հետևաբար, իրանա-սաուդական հարաբերությունների որոշակի նորմալացման ֆոնը, դեռևս ամբողջական նորմալացման մասին խոսել իհարկե չի կարելի, բայց որոշակի ֆոն նկատվում է, կարող է նույնպես ի նպաստ Հայաստանի դիրքավորման լինել:
Ամփոփելով, Պարոն Ոսկանյանը շեշտեց, որ Հայաստանում մենք պետք է ունենանք արժանավորների իշխանություն, այսինքն մարդիկ, որոնք կկարողանան ղեկավարել ոլորտներ ոչ թե պոպուլիզմի, ստի, կեղծիքի և խաբեության հիման վրա, այլ հստակ ձևակերպելով օրակարգ, այդ օրակարգին հասնելու ճանապարհային քարտեզ, և ընդհանրապես՝ ձևավորելով Հայաստանի տեսլականը:
«Պոպուլիստական հայտարարություն է՝ Հայաստանում կա ապագա: Բոլորս էլ գիտենք, որ Հայաստանում կա ապագա, բայց այդ ապագան պետք է ձևակերպել ճանապարհային քարտեզով, և այդ ապագայում ներկայիս վարչախումբը հաստատապես տեղ չունի»:
